تۇركيادا ۇستالعان تالعات ارداننىڭ ل ر ت اقشاسىن جىمقىرۋداعى ءرولى قانداي بولعان
استانا. KAZINFORM - ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى «استانا LRT» ج ش س باسقارما ءتوراعاسى قىزمەتىن اتقارعان كەزدە مەملەكەتتىك فۋنكتسيالاردى ورىنداۋعا ۋاكىلەتتىك بەرىلگەن ادامدارعا تەڭەستىرىلگەن تۇلعا ەكەنىن پايدالانىپ، LRT سالۋ جوباسى ارقىلى مەملەكەتكە 85,9 ميلليارد تەڭگە شىعىن كەلتىردى دەپ ايىپتالعان تالعات ارداننىڭ تۇركيادا ۇستالعانىن ءمالىم ەتتى.
مىڭ قۇبىلعان مەگاجوبا
سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ سيمۆولىنا اينالعان LRT قۇرىلىسى لوگيكالىق تۇيىنىنە جاقىنداعان كەزدە تالعات ارداننىڭ ۇستالۋى ەلدى ەلەڭ ەتكىزبەي قويمادى. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ ءيسى مۇڭكىپ تۇرعان جوبا دەپ اتاعان بۇل «ساقالدى قۇرىلىس» 2011 -جىلى باستالعان. ال قازاقستان استاناسىنا مۇنداي كولىك ينفراقۇرىلىمىنىڭ قاجەت ەكەنى تۋرالى يدەيالار 2005 -جىلدان بەرى ايتىلىپ جۇرگەن.
اۋەل باستا جەڭىل رەلستى اسپالى ترامۆايمەن بىرگە جۇردەك تروللەيبۋستار ءدالىزىن قاتار سالۋ كوزدەلگەن. جەلى قالا شەتىندەگى اۋەجاي مەن ورتالىقتاعى ابۋ دابي پلازا كەشەنىن كوكتەي ءوتىپ، تەمىرجول ۆوكزالدارىنىڭ اراسىن جالعاۋى كەرەك بولدى. وسىلايشا قابانباي باتىر، تۇران، سارىارقا، تاۋەلسىزدىك، سىعاناق، ابىلاي حان داڭعىلدارىن، گەتە، رەسپۋبليكا، بوگەنباي باتىر، ءۋاليحانوۆ، كەنەسارى، مومىش ۇلى، پوتانين، زاتايەۆيچ كوشەلەرىن قامتيدى دەپ كوزدەلگەن. سول ءۇشىن قازاقستان ۇكىمەتى ەۋروپا قايتا قۇرۋ جانە دامۋ بانكىمەن ارنايى قاۋلىعا قول قويعان. قۇرىلىستىڭ ءبىرىنشى كەزەڭى 2011 -جىلى باستالىپ، 2020 -جىلى ءبىتۋ كەرەك بولعان.
2011 -جىلدىڭ 4-شىلدەسىندە سول كەزدەگى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ سالتاناتتى تۇردە قۇرىلىستىڭ العاشقى كاپسۋلاسىن كومگەن. كەيىن بىرنەشە جىل بويى جەمقورلىقتىڭ سيمۆولى رەتىندە جۇرت كوزىنە كۇيىك بولعان باعانالار سول كەزدە بوي كوتەرە باستادى. نەگىزى ءبىرىنشى كەزەڭ باستالماي جاتىپ جوبانىڭ تىم قىمباتقا تۇسەتىنى ءمالىم بولعان ەدى. اۋەل باستا وسى ىسكە تارتىلۋى كەرەك بولعان فرانسيالىق كومپانيا 2,3 ميلليارد دوللار سۇراپ وتىرعانى ايتىلدى. قوسىمشا ينۆەستور ىزدەگەن جوبا باستاماشىلارى ازيا قايتا قۇرۋ جانە دامۋ بانكىنە جۇگىنىپ كوردى. ءبىراق ولار بۇل ىسكە باس سۇعۋدان تارتىنىپ قالدى.
قىتايدان قارىز قالاي تارتىلدى؟
2014 -جىلى اكىمدىك جوبانى باستاپقى قالپىندا ىسكە اسىرۋ مۇمكىن ەمەستىگىن ءتۇسىنىپ، جۇردەك تروللەيبۋستار جەلىسىمەن عانا شەكتەلۋ دۇرىس دەپ شەشىم قابىلدادى. كوپ وتپەي 2008 -جىلدان بەرى قالا اكىمى بولىپ كەلە جاتقان يمانعالي تاسماعامبەتوۆ باسقا قىزمەتكە اۋىسىپ، ورنىنا ادىلبەك جاقسىبەكوۆ كەلدى. ال 2015 -جىلى LRT جوباسى قايتا قولعا الىنىپ، قىتاي باسشىسى شي جينپيڭ مەن نۇرسۇلتان نازاربايەۆ جوبانى بەيجىڭ تاراپىنان قارجىلاندىرۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويدى. ول كەلىسىم بويىنشا جوباعا قاجەت سومانىڭ 80 پايىزىن (1,6 ميلليارد دوللار) قىتاي بانكتەرى بورىش رەتىندە بەرۋ كەرەك بولدى. قالعانىن قازاقستان ۇكىمەتى ءوز كۇشىمەن تابادى دەپ كەلىسىلدى.
اقشا تابىلىپ جوباعا قايتادان جىبىرلاپ جان بىتە باستاعانداي كورىنگەنىمەن، و باستا قولعا الماي-اق قويۋ كەرەك ەدى دەگەن كۇڭكىلدەر كوپ ەستىلىپ جاتتى. ەلدە بيلىك اۋىسىپ، قاسىم-جومارت توقايەۆ پرەزيدەنت بولعاننان كەيىن LRT جوباسى اياقتالعان كۇننىڭ وزىندە ءوزىن اقتامايتىنى تۋرالى ەسەپتەر اشىق ايتىلا باستادى. 2019 -جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا قۇرىلىستىڭ ۋاقىتشا توقتاتىلعانى بەلگىلى بولدى. شىلدە ايىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ جوباعا جاۋاپتى ادامدار باقىلاۋشى ورگانداردىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرۋگە ءتيىس دەگەن ۇستانىمىن ءبىلدىردى.
ال تالعات اردانعا 2019 -جىلى حالىقارالىق ىزدەۋ جاريالانىپ، ىسكە Interpol تارتىلعان بولاتىن. سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگىنىڭ وكىلدەرى تالعات اردان ءوزىنىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعالماي تۇرىپ شەتەلگە بوي تاسالاپ ۇلگەرگەنىن مويىندادى.
رەسمي مالىمەتتەردە وعان قارسى تەرگەۋلەر 2018 -جىلى باستالعانى ايتىلادى. اگەنتتىك تەرگەۋشىلەرى «استانا LRT» ج ش س باسشىسى جوبا بيۋدجەتىنەن 300 ميلليون تەڭگەنى مەردىگەر كومپانيالاردىڭ ءبىرىنىڭ شوتىنا اۋدارتقانىن انىقتايدى. ال ليميت بويىنشا 175 ميلليون تەڭگەدەن ارتىق اقشا اۋدارۋعا بولمايتىن ەدى. تەرگەۋدى باستاۋعا وسى فاكتى تۇرتكى بولعان. ءبىراق كوپ وتپەي جەمقورلىقپەن كۇرەسۋشىلەر كۇدىكتىدەن كوز جازىپ قالادى.
وسى 2019 -جىلدىڭ قازان ايىندا مەملەكەت باسشىسى تەرگەۋ جۇمىستارىن جەدەلدەتۋدى تاپسىردى.
2020 -جىلدىڭ قاڭتارىندا اتالعان ءىس بويىنشا تەرگەۋ اياقتالعانى ءمالىم بولدى.
- قىلمىستىق ءىستى تەرگەۋ اياقتالدى. قىلمىستىق ءىستىڭ ماتەريالدارىمەن تانىسۋ باستالدى. جاسىرىنىپ جۇرگەن كۇدىكتىلەرگە قاتىستى ىزدەۋ شارالارى جالعاسىپ جاتىر. انىقتالعان شىعىن سوماسى - 5,7 ميلليارد تەڭگە، - دەگەن بولاتىن سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگىنىڭ ەكىنشى دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى سەرگەي پەروۆ.
وسى جىلدىڭ قازان ايىندا ءىس سوتقا جولداندى.
- سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى قىزمەت جەڭىل رەلستى كولىك جوباسىن ىسكە اسىرۋ كەزىندە 5,8 ميلليارد تەڭگەنى جىمقىرۋ فاكتىسى بويىنشا نۇر-سۇلتان قالاسى اكىمدىگىنىڭ، «استانا LRT» ج ش س جانە باسقالاردىڭ لاۋازىمدى ادامدارىنا قاتىستى قىلمىستىق ءىستى اياقتاپ، سوتقا جولدادى. سوتقا 7 ادام بەرىلدى. ق . سۇلتانبەكوۆ جانە تالعات اردان «كۇزەتپەن ۇستاۋ» بۇلتارتپاۋ شاراسىمەن حالىقارالىق ىزدەۋدە، - دەدى سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگىنىڭ 1-دەپارتامەنتىنىڭ اسا ماڭىزدى ىستەر جونىندەگى تەرگەۋشىسى بولعان دانيار بيگايداروۆ.
سىرتتاي وقىلعان ۇكىمدەر
العاشقى سوت وتىرىسى 2020 -جىلدىڭ 29-قازانىنا قويىلدى. حالىقارالىق ىزدەۋدەگى تالعات اردان سوتتا بوي كورسەتپەدى.
2021 -جىلدىڭ باسىندا ق ر سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگى 2-دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى سەرگەي پەروۆ كۇدىكتىنىڭ قايدا جۇرگەنى تۋرالى اقپارات بار دەگەن مالىمەت ايتتى. سوعان قاراماستان ءىس قايتادان سوزبالاڭعا سالىنىپ كەتتى.
2022 -جىلعى قاڭتار تراگەدياسىنان كەيىن مەملەكەت باسشىسى LRT جوباسىنىڭ اينالاسىنداعى باسسىزدىقتارعا قايتا ءبىر شۇيلىكتى.
- كوپشىلىكتى، اسىرەسە ەلوردا تۇرعىندارىن اشۋلاندىراتىن تاعى ءبىر ماسەلە - ل ر ت قۇرىلىسى بولىپ وتىر. ول كادىمگى ينفراقۇرىلىمدىق جوبادان ەلدىڭ ابىروي-بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرەتىن كۇردەلى پروبلەماعا اينالدى. قازىردىڭ وزىندە وراسان زور قاراجات جۇمسالدى، قارىزدار تارتىلدى، شەتەلدىك ارىپتەستەر الدىندا اۋقىمدى كەلىسىمشارتتىق مىندەتتەمەلەر قابىلداندى. بۇل جوبا باستاپقىدا-اق ۇلكەن قاتەلىك بولدى، ونى مويىنداۋ كەرەك. سونىمەن قاتار، بۇل سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ ءيىسى مۇڭكىپ تۇرعان جوبا، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
2023 -جىلدىڭ مامىر ايىندا تالعات اردان سىرتتاي 7 جىلعا سوتتالدى. ەل اۋماعىنان تىس جەردە بوي تاسالاپ جۇرگەن كۇدىكتىلەردىڭ سىرتىنان ۇكىم شىعارۋ قازاقستان سوتىنىڭ تاجىريبەسىندە بۇرىن دا بولعان. سوت تالعات ارداندى قىلمىستىق كودەكستىڭ 189-بابى 4-بولىگىنىڭ 2-تارماعى بويىنشا كىنالى دەپ تانىدى (ادامدار توبىمەن ءسوز بايلاسا وتىرىپ، مەملەكەتتىك فۋنكتسيالاردى ورىنداۋعا ۋاكىلەتتىك بەرىلگەن ادامعا تەڭەستىرىلگەن لاۋازىمدى تۇلعا رەتىندە قىزمەت بابىن پايدالانۋ ارقىلى وزىنە سەنىپ تاپسىرىلعان بوتەن مۇلىكتى ءىرى مولشەردە جىمقىرعانى ءۇشىن). وسىلايشا وعان سىرتىنان مەملەكەتتىك سالادا قىزمەت اتقارۋ قۇقىعىنان ءومىر بويىنا ايىرا وتىرىپ، 7 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى تاعايىندالدى.
2023 -جىلدىڭ كۇزىندە باس پروكۋراتۋرا وكىلدەرى تالعات ارداننىڭ تۇركيا اۋماعىندا باس ساۋعالاپ جۇرگەنى تۋرالى جورامال ايتقان ەدى. 2019 -جىلى تۇركيانىڭ ادىلەت مينيسترلىگىنە كۇدىكتىنى ۇستاپ بەرۋ تۋرالى حات جولدانعانىمەن، ونداعىلار مۇنىڭ ناقتى قانداي مەكەنجايدا جۇرگەنى بەيمالىم ەكەنىن ايتىپ جاۋاپ قايىرعان بولاتىن.
2024 -جىلدىڭ شىلدەسىندە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگى تالعات ارداندى باق ارقىلى جاۋاپ الۋعا شاقىرعان ەدى. ءبىراق وعان قۇلاق اسقان ەشكىم بولمادى.
وسى جىلدىڭ قاراشا ايىندا سوت LRT-نىڭ ەكس-باسشىسىنىڭ سىرتىنان جاڭا ۇكىم شىعاردى. بۇل جولى وعان قىزمەت مۇددەلەرىنە قايشى لاۋازىمدىق وكىلەتتىكتەرىن تەرىس پايدالانا وتىرىپ، قىتايدىڭ مەملەكەتتىك دامۋ بانكىنەن LRT قۇرىلىسىنا ناقتى قاجەتتىلىكسىز سىرتقى قارىزدىڭ ءبىرىنشى ترانشى رەتىندە 257,6 ميلليون دوللاردى (ۇلتتىق بانكتىڭ 2016 -جىلعى جەلتوقسانداعى رەسمي باعامى بويىنشا 85,9 ميلليارد تەڭگە) سۇراتتى دەگەن ايىپ تاعىلعان ەدى.
وسىلايشا ول قىلمىستىق كودەكستىڭ 361-بابى 4-بولىگىنىڭ 3-تارماعى بويىنشا دا (لاۋازىمدىق وكىلەتتىكتەردى تەرىس پايدالانۋدىڭ اۋىر سالدارى) كىنالى دەپ تانىلدى.
بۇل قىلمىسى ءۇشىن وعان تاعى 4 جىل 8 اي جازا كەسىلۋ كەرەك بولعان. سۋديا قىلمىستىق كودەكستىڭ 58-بابى 6-بولىگىنە سۇيەنىپ، تۇپكىلىكتى جازا رەتىندە ونى 9 جىل باس بوستاندىعىنان ايىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى.
2024 -جىلدىڭ جەلتوقسانىندا تالعات ارداننىڭ قورعاۋشىسى استانا قالالىق سوتىنىڭ قىلمىستىق ىستەر جونىندەگى سوت القاسىنا تۇسىرگەن اپەللياتسيالىق شاعىم ورىندالماي، جازا وزگەرىسسىز قالدى.
جۋىقتا عانا استانا پروكۋرورلارى سوت شەشىمىن ورىنداۋ اياسىندا مەملەكەتكە وسى ءىس بويىنشا 920 ميلليون تەڭگەنىڭ اكتيۆ قايتارعانىن ءمالىم ەتتى.
ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ بۇگىن تاراتقان اقپاراتىنا سۇيەنسەك، وسى كۇنگە دەيىن تالعات اردان تۇركيانىڭ انتاليا قالاسىن پانالاپ كەلگەن.
اۆتور
ەسىمجان ناقتىباي