تۇرعىن ءۇي: جاڭا زاڭ كىمدەردىڭ ماسەلەسىن شەشەدى
استانا. KAZINFORM - بۇگىن ءماجىلىس دەپۋتاتتارى زاڭناماعا تۇرعىن ءۇي ساياساتىن رەفورمالاۋ باعىتىنداعى وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋدى كوزدەيتىن زاڭدى سەنات قوسقان تۇزەتۋلەرمەن بىرگە قابىلدادى.
بۇل زاڭ ارەندالىق پاتەردە تۇرىپ جۇرگەن 51 مىڭ ادامنىڭ، تۇرعىن ءۇي كەزەگىندە تۇرعان 650 مىڭ قازاقستاندىقتىڭ مۇددەسىمەن تىكەلەي بايلانىستى. ماجىلىستە وسى زاڭ جوباسىمەن اينالىسقان جۇمىس توبىنىڭ جەتەكشىسى ۇلىقبەك تۇماشينوۆتىڭ ايتۋىنشا، جاڭا زاڭ قولدانىستاعى زاڭنامانىڭ 237 تۇسىنا وزگەرىس پەن تولىقتىرۋ ەنگىزۋى كەرەك بولعان. سەنات ونى ءوز تاراپىنان 4 پوزيتسيامەن تولىقتىرىپتى. ءبىراق ونىڭ ءبارى نەگىزىنەن ناقتىلاۋشى سيپاتتا. ياعني، ءماجىلىس قابىلداعان زاڭنىڭ تۇجىرىمداماسى مەن مازمۇنىن وزگەرتپەيدى.
سونىمەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە تۇرعىن ءۇي ساياساتىن رەفورمالاۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» دەگەن اتاۋى بار جاڭا زاڭ مەملەكەتتىڭ تۇرعىن ءۇي ساياساتىن قالاي رەفورمالايدى؟ باستى تەزيستەرگە تاعى ءبىر توقتالىپ شىعامىز.
1.زاڭ جوباسىنداعى نەگىزگى نورمالاردىڭ ءبىرى باسپانا كەزەگىنە قويۋ، كەزەكتىڭ ساقتالۋىن قاداعالاۋ، كەزەكتەگىلەرگە تۇرعىن ۇيلەستىرۋ جۇمىستارىن «وتباسى بانك» پەن سونىڭ جانىنان قۇرىلاتىن تۇرعىن ۇيمەن قامتۋ ورتالىعىنا بەرۋدى كوزدەيدى. قازىر باسپانا كەزەگىن جەرگىلىكتى اكىمدىكتەر جۇرگىزىپ وتىر. ءبىراق ول كەزەكتىڭ اشىقتىعى مەن ادىلدىگىنە كۇمان دە، سىن دا كوپ. زاڭ قابىلدانعاننان كەيىن ءبىر جىلدىڭ ىشىندە «وتباسى بانكتىڭ» جانىنداعى ورتالىق باسپاناعا شىن مۇقتاجداردى انىقتاپ، ولاردىڭ بۇكىل دەرەكتەرىن سيفرلاندىرىپ شىعادى. وسىدان كەيىن مەملەكەتتىڭ قولداۋى ارقىلى سالىنعان باسپانانىڭ ءبارى وسى سيفرلاندىرىلعان كەزەك ارقىلى، ءبىر ورتالىقتان باسقارۋ ارقىلى اشىق ۇلەستىرىلەدى. اكىمدىكتەرگە بۇل ىستە تەك سىرتتان باقىلايتىن وكىلەت قانا بەرىلەدى، كەزەك ساياساتىنا تىكەلەي ارالاسا المايدى.
2. بۇعان دەيىنگى سۇحباتتا ۇلىقبەك تۇماشينوۆ جاڭا زاڭ ارەندالىق پاتەردە تۇرىپ جۇرگەن 51 مىڭ قازاقستاندىقتىڭ ماسەلەسىن شەشەتىنىن ايتقان ەدى. دەپۋتاتتىڭ سوزىنشە، اتالعان نورما 2017-جىلدان باستاپ الەۋمەتتىك وسال توپتاردى قولداۋ باعدارلامالارى اياسىندا بەرىلگەن پاتەرلەردى جەكەشەلەندىرۋ قۇقىعىن بەرەدى. اتالعان باپ اپاتتىق جاعدايدا دەپ تانىلعان ۇيلەردە تۇرىپ جاتقان ازاماتتاردىڭ جاعدايىن دا شەشۋى كەرەك. ياعني، ارەندالىق پاتەردە جانە اپاتتىق ۇيلەردىڭ ورنىنا بەرىلگەن باسپانادا تۇرىپ جۇرگەن ازاماتتار سول باسپانالارىن جەكەشەلەندىرە الادى. ول ءۇشىن جەرگىلىكتى اكىمدىككە بارىپ، كەلىسىمشارت جاسايدى. اكىمدىك ءار ءوتىنىشتى جەكە قاراپ، ءار پاتەردىڭ قالدىق قۇنىن ەسەپتەپ شىعارادى. سول قۇندى وتەۋ ارقىلى باسپانا تۇرعىننىڭ مەنشىكتى مۇلىگىنە اينالادى.
مىسالى، ارەندالىق باسپانانىڭ باعاسى 2017-جىلى 10 ميلليون تەڭگە بولدى دەيىك. وسى قۇننان ءار جىلعا اممورتيزاتسيالىق شىعىن رەتىندە 2 پايىز شەگەرىپ ەسەپتەيدى. سوندا 2024-جىلعى قۇنى 8,6 ميلليون تەڭگە بولادى دەگەن ءسوز. باسپانا يەسى بۇل اقشانىڭ ءبارىن ءبىر ساتتە تولەۋگە مىندەتتەلمەيدى. العاشقى جارنا رەتىندە تەك 30 پايىزىن سالسا بولدى. 8,6 ميلليون تەڭگەنىڭ 30 پايىزى 2,6 ميلليون تەڭگە شاماسىندا. قالعان 6 ميلليون تەڭگەنى 10 جىلدىڭ ءار ايىنا تەڭ ءبولىپ، كەستە بويىنشا تولەي الادى. سوڭعى دەرەكتەر بويىنشا، بۇل ساناتقا جاتاتىن پاتەرلەردىڭ سانى 60 مىڭعا جۋىقتاعان كورىنەدى.
3. 1997-جىلعى زاڭ بويىنشا، مەملەكەتتەن كەزەكتەن تىس باسپانا الۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن 13 ءتۇرلى سانات بولعان. جاڭا زاڭ سولاردىڭ ىشىنەن 8 ساناتتى قالدىرىپ وتىر. ولار: ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرلەرى مەن سولارعا تەڭەستىرىلگەندەر، كوپبالالى انالار، كوپبالالى وتباسىلار، جەتىم جانە قامقورلىقسىز قالعان بالالار، 1,2-توپتاعى مۇگەدەكتەر، جارىمجان بالالاردى تاربيەلەپ وتىرعان وتباسىلار، باسقا مەملەكەتتەردىڭ اۋماعىنداعى ۇرىس قيمىلدارىنا قاتىسقان اسكەريلەر، جۇبايى ءار ءتۇرلى سەبەپتەرمەن دۇنيەدەن وتكەن، قولىندا ون سەگىزگە تولماعان بالالارى بار ادامدار.
4. ونەركاسىپ جانە قۇرىلىس مينيسترلىگىنىڭ ماجىلىسكە بەرگەن مالىمەتى بويىنشا، قازىر ەلىمىزدە 649 مىڭنان استام ادام باسپانا كەزەگىندە تۇر. ولاردىڭ 253 مىڭى الەۋمەتتىك وسال توپقا جاتقىزىلعان. زاڭ قابىلدانعاننان كەيىن ءار جىلدا مەملەكەت قولداۋىمەن قولدانىسقا بەرىلەتىن باسپانانىڭ 70 پايىزى وسى 253 مىڭ ادامعا ۇلەستىرىلەدى. قالعان 30 پايىزى مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرگە، وزگە دە مەملەكەتتىك جانە بيۋجەتتىك سالادا (دارىگەرلەر، مۇعالىمدەر جانە ت. ب.) جۇمىس ىستەيتىن، باسپانا كەزەگىندە رەسمي تۇرعان ادامدارعا بەرىلىپ وتىرادى.
5. زاڭ كۇشىنە ەنگەننەن كەيىن كەزەكتە تۇرعان 650 مىڭ قازاقستاندىقتىڭ ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن قانشا قاراجات پەن ۋاقىت كەتەدى؟
ونى «وتباسى بانك» جەرگىلىكتى اكىمدىكتەر تۇزگەن باسپانا كەزەگىنە ريەۆيزيا جاساپ بولعانشا ناقتى ايتۋ قيىن. ال جۇمسالاتىن قاراجاتتىڭ ءبىر بولىگى بيۋجەتتەن، ءبىر بولىگى ريەۆولۆەرلىك تاسىلمەن بولىنەدى. مىسالى، بيىل الەۋمەتتىك تۇرعىدا وسال توپتاردى باسپانامەن قامتۋعا 72 ميلليارد تەڭگەدەن استام قاراجات بولىنگەن. بۇل قاراجات شامامەن 4 مىڭنان استام پاتەر سالۋعا جەتەدى. ال «وتباسى بانكتىڭ» يپوتەكالىق باعدارلامالارىنا 450 ميلليارد تەڭگە بولىنگەن.
2017-جىلدان باستاپ ارەندالىق باسپانا سالۋعا 500 ميلليارد تەڭگە بەرىلگەن. بۇل پاتەرلەردى جەكەشەلەندىرۋدەن تۇسكەن قاراجات باسپانا كەزەگىندەگى ازاماتتارعا نارىقتان پاتەر ساتىپ الىپ بەرۋگە جۇمسالماقشى. ريەۆولۆەرلىك ءتاسىل دەپ وتىرعانىمىز وسى. ول ءۇشىن جاڭا زاڭدا اكىمدىكتەرگە ۇيلەردى تەك سالىپ قانا قويماي، دايىن پاتەرلەردى نارىقتان ساتىپ الۋ قۇقىعى بەرىلىپ وتىر.