ترانزيت، تاۋار اينالىمىن ارتتىرۋ: توقايەۆ پەن ورباننىڭ كەزدەسۋىنەن نە كۇتەمىز
قازاقستان ماجارستاندى ە و ەلدەرىنىڭ ىشىندەگى ماڭىزدى ساۋدا سەرىكتەسى رەتىندە قاراستىرادى. الايدا، بۇگىندە ەكى ەل اراسىنداعى ەكونوميكالىق قاتىناستىڭ الەۋەتى ءالى تولىق ىسكە اسىرىلماعانىن مويىنداۋ كەرەك. مۇنداي پىكىردى حالىقارالىق ساراپشىلار ءبىلدىرىپ وتىر. ال، 2-قاراشادا استاناعا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ شاقىرۋىمەن ماجارستان پرەمەر-ءمينيسترى ۆيكتور وربان كەلەدى. اقورداداعى كەزدەسۋدەن كەيىن ەكىجاقتى قارىم-قاتىناس قاي باعىتتا دامۋى مۇمكىن، وسى جانە وزگە ماسەلەلەر تۋرالى Kazinform ساراپشىسىنىڭ ماتەريالىنان وقىڭىز.
ەل پرەزيدەنتى قاسىم- جومارت توقايەۆ وسى جىلى 18-قىركۇيەكتە بۇۇ باس اسسامبلەياسى 78-سەسسياسىنىڭ (ا ق ش، نيۋ-يورك) اياسىندا ماجارستان پرەزيدەنتى كاتالين نوۆاكپەن كەزدەسۋىندە ەلدەر اراسىنداعى ءوزارا تاۋار اينالىمىن ۇلعايتۋ، سونداي-اق ىنتىماقتاستىقتىڭ ەكىجاقتى تەتىكتەرىن جانداندىرۋ ءۇشىن بىرلەسكەن شارالار قابىلداۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ وتكەن. سول كەزدەسۋدە قازاقستان پرەزيدەنتى ماجارستان پرەمەر- ءمينيسترى ۆيكتور ورباندى تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ 10-مەرەيتويلىق سامميتىنە شاقىردى.
سونىمەن، 2-قاراشادا ماجارستان پرەمەرى ەلورداعا كەلەدى. تاراپتار ساۋدا-ەكونوميكا، ينۆەستيتسيا جانە مادەني-گۋمانيتارلىق سالالارداعى قازاق-ماجار ىنتىماقتاستىعىن ودان ءارى كەڭەيتۋ ماسەلەلەرىن تالقىلايدى دەپ كۇتىلۋدە. سونىمەن قاتار، ۆيكتور وربان قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى ءاليحان سمايىلوۆ جانە پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ ءتوراعاسى ەرلان قوشانوۆپەن كەزدەسۋى جوسپارلانعان.
ستراتەگيالىق ارىپتەستىك
ماجارستان - قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىنداعان جانە ستراتەگيالىق ارىپتەستىك تۋرالى كەلىسىمگە قول قويعان شىعىس ەۋروپانىڭ العاشقى مەملەكەتتەرىنىڭ ءبىرى.
مەملەكەتارالىق ديپلوماتيالىق قاتىناس 1992 -جىلدىڭ 2-ساۋىرىندە ورناعان. بۇگىندە استانا مەن بۋداپەشت اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قاتىناستار ستراتەگيالىق ارىپتەستىك دەڭگەيىنە جەتتى. ەكىجاقتى ديالوگ قازاقستان- ماجارستان ستراتەگيالىق كەڭەسى مەن ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جونىندەگى ۇكىمەتارالىق كوميسسيا جۇمىسىنىڭ اياسىندا دامىپ كەلەدى.
وسى ۋاقىتقا دەيىن قوس مەملەكەتتىڭ پرەزيدەنتتەرى ەل استانالارىنا ەكى رەتتەن ساپار شەككەن. ال، قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى ماجارستانعا ءتورت رەت، ال كەرىسىنشە ولاردىڭ پرەمەرى ەلورداعا ەكى رەت كەلگەن.
سونىمەن قاتار، قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم- جومارت توقايەۆ 2023 -جىلعى قىركۇيەكتە بۇۇ باس اسسامبلەياسى 78-سەسسياسىندا ماجارستان پرەزيدەنتى كاتالين نوۆاكپەن كەزدەسۋىندە ەكى ەل اراسىنداعى ءداستۇرلى دوستىق بايلانىستاردى ساقتاۋ جانە تەرەڭدەتۋ نيەتىن راستادى. بۇل ورايدا ماجار پرەمەرى ۆيكتور ورباننىڭ استاناعا ساپارىنىڭ ماڭىزىنا الەمدىك ەكونوميكا جانە ساياسات ينستيتۋتىنىڭ ساراپشىسى ليديا پارحومچيك توقتالدى.
ا ق ش-تاعى كەزدەسۋدە تاراپتاردىڭ تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ قىزمەتى اياسىندا تىعىز ىنتىماقتاستىقتى قولداۋعا مۇددەلى ەكەنى ەرەكشە اتالدى. ۇيىمنىڭ استانادا وتەتىن ونىنشى ءسامميتىن قازاقستان قابىلدايدى، بۇل قازاقستان- ماجارستان ءوزارا ءىس- قيمىلىن جانداندىرۋعا قوسىمشا مۇمكىندىك تۋعىزادى، - دەدى ساراپشى.
ساۋدا- ەكونوميكالىق بايلانىس
وتكەن جىلى ماجارستان قازاقستانعا تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيالار بويىنشا رەكورد ورناتىپ، كورسەتكىش 49,8 ميلليون دوللارعا جەتتى. سوڭعى ەكى ونجىلدىقتا ماجارستان ءبىزدىڭ ەكونوميكامىزعا 300 ميلليون دوللاردان استام ينۆەستيتسيا قۇيدى.
2023 -جىلدىڭ باسىندا وتكەن قازاقستان- ماجارستان ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جونىندەگى ۇكىمەتارالىق كوميسسياسىنىڭ سەگىزىنشى وتىرىسىندا تاراپتار ەكونوميكالىق ءوزارا ءىس- قيمىلدى دامىتۋ ءۇشىن مۇمكىندىكتەردى قاراستىردى. وندا، ەڭ الدىمەن، ەكسپورتتالاتىن تاۋارلار ءتىزىمىن ارتتىرۋ كوزدەلدى.
ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، وسى جىلدىڭ قاڭتار- تامىزىندا ەلدەر اراسىنداعى تاۋار اينالىمى شامامەن 124,2 ميلليون دوللاردى قۇرادى. ونىڭ ىشىندە 120,3 ميلليون يمپورتقا تيەسىلى. 2022 -جىلى ەكىجاقتى ساۋدا كولەمى 172,2 ميلليون دوللار بولدى. بۇل قازاقستاننىڭ سىرتقى ساۋداسىنىڭ جالپى كولەمىنىڭ %0,2 قۇرايدى.
حالىقارالىق ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل كورسەتكىشتەردى ۇلعايتۋعا مۇمكىندىك كوپ. ويتكەنى، قازىرگى الەۋەت تولىق جۇزەگە اسىرىلماي وتىر. «ەرتەڭگى كەزدەسۋ بۇل مۇمكىندىكتىڭ ورنىن تولتىرۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى»، دەپ ەسەپتەيدى ليديا پارحومچيك.
قازاقستان ماجارستاندى ە و ەلدەرى اراسىنداعى ماڭىزدى ساۋدا سەرىكتەسى رەتىندە قاراستىرادى. قازاقستان ۆەنگرياعا گاز- حيميا جانە بالىق سالاسىنىڭ ونىمدەرىن ەكسپورتتايدى، ال ءبىزدىڭ ەلگە دارىلىك زاتتار، تەحنيكا جانە بايلانىس قۇرالدارى يمپورتتالادى. الايدا، بۇگىندە ەكى ەل اراسىنداعى ەكونوميكالىق قاتىناستاردىڭ الەۋەتى تولىق ىسكە اسىرىلماعانىن مويىنداۋ كەرەك، - دەيدى ساراپشى.
كوپجاقتى ىنتىماقتاستىق
ەكى ەل اراسىنداعى ساياسي قاتىناستار ءوزارا تۇسىنىستىك پەن سەنىم اياسىندا دامىپ جاتىر. حالىقارالىق ساياساتتىڭ ماڭىزدى ماسەلەلەرى بويىنشا تاراپتاردىڭ ۇستانىمدارى سايكەس كەلەدى. ۆەنگريا قازاقستاننىڭ 2010 -جىلى ە ق ى ۇ-عا ءتوراعالىق ەتۋ جانە «ەكسپو-2017» وتكىزۋ تۋرالى ءوتىنىمىن جاقتادى. سونداي-اق، ەۋروپا كەڭەسىنىڭ قىلمىستىق سوت ءىسىن جۇرگىزۋ سالاسىنداعى كونۆەنتسيالارىنا قوسىلۋدى جانە ە و ەلدەرىمەن ۆيزالىق رەجيمدى جەڭىلدەتۋ ماسەلەسىندە قولدايدى. 2019 -جىلعى 19-قىركۇيەكتە بۋداپەشتە ەكى مەملەكەت ءۇشىن دە ماڭىزدى - تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى وكىلدىگىنىڭ كەڭسەسى اشىلدى.
توقايەۆ پەن ورباننىڭ كەزدەسۋلەرى
قازاقستان پرەزيدەنتى مەن ماجارستان پرەمەر-ءمينيسترى بۇعان دەيىن بىرنەشە رەت كەزدەسكەن. العاشقى رەسمي كەزدەسۋ 2020 -جىلعى 10-ساۋىردە «Covid-19 پاندەمياسىمەن كۇرەسۋدەگى نيەتتەستىك جانە ىنتىماقتاستىق» تاقىرىبىندا وتكەن تۇركى تىلدەس مەملەكەتتەرى ىنتىماقتاستىق كەڭەسىنىڭ توتەنشە سامميتىنە «ونلاين» قاتىسۋدان باستالدى.
سودان كەيىن قاسىم-جومارت توقايەۆ پەن ۆيكتور وربان 2021 -جىلعى 12-قاراشادا ىستانبۇلدا تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسىنە مۇشە ەلدەر باسشىلارىنىڭ 8-سامميتى اياسىندا كەزدەستى.
بۇدان بولەك 2022 -جىلعى 10-قاراشادا سامارقاندا وتكەن تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ سامميتى بارىسىندا اڭگىمەلەستى. كەزدەسۋلەردە تاراپتار ساياسي، ساۋدا- ەكونوميكالىق جانە مادەني- گۋمانيتارلىق سالالارداعى ءوزارا ءىس-قيمىل جولدارىن، سونداي-اق حالىقارالىق جانە وڭىرلىك ماسەلەلەردى تالقىلادى.
مادەني- گۋمانيتارلىق بايلانىس
ەلدەر اراسىنداعى تاريحي بايلانىستىڭ تامىرى تەرەڭدە جاتىر. ويتكەنى قازىرگى ماجارستان اۋماعىندا XIII عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا تورعاي دالاسىنان قونىس اۋدارعان قىپشاق تايپالارىنىڭ ۇرپاقتارى تۇرادى.
بۇگىندە ەكى ەلدىڭ ونەر قايراتكەرلەرى، عالىمدارى جانە سپورتشىلارى قازاقستان مەن ماجارستاندا وتەتىن ءتۇرلى مادەني جانە سپورتتىق ءىس-شاراعا بەلسەندى قاتىسادى.
قوس مەملەكەتتىڭ عالىمدارى ورتاق تاريحي بايلانىستى زەرتتەۋگە ءوزارا قىزىعۋشىلىق تانىتادى. ۆەنگرياداعى قىپشاقتاردىڭ جانە قازاقستانداعى ماديارلاردىڭ قونىستانۋ تاريحىن زەرتتەۋ بويىنشا بىرلەسكەن ارحەولوگيالىق زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلىپ جاتىر.
2014 -جىلعى 2-3-ماۋسىمدا بۋداپەشتە «استانا» كوشەسى اشىلىپ، اباي قۇنانبايەۆتىڭ بيۋستى ورناتىلدى.
ەلىمىزدىڭ جوعارى ءبىلىم بەرۋ ورگانى ءبىلىم جانە عىلىم سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىم شەڭبەرىندە ۆەنگريالىق جەتەكشى ۋنيۆەرسيتەتتەرمەن تىعىز جۇمىس ىستەيدى. جىل سايىن قازاقستاندىق 250 ازامات ماجارستاننىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقۋعا گرانت الادى. بۇگىندە مىڭنان اسا ستۋدەنتىمىز وسى ەلدە ءبىلىم الىپ جاتىر.
2022 -جىلدىڭ ناۋرىزىندا بۋداپەشتە «مەنىڭ اتىم قوجا» ءفيلمى قازاق تىلىندە كورسەتىلدى جانە ا. ديۋلى اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتە قازاق مادەنيەتىنىڭ كۇنى ءوتتى.
سونىمەن قاتار، وتانداستار اراسىندا قازاق ءتىلىن دارىپتەۋ ماقساتىندا ل. ەەتۆوشا اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتە 2022 -جىلدىڭ ساۋىرىنەن قىركۇيەگىنە دەيىن قازاق ءتىلى كۋرستارى ۇيىمداستىرىلدى. سول جىلى تامىزدا ۆەنگريا عىلىم اكادەمياسىندا احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ «الاش» جانە ۆەنگر تۇركولوگى ارميني ۆامبەريدىڭ «ورتالىق ازياعا ساياحات» كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتتى. سوڭعى كەزدەرى عىلىم سالاسىنداعى ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىق ايتارلىقتاي جانداندى.
ىنتىماقتاستىقتى قاي باعىتتا دامىتۋعا بولادى؟
تاراپتار ساۋدا- ەكونوميكالىق جانە ينۆەستيتسيالىق ارىپتەستىك قارقىنىن ارتتىرۋعا نيەتتى. مامانداردىڭ بولجامىنا سۇيەنسەك، اگروونەركاسىپ كەشەنىندەگى ءوزارا بايلانىستان بولەك، ەكى ەل اراسىنداعى ىسكەرلىك قاتىناستاردىڭ دامۋىنا ترانزيتتىك تاسىمالدار سەرپىن بەرۋى مۇمكىن.
2021 -جىلى «KTZ Express» ۆەنگريا ارقىلى ورتالىق ەۋروپاعا ترانزيتتىك تاسىمالداردى دامىتۋ تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويدى. بۇل زاحونيدەگى CELIZ (ورتالىق ەۋروپالىق لوگيستيكالىق جانە يندۋستريالىق ايماق - رەد. ) باعدارلاماسى اياسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى كوزدەيدى. ماجارستان ايماقتاعى تەمىرجول جانە پورت ينفراقۇرىلىمىن مودەرنيزاتسيالاۋدى قىتاي- ەۋروپا- قىتاي باعىتىنداعى جۇكتەردى تاسىمالداۋ مارشرۋتتارىن ۇيىمداستىرۋدىڭ نەگىزگى جوباسى رەتىندە قاراستىرادى، - دەپ اتاپ ءوتتى ليديا پارحومچيك.
قازاقستان قىتايلىق تاۋارلاردى ەۋروپاعا جەتكىزۋدىڭ لوگيستيكالىق تىزبەكتەرىن، ونىڭ ىشىندە ءزاحونيدىڭ تەرمينالدىق ينفراقۇرىلىمىن پايدالانۋ ەسەبىنەن قۇرۋ جۇمىسىن جالعاستىرۋدى جوسپارلاپ وتىر.
ايتا كەتەيىك، استانادا 3-قاراشادا تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ 10-سامميتى وتەدى. وعان ۇيىمعا مۇشە مەملەكەتتەر - قازاقستان، ازەربايجان، قىرعىزستان، تۇركيا، وزبەكستان، سونداي-اق باقىلاۋشى ەلدەر - تۇرىكمەنستان جانە ۆەنگريا باسشىلارى قاتىسادى.
اۆتور
راحيلا تلەۋوۆا