ترامپ گرەنلانديا جەرىن باسىپ الۋعا كىرىستى
استانا. قازاقپارات - دونالد ترامپ دانيادان گرەنلانديانى باسىپ الۋعا بىلەك سىبانا كىرىستى. بۇل ءۇشىن اركتيكالىق ارال بويىنشا ارنايى وكىل تاعايىندادى. ءسويتىپ، اق ءۇي باسشىسى دانياداعى جارتىلاي اۆتونومدى اۋماقتى يەمدەنۋگە قاتىستى مىندەتتەردى لۋيزيانا شتاتىنىڭ گۋبەرناتورىنا تاپسىردى.
ترامپ گرەنلاندياعا العاشقى پرەزيدەنتتىك قىزمەتىنەن بەرى كوز تىگىپ وتىر. سولتۇستىك مۇزدى مۇحيتتا ورنالاسقان ارالعا پرەزيدەنت نەگە سونشا قۇشتار؟
د. ترامپ گرەنلانديانى كۇشتەپ تارتىپ الماق دونالد ترامپ لۋيزيانا شتاتىنىڭ گۋبەرناتورى دجەفف لەندريدى گرەنلانديا بويىنشا ارنايى وكىل ەتىپ تاعايىندادى. بۇل قادام ونى گرەنلانديانى تارتىپ الۋ ماقساتىنا جاقىنداتا ءتۇستى. ترامپ گرەنلاندياعا يەلىك ەتۋگە العاشقى پرەزيدەنتتىك قىزمەتى بارىسىندا دا ۇمتىلعان. الايدا ول كەزدە دانيا ارالدى ساتۋدان باس تارتتى. كەلىسسوزدەر ءساتسىز اياقتالدى. بيىل اق ۇيگە ورالا سالا ترامپ بۇرىنعى ادەتىنە قايتا باسىپ، گرەنلانديادان ءالى دە ءۇمىتتى ەكەنىن ءبىلدىردى. ءبىراق بۇل جولى قاجەت بولسا، كۇش كورسەتۋدەن دە تايىنبايتىنىن ايتادى.
دونالد ترامپ، ا ق ش پرەزيدەنتى:
- گرەنلانديا بىزگە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىمىز ءۇشىن قاجەت. ولاردىڭ حالقى از. اسكەري قورعانىسى جوق. گرەنلانديانىڭ اينالاسى تولعان رەسەيلىك جانە قىتايلىق كەمەلەر. دجەفف لەندري ارالعا باقىلاۋ ورناتۋ ءىسىن باسقارۋعا ءوزى نيەت ءبىلدىردى. سوندىقتان ونى ارنايى وكىل ەتىپ تاعايىندادىق. ول كەلىسسودەر جۇرگىزە الاتىن ادام جانە گرەنلانديانىڭ ءبىز ءۇشىن قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن تۇسىنەدى.
الەمدەگى ەڭ ۇلكەن ارال سانالاتىن گرەنلانديا كەيىنگى ءۇش عاسىردا دانياعا تيەسىلى. قورعانىس جانە سىرتقى ساياسات ماسەلەلەرى دانيانىڭ قۇزىرىندا بولعانىمەن، ءوزىنىڭ ۇكىمەتى مەن پارلامەنتى بار اۆتونوميا. مۇندا قازىر 57 مىڭداي عانا ادام تۇرادى. ال دجەفف لەندري قىزمەتىنە قۋانا-قۋانا كىرىسپەك. ول ترامپتىڭ گرەنلانديانى باسىپ الۋ يدەياسىن ءبىراز ۋاقىتتان بەرى قولداپ كەلەدى. ونىڭ ويىنشا، بۇل ەكى تاراپ ءۇشىن دە ءتيىمدى. ايتا كەتۋ كەرەك، ارنايى وكىلدى رەسمي تاعايىندامايدى. سايكەسىنشە قابىلداۋشى جاقتىڭ ماقۇلداۋى دا قاجەت ەمەس.
دجەفف لەندري، لۋيزيانا شتاتىنىڭ گۋبەرناتورى:
- گرەنلانديانى ا ق ش- تىڭ ءبىر بولىگى ەتۋ ىسىنە اتسالىسۋ مەن ءۇشىن زور مارتەبە. بۇل مەنىڭ نەگىزگى گۋبەرناتورلىق قىزمەتىمە كەدەرگى كەلتىرمەيتىنىن ايتقىم كەلەدى. ءبىز گرەنلانديامەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋگە دايىنبىز.
ەۋرو وداق ا ق ش- تىڭ ارەكەتىنە قارسى
ا ق ش پەن دانيا ناتو اياسىندا وداقتاس ەلدەر. سوندىقتان دونالد ترامپتىڭ بۇل قادامى دانيا ءۇشىن كۇتپەگەن جاعداي. اق ءۇي باسشىسىنىڭ وزگە مەملەكەتتىڭ اۋماعىنا قول سۇعۋى گرەنلانديا تۇرعىندارىنىڭ شامىنا ءتيىپ، قوعامدا الاڭداۋشىلىق تۋدى. ەندى دجەفف لەندري ءمان-جايدى ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن كوپەنگاگەنگە شاقىرىلادى.
ال گرەنلانديا پرەمەر- ءمينيسترى «ارال ءوز بولاشاعىن ءوزى شەشەدى» دەيدى. ەۋرو وداق دانيا مەن گرەنلانديا حالقىنىڭ ۇستانىمىن قولداپ وتىر.
انۋار ەل-انۋني، ەۋروپالىق كوميسسيانىڭ باسپا ءسوز حاتشىسى:
- ا ق ش قابىلداعان شەشىمگە پىكىر بىلدىرۋگە حاقىم جوق شىعار. دەگەنمەن، بۇل ماسەلەگە قاتىستى ەۋروپالىق كوميسسيانىڭ ۇستانىمى وزگەرگەن جوق. ءبىز دانيا كورولدىگىنىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعىن، ونىڭ ەگەمەندىگىن جانە شەكارالارىنىڭ بەرىكتىگىن قۇرمەتتەۋگە شاقىرامىز.
د. ترامپ گرەنلاندياعا نەگە قۇشتار؟
قازىر اركتيكادا ستراتەگيالىق باسەكەلەستىك كۇشەيدى. گرەنلانديا اركتيكادا سولتۇستىك امەريكا مەن ەۋروپانىڭ ەكى ورتاسىندا ورنالاسقان. وسى سەبەپتى ارال ا ق ش پەن ناتو-نىڭ قاۋىپسىزدىكتى جوسپارلاۋ ىسىندە ماڭىزدى رولگە يە. ارالدىڭ اينالاسى ناتو مەن رەسەيدىڭ اسكەري بازالارىنا تولى. گرەنلانديانىڭ وزىندە ا ق ش-تىڭ اۋە بازاسى مەن راديولوكاتسيالىق ستانسياسى ورنالاسقان. بۇل قۇراما شتاتتارعا زىمىران قاۋىپسىزدىگى مەن عارىش كەڭىستىگىن قاداعالاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ال گرەنلاندياعا قول جەتكىزسە، ا ق ش ۇكىمەتى وسى باعىتتارداعى قىتاي مەن رەسەيدىڭ قىزمەتىن دە باقىلاي الادى.
جەر اۋماعى مەكسيكا مەن ساۋد ارابياسىنان اسىپ تۇسەتىن گرەنلانديانىڭ شامامەن �- ى مۇز استىندا جاتىر. جىل سايىن ودان 10-15 مىڭ مۇزدىق ءبولىنىپ شىعادى. مۇزدىڭ جوعارى قارقىنمەن ەرۋى سولتۇستىك امەريكا، ەۋروپا، ازيا اراسىندا ساۋدا-ساتتىق جاساۋ ءۇشىن جاڭا تەڭىز جولدارىن اشىپ، مينەرالدى رەسۋرستارعا قولجەتىمدىلىكتى ارتتىرادى. سوسىن گرەنلانديا پايدالى قازبالارعا باي.
بلۋمبەرگ جانە بي-بي-سي ساراپشىلارىنىڭ ايتۋىنشا، ترامپتى ارالدىڭ ستراتەگيالىق ورنىنان بولەك ونداعى پايدالى قازبالار مەن سيرەك مەتالدار قىزىقتىرىپ وتىر. ءبىراق دونالد ترامپ بۇل پىكىرمەن كەلىسپەيدى. ونىڭ ايتۋىنشا، ا ق ش ونسىز دا پايدالى قازبادان كەندە ەمەس.
دەگەنمەن، وزگە مەملەكەتكە تيەسىلى اۋماققا كوز تىگۋىنە نەندەي سەبەپ بولسا دا، بۇل حالىقارالىق قۇقىق پرينتسيپتەرىنە قايشى. بيىل ناۋرىز ايىندا اقش- تىڭ ۆيتسە- پرەزيدەنتى دجەي دي ۆەنس سولتۇستىك مۇزدى مۇحيتتا ورنالاسقان ارالعا بارىپ، كەلىسىم جاساسپاق بولعان. ءبىراق دانيادان بولىنۋگە نيەتتى گرەنلانديا تۇرعىندارى ا ق ش- تىڭ 51-شتاتى اتانۋعا ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسى.
24.kz