تابيعات - تاۋسىلمايتىن بايلىق ەمەس - ورمانشى قايرات قاپشايەۆ
پاۆلودار. KAZINFORM - «ەرتىس ورمانى» رەزەرۆاتىنداعى مارالدى ورمانشىلىعىنىڭ باس ورمانشى ورىنباسارى قايرات قاپشايەۆتى بۇل توڭىرەكتەگى جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى. سوناۋ 1990-جىلدارى شالداي ورمان شارۋاشىلىعىنان باستاپ، كەيىن رەزەرۆات قۇرىلعاندا دا ۇزبەي ەڭبەك ەتىپ كەلەدى.
«اعاش جاپىراعىمەن، جەر توپىراعىمەن كورىكتى» ، دەيدى دانا حالقىمىز. سانالى عۇمىرىن تابيعي بايلىعىمىزدى قورعاۋعا ارناپ، ەكولوگيامىزدىڭ وڭالۋىنا ۇلەس قوسىپ جۇرگەن قاراپايىم ورمان قىزمەتكەرلەرىنىڭ ەڭبەگى قاي جاعىنان بولسىن لايىقتى ماقتاۋعا يە. وسى ءبىر ابىرويلى ماماندىقتى تىزگىندەگەن قايرات قاپشايەۆ ەرتىستى بويلاعان قارا ورمانعا 35 جىلدان بەرى قامقور بولىپ كەلەدى. ول تۋعان ولكەسىنە قورعان بولىپ، پەرزەنتتىك بورىشىن ادال وتەپ جۇرگەن ازامات. ارىپتەستەرى ونى ابدەن ىسىلعان مامان رەتىندە باعالاپ، كەيىنگى تولقىن تاجىريبەلەرىن اركەز ۇيرەنۋدەن جالىقپايدى. ءار ىسىنە مۇقيات، كەز كەلگەن ىستەن جول تاۋىپ شىعاتىن سابىرلىلىعىمەن سوڭىنان ەرگەن ارىپتەستەرىنە ۇلگى- ونەگە.
«اتامىز اڭشى بولعان ادام. مىناۋ قالىڭ جالقاراعايلاردىڭ اراسىندا اڭ-قۇس قاعىپ، ساياتشىلىق قۇرعان. ءبىز ورماندى القاپتا، سۇلۋ تابيعي ولكەدە ومىرگە كەلگەن باقىتتى ۇرپاقپىز. ورماندار اراسىندا كۇمىستەي جارقىراعان قانشاما كولدەر بار. ەجەلدەن ەلىك، قاسقىر، سىلەۋسىن، تۇلكى، قارساق، قويان، بۇلان سياقتى ءتۇز تاعىلارى جايلاعان ولكە. بالا كۇنىمىزدەن وسى ءوڭىردى قورعاۋ پارىزىمىز ىسپەتتى قانىمىزعا ءسىڭدى. اتامنىڭ تابيعاتپەن، جابايى جانۋارلارمەن بايلانىسى اسەر ەتتى مە ەكەن، مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ ورمانشى بولامىن دەپ شەشتىم. سول شەشىمىم دۇرىس بولعانىنا اركەز شۇكىرشىلىك ەتەمىن. بۇگىندە ءوز قولىمىزبەن جاساعان يگىلىكتەردى كورىپ، كوڭىلىم تويادى. تابيعات تاۋسىلمايتىن بايلىق ەمەس، ونى ايالاپ، العانىمىزدى تولتىرىپ وتىرساق، ۇرپاعىمىز دا ساۋ-سالاماتتى تىرلىك كەشپەك»، - دەيدى تاجىريبەلى ورمانشى.
وتكەن عاسىردىڭ سوڭعى ون جىلدىعىندا قاپتاعان قالىڭ ورتتەن ەرتىس بويىنداعى قارا ورمان سيرەپ قالدى. يەن دالانىڭ بەرەكەسىنە اينالىپ تۇرعان ورماندى زاڭسىز وتايتىندار پايدا بولىپ، تابيعاتقا قانشاما شىعىن كەلدى. مۇنىڭ بارلىعى جىلدار وتە تۇزەلىپ، بۇگىندە رەزەرۆاتتاعى تابيعات قورعاۋ ءىس-شارالارىنىڭ كوشى تۇزەلگەن.
«قاراعىم، مىناۋ جالقاراعايلار دەگەن نەگىزى قۇتتى، قاسيەتتى اعاش. ورماننىڭ كيەسى بار. ونداي بولماسا 400-500 جىلعا دەيىن سۋسىلداعان قۇمدا ءوسىپ تۇرار ما ەدى؟! قانشاما جان-جانۋارعا قورعانىش، قونىس بولىپ وتىر. عالىمدار بۇل جەردە سوناۋ ەرتە زاماندا مۇحيت بولعان دەيدى. سودان ول مۇحيت تارتىلا-تارتىلا تابانىندا بالدىرلار قالعان. كەيىن مۇحيت بولعان جەردە قانشاما مەتر قالىڭدىقتا توپىراق ءتۇزىلىپ، ميلليونداعان جىلداردان سوڭ الگى بالدىرلار جەر بەتىنە اعاش بولىپ جارىپ شىققان. تامىرى 70 مەتر تەرەڭدىككە دەيىن كەتىپ، سوناۋ شىڭىراۋدان ءنار الادى. بىلاي قاراساڭ اينالانىڭ ءبارى قۇم، وسىمدىك وسەدى دەيتىن جەر ەمەس. جاراتقاننىڭ قۇدىرەتىمەن قالىڭ ورمان ەل- جۇرتقا سايا بولىپ تۇر. مارالدى ورمانشىلىعىنىڭ اۋماعى 17022 گەكتاردى قۇراپ وتىر. كەزىندە جانىپ كەتكەن اۋماقتاردا جاس كوشەتتەردى تولىقتاي ەگىپ، قايتا قالپىنا كەلتىردىك. بۇگىندە كادىمگىدەي جاس ورماندارعا اينالدى. ايتسە دە، قاراعاي ورماندارى تولىق قالپىنا كەلۋ ءۇشىن 100 جىل قاجەت بولادى. ورمانشىلىقتاعى 43 ادام يەن بايلىقتى كىرپىك قاقپاي كۇزەتەمىز»، دەپ اڭگىمەسىن جالعاستىرا ءتۇستى قايرات اعا.
قىس تاياعان سايىن ورمانشىلاردىڭ ورتكە قارسى جۇمىسى سايابىرلايدى. بۇل ۋاقىتتا جاس شىرشالاردى كۇزەتۋ، ورمانداعى اڭ- قۇستاردىڭ قىسقى ازىعىن قامتاماسىز ەتۋ ءىس-شارالارى باستالادى. ورمانشىنىڭ سوزىنشە، سوڭعى جىلدارى جاس شىرشالاردى جاڭاجىلدىق ەرمەك ءۇشىن زاڭسىز كەسىپ اكەتۋ وقيعالارى ساپ تىيىلعان. ورمان جاعالاعان اۋىل جۇرتىنىڭ دا سانا-سەزىمى وزگەرىپ، جاناشىرلىعى ويانعان، جالقاراعايدىڭ ناعىز تابيعي بايلىق ەكەنىن، ونى ساقتاپ، كوبەيتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن تۇسىنە باستاعان. قاراعاي كوشەتتەرىن ەگۋ كەزىندەگى ماۋسىمدىق جۇمىستارعا جۇرت جابىلىپ كەتەدى. تەك بيىل كۇزدە ورمانشىلىق بويىنشا 106 گەكتارعا ەكى جىلدىق كوشەتتەر ەگىلەدى دەگەن جوسپار بار.
قايرات اعا ورمانشىلاردىڭ ەڭبەگى بۇگىندە لايىقتى باعالانا باستاعانىن دا ءسوز ەتتى. ايتۋىنشا، ەڭبەكاقىلارى 300 مىڭ تەڭگەگە دەيىن ءوسىپ، جاڭادان ارنايى كيىمدەر، قۇرال- جابدىقتار الىنىپ جاتىر. ورمانشىلىقتىڭ ءبىر وزىندە ەكى ءورت سوندىرەتىن، ەكى پاترۋلدىك كولىك، ەكى تراكتور بار. كۇندەلىكتى قاراعاي اراسىن شولىپ، اڭ-قۇستاردى باقىلايدى. ورماندار اراسىنداعى جولدار دا تالاپقا ساي، توتەنشە جاعداي تۋىنداي قالسا كەز كەلگەن جەردەن تەحنيكا جۇرۋگە مۇمكىندىك بار. كوكتەمدە ورتكە قارسى جاڭا جۇيە پايدا بولىپ، ونىڭ ارقاسىندا باقىلاۋ مۇمكىندىكتەرى ارتا تۇسكەن.
بيىل مارالدى ورمانشىلىعىندا بىردە-ءبىر ءورت وقيعاسى تىركەلمەپتى. لايىم سولاي بولسىن دەپ تىلەيمىز.
اۆتور مۇرات اياعان