تەڭگە: وتكەنى، بۇگىنى جانە كەلەشەگى

  استانا. KAZINFORM - بۇگىن ۇلتتىق ۆاليۋتامىز - تەڭگە كۇنى. وسى اتاۋلى داتاعا وراي ەل تۇرعىندارىنان قولىنا العاش تيگەن تەڭگەنى قانداي ماقساتقا جۇمساعانىن جانە قازاقستاننىڭ مادەني قۇندىلىقتارى مەن تاريحىن ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا «ساق ستيلىندە» اينالىمعا شىققانىنا ءبىر جىل تولا قويماعان 5000 تەڭگەلىك بانكنوتانىڭ ديزاينىنا قاتىستى پىكىرلەرىن بىلگەن ەدىك.

سوڭعى ۋاقىتتا ەلىمىزدىڭ قارجى نارىعىنا سيفرلىق تەحنولوگيالار جاپپاي ەنگىزىلىپ، تۇرعىندار ونىڭ يگىلىگىن دە كورىپ وتىر. سونىڭ جارقىن مىسالىنىڭ ءبىرى - قولما- قول اقشا ءداۋىرىنىڭ كەلمەسكە كەتىپ بارا جاتقانى. ايتالىق، 2020 -جىلدان باستاپ قولما-قول اقشاسىز ترانزاكتسيالار كولەمى 5,5 ەسە ءوسىپ، 2024 -جىلدىڭ 8 ايىندا 100 تريلليون تەڭگەگە جەتتى. 2022 جانە 2023 -جىلدارى جىل سايىنعى ءوسىم 40 پايىزدان استى. ال بيىل 15 پايىزعا دەيىن باياۋلاعانىنا قاراماستان، 17 پايىزعا تەڭ ورتاشا الەمدىك ءوسۋ قارقىنىنا جاقىندادى. نەگىزگى ۇلەس، ياعني قولما- قول اقشاسىز تولەمدەردىڭ 80 پايىزى - ينتەرنەت جانە موبيلدى قۇرىلعى ارقىلى جاسالاتىن تولەمدەر: 82 تريلليون تەڭگە سوماسىنا 4,4 ميلليارد ترانزاكتسيا. دەمەك، جىلدان جىلعا قولما-قول اقشامەن ەسەپ ايىرىسۋ كولەمىنىڭ قىسقارا بەرەتىنى ءسوزسىز. مۇنداي جايتتى ساۋال سالعان ەل تۇرعىندارىنىڭ پىكىرلەرىنەن دە بايقاۋعا بولادى.

ماسەلەن، ۇلتتىق بانك ءتوراعاسىنىڭ كەڭەسشىسى بينۇر جالەنوۆ بۇگىندە قولما-قول اقشانى مۇلدەم ۇستامايتىنىن ايتادى.

«العاشقى تەڭگەمدى مەكتەپتەگى بايقاۋدا تاپقان ەدىم. ونى اناما سىيلىق الۋعا جۇمسادىم. 5 مىڭ تەڭگەلىك جاڭا قاعاز اقشانى كوردىم، ديزاينى قاتتى ۇنايدى. دەگەنمەن، ءوزىم قولما-قول اقشانى مۇلدەم ۇستامايمىن»، - دەدى ول.

ەكونوميست ولجاس قۇدايبەرگەنوۆ تە قولما-قول اقشامەن ەسەپ ايىرىسۋىن جىلدان جىلعا ازايتىپ كەلە جاتقانىن ايتادى.

«5 مىڭ تەڭگەلىك جاڭا كۋپيۋرانى كوردىم. كولەمى كىشىرەيگەن، ىڭعايلى. قولما- قول اقشا قولدانامىن. ءبىراق، ارينە جىلدان جىلدان ازايىپ كەلە جاتىر. شىعىستار مەن جاعداي بىرتە-بىرتە قولما-قول اقشاسىز ەسەپ ايىرىسۋعا كوشۋگە يتەرمەلەيدى. ال العاشقى تەڭگەمدى قايدا جۇمساعانىما كەلەر بولسام، ول كەزدە مەكتەپتە 5 سىنىپ وقيتىن ەدىم. قاعاز تيىندار بولعان ەدى. ناقتى ەسىمدە جوق، دەگەنمەن، دوستارىممەن مەكتەپ اسحاناسىنا جۇمساعان سياقتىمىن»، - دەدى ەكونوميست.

قارجىگەرلەر قاۋىمداستىعىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى يۋليا ياكۋپبايەۆا دا كوپشىلىك سياقتى قولما-قول اقشانى سيرەك قولدانادى. سونىمەن قاتار ول الداعى ۋاقىتتا تيىن مونەتالار اينالىمنان شىعىپ قالۋى دا مۇمكىن ەكەنىن جوققا شىعارمايدى.

«العاشقى جۇمىس ورنىم - ۇلتتىق بانك. 1998-جىلى جالاقى ايتارلىقتاي جوعارى بولا قويعان جوق. جالاقىمنىڭ العاشقى بولىگىن العان كەزدە ونى اتا- اناما تورت، كامپيت، جەمىس- جيدەك ساتىپ الۋعا جۇمساعان ەدىم. سونىمەن اقشام تاۋسىلىپ قالدى. ارينە، ودان كەيىن ۇنەمدەپ ۇستاپ، ءتىپتى جيناي دا الاتىن بولدىم. كوپتەگەن ادام سياقتى مەن دە قولما-قول اقشانى سيرەك قولدانامىن. جالپى، الداعى ۋاقىتتا تيىن مونەتالار ءتىپتى اينالىمنان شىعىپ تا قالاتىن شىعار. جاڭا 5 مىڭ تەڭگەلىكتى كوردىم، ديناينى قىزىق. قولما-قول اقشانى سيرەك قولداناتىندىقتان جاڭا كۋپيۋرانىڭ اينالىمعا ەنگىزىلگەنىن بىردەن تۇسىنە قويماعانىم راس»،- دەدى ول.

بيىل قولما-قول اقشاسىز تولەمدەردىڭ ورتاشا چەگى ءىس جۇزىندە وزگەرگەن جوق. ناقتى ماندە ءتىپتى قىسقاردى دەسەك تە بولادى. ءبىر قىزىعى قولما- قول اقشا الۋ وپەراتسيالارى بويىنشا كەرى ءۇردىس بايقالىپ وتىر. ياعني، قازاقستاندىقتار اقشانى سيرەك الا باستادى. الايدا ءبىر رەت الىناتىن اقشانىڭ سوماسى شامامەن ەكى ەسە ءوستى - 2020 -جىلدىڭ 8 ايىندا 51583 تەڭگە بولسا، 2024 -جىلدىڭ ءدال سونداي كەزەڭىندە 101707 تەڭگەگە جەتتى.

استانا مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتى داريا شاكىرت قولما- قول اقشاسىز ەسەپ ايىرىسۋ ىڭعايلى ءارى ۋاقىت ۇنەمدەيتىنىن العا تارتادى.

«Apple Pay-دى باپتاپ قويعانمىن جانە كارتام بارلىق جەردە تىركەۋلى. بۇل كەز كەلگەن ۋاقىتتا جىلدام تولەم جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. مەن ءۇشىن ءار مينۋت قىمبات ءارى ۋاقىتىمدى كەزەكتە تۇرۋعا، قولما-قول اقشامەن تولەم جاساپ، قالعان اقشامدى قايتارىپ الۋعا نەمەسە جەتكىزۋشىگە تولەم جاساۋ ءۇشىن ءۇيدىڭ ىشىنەن كۋپيۋرا ىزدەۋگە جۇمساعىم كەلمەيدى. مۇنىڭ ۇستىنە قاعاز اقشانى ۇنەمى جوعالتىپ الامىن نە قايدا قويعانىمدى ۇمىتىپ قالاتىن كەزدەرىم بولادى»، - دەدى ول.

داريا شاكىرت اكەسى بەرگەن ەڭ ءبىرىنشى اقشاعا چۋپا- چۋپس، بالمۇزداق جانە كيندەر- سيۋرپريز، كەڭسە ستيكەرى مەن «دەلو№» جۋرنالىن ساتىپ العانىن ەسكە الدى.

«ىڭعايلى بولعاندىقتان قولما- قول اقشاسىز ەسەپ ايىرىسامىن. مۇنىڭ ۇستىنە قازىرگى ۋاقىتتا بارلىعى سيفرلاندىرىلعان. سوندىقتان ول تولەمدى ودان ارى جەڭىلدەتە تۇسەدى. العاشقى اقشامدى كوسمەتيكا ساتىپ الۋعا جۇمساعان ەدىم. ال 5 مىڭ تەڭگەلىكتىڭ جاڭا ديزاينىن ءالى كورگەن جوقپىن»، - دەدى استانا مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتى ارۋجان دانياربەك.

ال ۇلتتىق بانكتىڭ باس ديزاينەرى سانجار نۇرقاسىموۆ قانا قولما- قول اقشانى قولعا ۇستاپ، زەردەلەي قاراعاندا، ساقتاپ قويعاندى جانە ەسەپ ايىرىسقاندى ۇناتاتىنىن ايتادى. ونىڭ اتاپ وتۋىنشە، «ساق ءستيلى» جاڭا بانكنوتالار سەرياسى ديزاينىمەن كوپ ادام اينالىسقان. سونداي-اق اقشا ديزاينىن وقتىن- وقتىن جاڭارتىپ وتىرۋ قاجەت.

«بۇل ورتالىق بانكتەر ءۇشىن ۇلكەن ۇسىنىم دەسەك تە بولادى. ول الەمدىك تاجىريبە سانالادى. اقشانىڭ قورعانىس كەشەنىن جاڭارتۋعا 7-8 جىل كەتەدى. تەحنولوگيا العا جىلجىپ بارادى، ەشتەڭە دە ءبىر ورنىندا تۇرمايدى. ياعني، تەحنولوگيا اۋىسىپ وتىرادى. ۋاقىت سىنىنان قالىپ قويماۋعا ءتيىسپىز. «بانكنوتا فابريكامىزدى» جاڭا قورعانىس ەلەمەنتتتەرىن پايدالانا الۋى ءۇشىن جابدىقتاپ وتىرامىز. نەگىزىنەن بۇل جالعان اقشا جاساۋشىلارمەن كۇرەس دەسەك تە بولادى. ءبىز ءار ۋاقىتتا دا ءبىر قادام الدا ءجۇرۋىمىز قاجەت»، - دەدى سانجار نۇرقاسىموۆ.

ايتا كەتەيىك، «ساق ءستيلى» جاڭا بانكنوتا سەرياسى ديزاينىنىڭ تۇجىرىمداماسى 2022 -جىلى ازىرلەنە باستالدى. 2023 -جىلعى 15-قاراشادا بانكنوتا سەرياسى رەسمي تۇردە تانىستىرىلدى. ال 5000 تەڭگەلىك العاشقى بانكنوتا 2023 -جىلعى 25 -جەلتوقساندا اينالىمعا شىقتى. سەريانى ازىرلەگەن كەزدە وتاندىق جانە شەتەلدىك عالىمداردىڭ، ارحەولوگتاردىڭ، انتروپولوگتاردىڭ، ەتنوگرافتاردىڭ، سۋرەتشىلەر مەن رەستاۆراتورلاردىڭ كوپتەگەن ەڭبەگى مەن ماتەريالى زەرتتەلىپ، قولدانىلدى. بانكنوتالاردىڭ جاڭا سەرياسى ەجەلگى كوشپەندىلەردىڭ دۇنيەتانىمىنداعى ەرەكشەلىكتەردى، ولاردىڭ تابيعاتپەن جانە جانۋارلار الەمىمەن بايلانىسىن بەينەلەيدى. سونداي- اق «ساق ءستيلىنىڭ» بىرەگەيلىگىن ايقىنداپ، ۇلت مادەنيەتى مەن تاريحىن زەرتتەۋگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتى وياتۋعا ارنالعان.

قازاقستان ۇلتتىق بانكى الەمدىك تاجىريبەدە العاش رەت بانكنوتاعا ەكى ءتۇستى ميكرووپتيكالىق قورعانىس جىپتەرىن ەنگىزدى. بۇل قورعانىس ەلەمەنتى بانكنوتانى ارى-بەرى اۋدارىپ قاراعاندا، ەكى ءتۇس ءوزارا ارەكەتتەسىپ، ديناميكا اسەرىن تۋدىرادى. مۇنداي ەلەمەنتتى تەك قاعاز نەمەسە گيبريدتىك سۋبسترات نەگىزىندە جاساۋعا بولادى، ياعني ماتەريال پوليمەرلىك ەمەس بولۋى كەرەك.

سونىمەن قاتار، بانكنوتالاردىڭ ديزاينىندا جارقىن ءارى ەستە قالاتىن 3D اسەرىن، سونداي-اق ءۇش ولشەمدى قورعانىس ەلەمەنتتەرىن قالىپتاستىراتىن وپتيكالىق وزگەرمەلى گولوگرافيالىق ەلەمەنتتەر قولدانىلدى. بۇل ەلەمەنتتەر بانكنوتالاردىڭ «ساق ستيلىندەگى» ديزاينىن تولىقتىرىپ تۇر. جاڭا سەرياداعى بانكنوتالاردىڭ ديزاينىندا بانكنوتالاردى جارامدى نەمەسە توزعان دەپ سۇرىپتاۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن كاسسا تەحنيكاسىنىڭ الگوريتمدەرى دە ەسكەرىلگەن. سونداي- اق، جاڭا بانكنوتالاردا سەريا نومىرىندەگى ارىپتەر مەن سانداردىڭ بيىكتىگى بىردەي (الدىڭعى سەريالاردا ءارتۇرلى ولشەم قولدانىلعان) . بۇل بانكنوتالاردى جوعارى جىلدامدىقتا وڭدەيتىن جۇيەلەردى بارىنشا دالمە- ءدال ەتەدى.

اۆتور

مارلان جيەمباي