ەسىرتكى كومگىشتەردىڭ جازاسى جەڭىلدەي مە
استانا. KAZINFORM - بالاسى ەسىرتكى تاراتقانى ءۇشىن سوتتالعان اتا- انالار ءبىر توپقا بىرىگىپ، زاڭنىڭ جازاسىن جەڭىلدەتۋدى تالاپ ەتىپ ءجۇر. Kazinform-نىڭ بۇل جولعى ماتەريالى «وسى تالاپ قانشالىقتى ورىندى» دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەپ كوردى.
ەسىرتكى كومگىشتەردىڭ جازاسى جەڭىلدەي مە
استانا. KAZINFORM - بالاسى ەسىرتكى تاراتقانى ءۇشىن سوتتالعان اتا- انالار ءبىر توپقا بىرىگىپ، زاڭنىڭ جازاسىن جەڭىلدەتۋدى تالاپ ەتىپ ءجۇر.
Kazinform-نىڭ بۇل جولعى ماتەريالى «وسى تالاپ قانشالىقتى ورىندى» دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەپ كوردى.
ەسىرتكى تاراتۋ بۇرىن الپاۋىت كارتەلدەردىڭ، ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتاردىڭ عانا «بيزنەسى» بولىپ ەسەپتەلەتىن. Telegram پايدا بولعاننان بەرى ەسىرتكى ساۋداسى جىلدام ءارى وڭاي «تابىستىڭ» ارناسى بولىپ تۇر. مەملەكەتتىڭ ەسىرتكىمەن بايلانىستى قىلمىستىڭ جازاسىن قاتاڭداتىپ، كريمينالدىق سيپات ۇستەگەنى وسىدان ەدى. سونىڭ اسەرىنەن قازىر ەسىرتكى ساۋداسىنا ارالاسقان ازاماتتار 15-20 جىلعا دەيىن جازا ارقالاپ جاتىر. اراسىندا 18 گە تولىپ ۇلگەرمەگەن جاسوسپىرىمدەر دە بارشىلىق. «جارلىق قاتتى، جان ءتاتتى» دەگەندەي، زاڭنىڭ قاھارىن قابىرعاسىمەن سەزىنگەن اتا-انالار قىلمىستىق كودەكستىڭ 296 ،297، 298-باپتارىن قايتا قاراۋدى تالاپ ەتە باستادى. ولاردىڭ ءۇنىن كوپشىلىككە ەستىرتىپ، پارلامەنتكە جەتكىزىپ جۇرگەن «جاسىل جەلكەن» دەيتىن قوعامدىق بىرلەستىك بار. جۋىقتا سول ۇيىم استانادا «ەسىرتكىسىز بولاشاق» اتتى دوڭگەلەك ۇستەل وتكىزدى. بىرلەستىكتىڭ ءتورايىمى گۇلزات الماجانوۆا اتا- انالار مۇنداي ارەكەتكە شاراسىزدىقتان بارىپ وتىرعانىن ايتقان ەدى.
«زاكلادچيكتەرگە تۇرمەدە سۇراۋ قاتتى»
«وسىدان جارتى جىل بۇرىن بىزگە بالالارى 296، 297-باپپەن ءىستى بولعان اتا- انالار جۇگىندى. بۇل قازىر «حالىقتىق ستاتيا» بولىپ كەتكەن. سول ازاماتتاردىڭ وتىنىشتەرىن بيلىككە، ۇكىمەت وكىلدەرىنە جەتكىزدىك. بۇل جولعى دوڭگەلەك ۇستەل پرەزيدەنت تاپسىرماسىنىڭ نەگە ورىندالماي جاتقانىن تالقىلاۋعا ارنالعان. مەملەكەت باسشىسى «ەسىرتكى تاراتۋ» بابىمەن ۇستالعان جاسوسپىرىمدەرگە تىم قاتاڭ جازا قولدانىلىپ جاتقانىن، سونى قايتا قاراۋ جونىندە تاپسىرما بەرگەن بولاتىن. الايدا بۇل تاپسىرمانىڭ ورىندالۋى تىم ۇزاققا سوزىلىپ كەتتى»، - دەيدى قوعامدىق بىرلەستىك باسشىسى.
ءىس-شاراعا ەلدىڭ 20 قالاسىنان بالاسى، جاقىنى «ەسىرتكى تاراتۋ» بابىمەن سوتتالعان ازاماتتار كەلىپتى.
«ماجىلىستە دە وسى ماسەلەگە ارنالعان زاڭ جوباسى پىسىقتالىپ جاتىر. بيىل زاڭدى قابىلداسا، كەلەسى جىلى كۇشىنە ەنۋ كەرەك. قازىر «ەسىرتكى تاراتۋ» بابىمەن ۇستالعان ادام كەمىندە 10-جىل ارقالاپ كەتىپ جاتىر. ال ونى مەكتەپتەردە، ب ا ق ارقىلى حالىققا ءتۇسىندىرىپ جاتقان ەشكىم جوق.
ءبىز ءبىرىنشى دوڭگەلەك ۇستەلدى وتكىزگەن كەزدە 4 مىڭ بالا «ەسىرتكى تاراتۋ» بابىمەن تۇرمەدە وتىرعانى ايتىلعان. قازان ايىندا، ءۇش ايدىڭ ىشىندە بۇل سان 7,5 مىڭعا جەتكەن. بۇل دەگەن ۇلكەن قاسىرەت قوي. ەرتەڭ وسى لەك بوستاندىققا شىققان كەزدە جۇمىس تاۋىپ بەرە الامىز با؟ جوق. ويتكەنى قازىر جۇمىسقا تۇرۋ ءۇشىن سوتتالماعانىڭىز تۋرالى انىقتاما بولۋ كەرەك»، - دەيدى گۇلزات الماجانوۆا.
قۇقىق قورعاۋشى قازىر تۇرمەدە وتىرعانداردىڭ 54 پايىزى 35 كە دەيىنگى جاستاعىلار ەكەنىن ايتادى. سوت وكىلدەرى اتا-انالارمەن جەكە اڭگىمەلەسكەن كەزدە 297-باپتىڭ قاتاڭدىعىنان قانداي دا ءبىر مانيەۆر جاساۋعا ەشقانداي مۇمكىندىكتەرى جوق ەكەنىن ايتاتىن كورىنەدى.
«ءبىر باپقا ەسىرتكى تاراتۋ قىلمىسىنىڭ ءبارىن تىعىپ تاستاعان. ەڭ باستىسى قازىر ەسىرتكى تاراتقانى ءۇشىن تەك «كۋرەر» بولعان بالالار سوتتالىپ جاتىر. ءبىر دە ءبىر كۋراتور، ەسىرتكىنى سىرتتان ەلگە كىرگىزىپ وتىرعان ترافيكتىڭ باسىنداعى ادامدار ۇستالماعان. ءبىر وتباسىدان اكەسى دە، بالاسى دا وسى باپپەن وتىرعاندار بار. باس پروكۋراتۋرا اتا-انالاردىڭ دابىلىنا قۇلاق ءتۇرىپ، اتالعان باپتار شىنىمەن تىم قاتال ەكەنىن ايتىپ جاتىر. ال دەپۋتاتتاردىڭ ۇستانىمىن تۇسىنبەي وتىرمىز»، - دەيدى قوعام بەلسەندىسى.
رەسمي ستاتيستيكا نە دەيدى؟
باس پروكۋراتۋرانىڭ قۇقىقتىق ستاتيستيكاسىنا سۇيەنسەك، 2020 -جىلى 4685 ادام، 2021 -جىلى 4033 ادام، 2022 -جىلى 3484 ادام، 2023 -جىلى 3922 ادام، 2024 -جىلدىڭ 9-ايىندا 3049 ادام ەسىرتكىمەن بايلانىستى قىلمىس ءۇشىن سوتتالعان. ياعني، 2020 -جىلدىڭ باسىنان بۇگىنگە دەيىن 19175 ادامعا سوت ۇكىمى شىققان. ونىڭ ىشىندە 18 گە تولماعان 117 ءجاسوسپىرىم بار.
2020 -جىلدان بەرى ەسىرتكىمەن بايلانىسى قىلمىسقا بارعانى ءۇشىن بارىنشا ۇزاق مەرزىمگە سوتتالعانداردىڭ ستاتيستيكاسى مىنانداي:
- 2020 - 165 ادام 8 دەن 10 جىلعا دەيىن، 108 ادام 10 نان 12 جىلعا دەيىن، 12 ادام 12 دەن 15 جىلعا دەيىن، 9 ادام 15 تەن 20 جىلعا دەيىن؛
- 2021 - 236 ادام 8 دەن 10 جىلعا دەيىن، 204 ادام 10 نان 12 جىلعا دەيىن، 31 ادام 12 دەن 15 جىلعا دەيىن، 25 ادام 15 تەن 20 جىلعا دەيىن؛
- 2022 - 329 ادام 8 دەن 10 جىلعا دەيىن، 187 ادام 10 نان 12 جىلعا دەيىن، 20 ادام 12 دەن 15 جىلعا دەيىن، 33 ادام 15 تەن 20 جىلعا دەيىن؛
- 2023-429 ادام 8 دەن 10 جىلعا دەيىن، 177 ادام 10نان 12 جىلعا دەيىن، 16 ادام 12 دەن 15 جىلعا دەيىن، 3 ادام 15 تەن 20 جىلعا دەيىن؛
- 2024-جىلدىڭ 9 ايى - 434 ادام 8 دەن 10 جىلعا دەيىن، 200 ادام 10 نان 12 جىلعا دەيىن، 20 ادام 12 دەن 15 جىلعا دەيىن، 13 ادام 15 تەن 20 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرىلعان.
1-كەستە: ەسىرتكىمەن بايلانىستى قىلمىسى ءۇشىن سوتتالعان جاسوسپىرىمدەردىڭ ستاتيستيكاسى
بۇدان ءبىز ەسىرتكىمەن بايلانىستى قىلمىسى ءۇشىن سوتتالعان جاسوسپىرىمدەردىڭ سانى مىڭداپ سانالمايتىنىن كورەمىز. ال ۇستىنەن سوتقا دەيىنگى تەرگەۋ باستالعان ادامداردىڭ سانى ءبىرشاما ارتىپ كەلەدى. 2023 -جىلدىڭ 9 ايىندا قىلمىستىق كودەكستىڭ 296-303 باپتارى بويىنشا 6398 سوتقا دەيىنگى تەرگەۋ تىركەلسە، بيىلعى 9 ايدا بۇل كورسەتكىش 7306 عا جەتكەن. سونىڭ ىشىندە استانا قالاسى وزگە ءوڭىر، قالالاردان وق بويى «وزىق» تۇر - 1047 ءىس ءجۇرىپ جاتىر. ودان كەيىنگى ورىندا تۇرعان الماتى قالاسىنىڭ كورسەتكىشى - 699 ءىس.
اتا- انالاردى ۇيقىسىنان ايىرعان ماسەلەنىڭ ءبىرى - تۇرمەدەگى قىسىم. «زاكلادچيك» رەتىندە سوتتالعاندارعا تۇرمەنىڭ ءوز ىشىندە سۇراۋ قاتتى كورىنەدى.
«قازىر 14-15 جاستاعى جاسوسپىرىمدەر «زاكلادچيك» بولعانى ءۇشىن ەسىرتكى باروندارى رەتىندە سوتتالىپ جاتىر. تۇرمەدە دە ولارعا قاتتى سۇراۋ بولادى ەكەن. «ەسىرتكى ساتىپ پايداعا كەنەلدىڭ ەمەس پە، ءبولىس. مۇگەدەك بولىپ شىققىڭ كەلمەسە، وسىنشا سومانى قويىپ بەر»، - دەپ قينايدى ەكەن. ولار قىسىمعا شىداماي اتا- انالارىنان اقشا سۇراتىپ، تۇتاس اۋلەتتەردىڭ شىرقى بۇزىلىپ جاتىر»، - دەيدى گۇلزات الماجانوۆا.
«بۇل بىرەۋدىڭ بيزنەسى»
اقمولا وبلىستىق ادۆوكاتتار القاسىنىڭ مۇشەسى ، 26 جىلدىق تاجىريبەسى بار زاڭگەر ارداق باتيەۆا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ ەسىرتكى ساۋداسىنىڭ سەبەبىمەن ەمەس سالدارىمەن عانا كۇرەسىپ ءجۇر دەپ ەسەپتەيتىنىن ايتادى. ونىڭ سەبەبىن ەسىرتكى ساۋداسىنىڭ باسىندا قولى ۇزىن، پارمەنى كۇشتى ادامداردىڭ تۇرۋىمەن بايلانىستىرادى.
«بىزدە 18-35 جاس ارالىعىنداعى جاستاردىڭ ۇلكەن مەرزىمگە سوتتالۋى جيىلەپ كەتتى. بۇل ۇستالىپ جاتقانداردىڭ ءبارى، قازاقتىڭ جالپاق تىلىمەن ايتقاندا، «مايشاباقتار» عانا. نەگىزى ول پسيحوتروپتىق زاتتار قازاقستاندا وندىرىلمەيدى. سىرتتان كەلەدى. قىتايدان، رەسەيدەن دەگەن سياقتى. سوندا ءبىزدىڭ شەكارامىزدىڭ تەسىگى سونشالىقتى ۇلكەن بە؟ ەڭ ءبىرىنشى ماسەلە وسى جەردە، كەدەن جۇمىسىندا. ەكىنشى ماسەلە كۋراتورلاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىمەن بايلانىستى. 18-35 جاس ارالىعىنداعى قاراپايىم ادامدار ەسىرتكىنى قايدان تابۋ كەرەكتىگىن بىلەدى دە، ال ءى ءى م مەن ۇقك قىزمەتكەرلەرى سولارعا باعىت سىلتەپ وتىرعان كۋراتورلاردى قالاي ۇستاۋ كەرەكتىگىن بىلمەيدى. نەگە؟ ويتكەنى ەسىرتكى ساۋداسىنىڭ ەڭ تومەنگى بۋىنىن ۇستاۋ بارىنە ءتيىمدى. بۇل - مەنىڭ ادۆوكات رەتىندەگى جەكە پىكىرىم. بۇل سوندا بىرەۋدىڭ بيزنەسى مە؟ كۋراتوردى ۇستاسا، سىرتتان ەسىرتكى كىرگىزەتىندەردى ۇستاسا، بيزنەس جابىلىپ قالادى دەپ قورقا ما؟ كۋراتوردى ۇستاۋ ءبىزدىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا سونشالىق قيىن ەمەس. «تەلەگرامعا» ادامىڭدى كىرگىز، ەكى اي جۇمىس ىستە، كۋراتوردىڭ ىزىنە شىعىپ ۇستاۋعا بولادى. ال بىزدە كۋراتورلار ۇستالمايدى. تەك قانا قازاقتىڭ قايدان اقشا تاپسام دەپ جۇرگەن بالالارى ۇستالادى. ولاردىڭ ءبارىن قازىر ءبىز اككى ەسىرتكى ديللەرى رەتىندە سوتتاپ ءجۇرمىز»، - دەيدى ادۆوكات.
سونداي-اق، ول زاڭ قاتال بولعانىمەن، اركىمگە ءارقالاي قولدانىلاتىنى ەلدىڭ نارازىلىعىن تۋعىزىپ جاتقانىن ايتادى.
«ءبىزدىڭ ەكونوميكامىز قيىن جاعدايدا. سوعان قاراماستان تۇرمەلەردى تولتىرىپ جاتىرمىز. استانانىڭ تەرگەۋ يزولياتورىندا ورىن جوقتىعى سونداي، ءبىرىنشى ساتىدا سوتتالعانداردى پاۆلودار، كوكشەتاۋ تۇرمەلەرىنە جىبەرىپ جاتىر.
بۇل جاعدايدىڭ ءبارى ەلىمىزدەگى جوقشىلىقتان بولىپ جاتىر. بالالار جاس بولعان سوڭ ادەمى ءومىر سۇرگىسى كەلەدى. قاتارىنان قالىسپاي ادەمى كيىنىپ جۇرگىلەرى كەلەدى. سودان بارىپ كۋراتورلاردىڭ قارماعىنا تۇسەدى»، - دەيدى زاڭگەر.
ەسىرتكى وندىرگەندەر ءومىر بويىنا سوتتالادى
قازىر ماجىلىستە وسى ماسەلە بويىنشا جۇمىس توبى قۇرىلعان. سول توپتىڭ باسشىسى، ءماجىلىس دەپۋتاتى دميتري كولودانىڭ پىكىرىن دە بىلگەنبىز.
«قازىر زاڭ جوباسىمەن جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. دەپۋتاتتار ۇسىنعان تۇزەتۋلەر بار. ونىڭ ىشىندە ەسىرتكى كومگىشتەردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن جىكتەپ ءبولۋ ماسەلەسى دە بار. ياعني، «ەسىرتكى ءوندىرۋشى» دەگەن ۇعىم ەنگىزىلۋى مۇمكىن. سونداي نورما ەنگىزدىك. 297-باپقا تاعى ءبىر بولىك قوسىپ، «ەسىرتكى ءوندىرىسى» دەگەن ۇعىم ەنگىزدىك. بۇل بولىك بويىنشا كىناسى دالەلدەنگەن ادام ءومىر بويىنا باس بوستاندىعىنان ايىرىلادى. ياعني، جاۋاپكەرشىلىكتى سارالاۋ باعىتىندا جىلجىپ كەلەمىز. ال ەسىرتكى كومگىشتەردى بولەك باپقا شىعارۋ جاعىنا كەلسەك، ءالى تالقىلاپ جاتىرمىز. بۇل ماسەلە پرەزيدەنتتىڭ ۇلتتىق قۇرىلتايدا ايتقان تاپسىرماسىنان كەيىن زاڭدا كورىنىس تاپقانىن بىلەتىن شىعارسىز. ورتاق پايىمدى پىسىقتاپ جاتىرمىز. جىل اياعىنا دەيىن ءبىر شەشىمگە كەلەتىن شىعارمىز»، - دەيدى دەپۋتات.
ءماجىلىس وكىلى ەسىرتكى تاراتقانى ءۇشىن سوتتالعانداردىڭ ماسەلەسىن ايتقاندا سولاردىڭ كەسىرىنەن ءومىرى وكسىگەن جانداردىڭ تاعدىرىن ۇمىتپاۋ كەرەك دەيدى.
«جەكە ويىمدى ايتسام، حالىقارالىق تاجىريبەنى نازارعا الۋ كەرەك. عالىمداردىڭ دا پىكىرىن مىندەتتى تۇردە تىڭداۋ كەرەك. زاڭ جازاسىن كۇشەيتۋ كەرەك دەيتىندەردىڭ دە، جەڭىلدەتۋ كەرەك دەيتىندەردىڭ نازارعا الامىز. تاياقتىڭ ءبىر ۇشى سوتتالعاندارعا تيسە، ەكىنشى ۇشى ەسىرتكىنىڭ كەسىرىنەن جاس ءومىرىن سورلاتقان تاراپقا تيەتىنىن ۇمىتپاۋ كەرەك»، - دەيدى دميتري كولودا.
اۆتور
ەسىمجان ناقتىباي