سوعىس جىلدارىندا قازاقستاننىڭ جەڭىسكە قوسقان ۇلەسى

استانا. قازاقپارات - جەر شارىنىڭ بەس قۇرلىعىن شارپىعان فاشيستىك گەرمانيامەن اراداعى سۇراپىل سوعىسقا سوڭعى دەرەكتەرگە سايكەس قازاقستاننان قولىنا قارۋ الۋعا لايىقتى ميلليونداعان ازامات اتتانعانى بەلگىلى. ال ءتورت جىلعا سوزىلعان سوعىس جىلدارىندا ەلىمىز مايدانداعى جاۋىنگەرلەردى ازىقپەن، قاجەتتى كيىممەن قامتاماسىز ەتۋدەگى رولى ارتا ءتۇسىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى بارىنشا ەسەلەنە تۇسكەن ەدى.

الايدا، ەڭبەككە جارامدى ەر-ازاماتىن مايدانعا اتتاندىرعاندىقتان نەگىزگى اۋىرتپالىق قارتتارعا، ايەلدەر مەن بالالارعا ءتۇستى. تاريحي دەرەكتەرگە قاراعاندا، 1939 - جىلعى ساناقپەن سالىستىرعاندا 1942 - جىلى قازاقستاندا اۋىل شارۋاشىلىعى ەڭبەكشىلەرىنىڭ سانى 600 مىڭعا ازايعان. ماسەلەن، 1944 - جىلى كەڭشارلارداعى ەڭبەككە جارامدى ەرلەردىڭ ساندىق ۇلەسى - 20، ايەلدەر - 58، جاسوسپىرىمدەر - 22 پايىز بولدى.

سوعىس جىلدارىندا ەلىمىزدىڭ اۋىلدارى مايدانعا تەك ازىق-تۇلىك ەمەس، سونىمەن بىرگە ءتىرى مال، ءتىپتى، اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسىن جىبەرىپ وتىردى. 1942-1943 - جىلدارى ارالىعىندا رەسپۋبليكا اۋىل شارۋاشىلىعىنان 4111 تراكتور، 1184 جۇك ماشينالارى، 30318 جىلقى مايدانعا جىبەرىلدى. تىلداعى ەڭبەكشىلەر جوعارىدان بەرىلگەن جوسپاردى ورىنداۋ بارىسىندا كۇنى-تۇنى ەڭبەك ەتتى.

سوعىستىڭ ءبىرىنشى جىلى مەملەكەتكە 100 ميلليون پۇت استىق تاپسىرىلدى. بۇل كورسەتكىش 1940 - جىلمەن سالىستىرعاندا 24 ميلليون پۇتقا ارتىق بولاتىن. ەڭبەككەرلەر ءوز ەركىمەن ەڭبەك كۇنىن تاڭعى بەستەن، كەشكى 22.00-كە دەيىن ۇزارتىپ، ءاربىر شارۋا 2-3 ادامنىڭ جۇمىسىن اتقاردى.

ماسەلەن، تەك ءبىر الماتى وبلىسىنىڭ 9 اۋدانىنىڭ 277 كەڭشارىندا سوعىسقا دەيىن 64369 ادام ەڭبەك ەتسە، سوعىس جىلدارى ولاردىڭ سانى ايەلدەر، قاريالار جانە بالالار ەسەبىنەن 68598 ادامعا دەيىن ءوستى.

قازاقستاننىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى مايدان قاجەتى ءۇشىن جۇمىس ىستەدى. 1942 - جىلى 450 مىڭ گەكتار تىڭ جانە تىڭايعان جەر جىرتىلىپ، ەگىستىك اۋدانى 17 پايىزعا ءوستى. 1943 - جىلى ەگىستىك كولەمىنە 775000 گەكتار جەر قوسىلدى. 1943 - جىلى ش.بەرسيەۆ باستاعان تارى وسىرۋشىلەر ءار گەكتاردان 201 سەنتنەر ءونىم الىپ، الەمدىك رەكورد جاسادى. ال سىرداريا جەرىندە ىبىراي جاقايەۆ كۇرىشتىڭ ءار گەكتارىنان 1260 پۇت ءونىم الدى.

اۋىلشارۋاشىلىق ەڭبەككەرلەرىنىڭ سانى 1939 - جىلمەن سالىستىرعاندا 1942 - جىلى 600 مىڭعا كەمىدى. كولحوز وندىرىسىندە ايەلدەر ەڭبەگىنىڭ ۇلەسى ارتىپ، 1940 - جىلعى 48 پايىزدىڭ ورنىنا 1942 - جىلى 75 پايىزعا جەتتى. 76 مىڭ مەحانيزاتوردىڭ 55 مىڭنان استامى ايەلدەر بولدى. بۇكىل وداقتىق سوسياليستىك جارىسقا 10 مىڭنان استام تراكتورشى قىز-كەلىنشەك قاتىستى.

قازاقستانداعى اۋىل شارۋاشىلىعى شيكىزاتىنىڭ مولدىعى جەڭىل جانە تاماق ونەركاسىبىنىڭ دامۋى قارقىنىنىڭ جوعارلاۋىنا دا وڭ اسەرىن تيگىزدى. جامبىلدا، سەمەيدە، پەتروپاۆلدا، پاۆلوداردا تەرى يلەپ، بىلعارى جاسايتىن، كاسىپورىندار، الماتى مەن شىمكەنتتە ماقتا-ماتا كومبيناتى سالىندى. قاراعاندىدا اياق-كيىم تىگۋ مەن شۇلىق شىعاراتىن كاسىپورىندار ورىن تەپتى. جەزقازعاندا، سەمەيدە، اقتوبەدە توقىما فابريكالارى جۇمىس ىستەي باستادى. اتالعان كەزەڭدە اقتوبەدە شىمكەنتتە، جامبىلدا، تەمىرتاۋدا ەت كومبيناتتارى، ونداعان ءسۇت، ماي ايىراتىن، ىرىمشىك قايناتاتىن زاۋىتتار، ءىرى ناۋبايحانالار ىسكە قوسىلادى.

سوعىس جىلدارى ءبىر ادام مايدانعا كەتكەن بىرنەشە ادام ورنىنا جۇمىس ىستەۋ قوزعالىسىنا، جۇمىس ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ بارىسىندا مەملەكەت تاراپىنان ۇيىمداستىرىلعان ءارتۇرلى جارىستارعا قازاقستاندىق مالشىلار دا كوپتەپ تارتىلدى. مىسالى، 1942 - جىلى بۇكىلوداقتىق مالشىلار جارىسىنان قازاقستاندىقتار ءبىرىنشى ورىن الدى. ساندىق كورسەتكىش بويىنشا 1942 - جىلدىڭ سوڭىندا مال باسى 1،5 ميلليون نەمەسە 1942 - جىلدىڭ باسىنداعى كورسەتكىشتەن 17 پايىز ارتتى. مال باسىن وسىرۋدەن قىزىلوردا، قاراعاندى، پاۆلودار وبلىستارى الدا بولدى.

سوعىس جىلدارى كولحوزشىلارعا قارسى توتاليتارلىق ءتارتىپ تاراپىنان كوپتەگەن شارالار دا جۇزەگە اسىرىلادى. 1941 - جىلدان باستاپ ءاربىر كولحوز-سوۆحوزداردا جەرگىلىكتى ساياسي بولىمدەر قۇرىلىپ، ولار اۋىل شارۋاشىلىعى جوسپارلارىنىڭ ورىندالۋىن قاداعالاپ، جوسپارىن ورىنداي الماعان شارۋانى جازالاپ وتىردى. سونىمەن بىرگە 1942 - جىلدان باستاپ كولحوز-سوۆحوزداردا 12-16 جاس اراسىنداعى جاسوسپىرىمدەردىڭ ەڭبەگى زاڭداستىرىلىپ، جۇمىس جوسپارىن ورىنداماعان جاسوسپىرىم قىلمىسكەر رەتىندە جازالاندى. وسىعان قاراماستان حالىقتىڭ پاتريوتتىق سەرپىنى توتاليتارلىق جۇيە تارتىپتەرىنەن جوعارى تۇردى.

وسىلايشا، رەسپۋبليكا ەكونوميكاسىن سوعىس جاعدايىنا كوشىرۋ جۇزەگە اسىرىلدى. سوعىستىڭ العاشقى كۇندەرىنەن قازاقستان مايدان ارسەنالىنا اينالىپ، مايدان مەن تىلدى قارۋ-جاراقپەن، وق-دارىمەن، ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋشى ايماق بولدى.

اۆتور: مارلان جيەمباي