پرەزيدەنت پارمەنى: جالپى ىشكى ءونىم جوعارىلاپ جاتىر ما

الداعى قىركۇيەك ايىنىڭ باسىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم- جومارت توقايەۆ قازاقستان حالقىنا كەزەكتى جولداۋىن جاريالايدى. كوبىنە ەلدىڭ ساياساتى، ەكونوميكاسى مەن قوعامدىق ومىرىندەگى وزگەرىستەر مەن جاڭاشىلدىقتار جولداۋدا جۇكتەلگەن مىندەتتەمەلەردەن باستاۋ الىپ جاتاتىنى جاسىرىن ەمەس.

وسى تۇستا Kazinform ءتىلشىسى ءبىر جىلعا تاياۋ ۋاقىت بۇرىن، 2023 -جىلدىڭ 1 -قىركۇيەگىندە جاريالانعان جولداۋدى ءبىر شولىپ، ونداعى تاپسىرمالار قالاي ورىندالىپ جاتقانىن تالداپ كوردى.

جولداۋدان ءبىر تيەك

ارينە، جىل سايىنعى جولداۋ ءبىر تاقىرىپپەن شەكتەلمەيدى، اياسى كەڭ. سوندىقتان باستى سانالعان سالالارعا توقتالامىز. بىلتىرعى جولداۋ نەگىزىنەن ەكونوميكالىق دامۋعا باعىتتالعانىن بىلەمىز. سونىڭ ىشىندە ماڭىزدىسى - جالپى ىشكى ءونىم. ەڭ الدىمەن قازاقستان پرەزيدەنتى وسىعان توقتالعانى ەستە.

- 2022 -جىلى قازاقستاننىڭ ىشكى جالپى ءونىمى 104 تريلليون تەڭگە بولدى. ەلىمىزگە 28 ميلليارد دوللار تىكەلەي شەتەل ينۆەستيتسياسى تارتىلدى. بۇل - رەكوردتىق كورسەتكىش. سىرتقى ساۋدا- ساتتىق بۇرىن بولماعان دەڭگەيگە، ياعني، 136 ميلليارد دوللارعا جەتتى. ونىڭ 84 ميللياردى - ەكسپورت. سىرتقى قورىمىز 100 ميلليارد دوللارعا جۋىقتادى.

Инфографика: Kazinform

وسىنداي اسا ماڭىزدى شاقتا زور ەكونوميكالىق سەرپىلىس جاساۋعا ەلىمىزدىڭ تولىق مۇمكىندىگى بار. ول ءۇشىن ءبىز بىرتىندەپ جاڭا ەكونوميكالىق ۇلگىگە ءوتۋىمىز كەرەك. باستى ماقسات - قاعاز جۇزىندەگى بيىك جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزۋ ەمەس، شىن مانىندە حالىقتىڭ تۇرمىس ساپاسىن جاقسارتۋ بولۋعا ءتيىس، - دەگەن مەملەكەت باسشىسى.

دۇنيەجۇزىندە حالىقتاردىڭ الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق جاعدايىن جالپى ىشكى ءونىم ارقىلى باعامداۋ تاجىريبەسى قالىپتاسقان. ال بىزدەگى جاعداي قانداي ەكەنىن ءبىلۋ ءۇشىن تاقىرىپتى تالداۋعا كوشەيىك.

ۇكىمەت ۇلتتىق ىشكى ونىمگە زەر سالدى ما؟

ق ر ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ دەرەكتەرىنە زەر سالساق، كەيىنگى 3 جىلدا ەلىمىزدىڭ جالپى ىشكى ءونىمى تۇراقتى تۇردە جاقسى ءوسىم كورسەتكەنىن بايقايمىز. ماسەلەن، 2021 -جىلى - 83,9 تريلليون تەڭگە، 2022 -جىلى - 103,7 تريلليون تەڭگە، 2023 -جىلى 120,5 تريلليون تەڭگەنى قۇراعان.

ەكونوميكالىق ساياسات ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى قايىربەك ارىستانبەكوۆتىڭ ايتۋىنشا، جالپى ىشكى ونىمدە ايتارلىقتاي ءوسىم بار، دەسەك تە كەلەسىدەي كورسەتكىشتەردى ەستەن شىعارماعان ءجون.

Фото: Қайырбек Арыстанбековтің жеке мұрағатынан

- جالپى ىشكى ءونىم كەز كەلگەن ەلدىڭ ەكونوميكالىق ءال- اۋقاتىن كورسەتەتىن ينديكاتور سانالادى. الايدا بۇعان قوسىلاتىن تاعى ءبىر كورسەتكىش بار، ول - ۇلتتىق ىشكى ءونىم نەمەسە جالپى ۇلتتىق ءونىم. مىسالى، ءبىزدىڭ باعالاۋىمىزشا، جالپى ىشكى ءونىم 100 پايىز بولسا، سونىڭ ىشىندە ۇلتتىق ىشكى ءونىم 50-60 پايىز شەگىندە. ايىرماشىلىعى نەدە دەسەڭىز، جالپى ىشكى ونىمدە ەلىمىزدەگى بارلىق كومپانيالار، شەتەلدىكتەردىڭ دە قاتىسۋىمەن بولعان ءونىمدى ايتادى. ال ۇلتتىق ىشكى ونىمدە تەك ۇلتتىق كومپانيالار وندىرەتىن كولەم بەلگىلەنەدى. حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىنا تىكەلەي وسى ۇلتتىق ىشكى ءونىم اسەر ەتەدى. سوندىقتان ۇكىمەتكە جالپى ىشكى ونىممەن شەكتەلىپ قالماي، ۇلتتىق ىشكى ءونىمدى دە ۇلعايتاتىن ستراتەگيا كەرەك سەكىلدى، - دەيدى ەكونوميست.

ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، جالپى ىشكى ءونىمدى ەسەپتەۋ تۇرلەرى كوپ: تۇتىنۋ، ءوندىرىس جانە قارجى وپەراتسيالارى بويىنشا. قازىر ءداستۇرلى ءتاسىل رەتىندە ءوندىرىس بويىنشا ەسەپتەلەدى. بۇل تۇستا ەلىمىزدىڭ جالپى ىشكى ءونىمىنىڭ قۇرىلىمىنا توقتالساق بولادى. بارلىعىن بۇتىندەپ 100 پايىز دەپ قاراستىرار بولساق، ۇلەسى بويىنشا شاققاندا قىزمەتتەر ءوندىرىسى ءبىرىنشى ورىندا - 56,4 پايىز. بۇدان كەيىن ونەركاسىپ (26,5 پايىز)، تازا سالىقتار (7,3 پايىز)، قۇرىلىس (5,5 پايىز) پەن اۋىل، ورمان جانە بالىق شارۋاشىلىعى (4,3 پايىز) تۇر.

سالالار بويىنشا ەسكەرەتىن جايتتار بار

قايىربەك ارىستانبەكوۆتىڭ ايتۋىنشا، جالپى ىشكى ءونىمدى ەسەپتەۋ بارىسىندا ەڭ باستى ينديكاتور - سىرتقى ساۋدا بالانسى. مۇندا دەفيتسيت ەمەس، كەرىسىنشە پروفيتسيت بولسا، جالپى ىشكى ونىمگە ەسەپتەلىنەدى. ەگەر تاپشىلىق بايقالسا، الىنىپ تاستالادى. ياعني، ەكونوميكانىڭ باستى ماقساتى - سىرتقى ساۋدادا پروفيتسيت ۇستاپ تۇرۋ.

- قازاقستان سىرتقى ساۋدادا مۇناي جانە گاز سالاسى بويىنشا پروفيتسيت قالىپتاستىرا الدى. دەگەنمەن قىزمەت كورسەتۋ سالاسىندا دەفيتسيت بار، شامامەن جىل سايىن 3-5 ميلليارد دوللار ۇتىلىپ كەلدىك. بۇل سوما جالپى ىشكى ونىمنەن شەگەرىلەدى. تاعى ءبىر باعىت - كىرىستەر بالانسى. بۇل تۇستا دا ۇتىلعان جاعدايلار بار، كەيىنگى ۋاقىتتاردا جىل سايىن 24-25 ميلليارد دوللار تابىس شەت ەلدەرگە كەتىپ جاتىر، - دەيدى ساراپشى.

بىلتىر ەلىمىزدىڭ سىرتقى ساۋدا- ساتتىعى 139,8 ميلليارد دوللارعا جەتىپ، 2022 -جىلعى رەكوردتان (136 ميلليارد دوللار) اسىپ تۇسكەن ەكەن. ال ەكسپورت 78,6 ميلليارد دوللاردى قۇراعان (2022 -جىلى - 84 ميلليارد دوللار) . ياعني، ەكى جىل قاتارىنان ءبىر تەڭگەرىمدى ۇستاپ تۇرا العانىن كورسەتەدى. جالپى، كوپشىلىككە جالپى ىشكى ءونىمنىڭ مولشەرى جان باسىنا شاققانداعى ەسەپتەۋ بويىنشا تانىس. ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ مالىمەتىنشە، 2023 -جىلى بۇل كورسەتكىش 13,2 مىڭ دوللار شەگىندە تۇرعان. ەكونوميكالىق ساياسات ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ سوزىنشە، جالپى ىشكى ءونىمدى جان باسىنا شاعۋدىڭ ءبىر ەمەس، ءارتۇرلى جاعدايلاردى انىقتايتىن ەكى كورسەتكىشى بار.

- نەگىزى جالپى ىشكى ءونىمنىڭ جان باسىنا شاققانداعى كورسەتكىشى تىم ماڭىزدى بولىپ سانالادى. ونىڭ ءوزى ەكى تۇرگە بولىنەدى. ءبىرىنشىسى، ۆاليۋتالىق باعام بويىنشا. ەكىنشىسى، ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ ساتىپ الۋ قابىلەتى بويىنشا ەسەپتەۋ. مىسالى، ەڭ قاجەتتى سانالاتىن نان، ءسۇت پەن تۇزدىڭ باعاسى ا ق ش- تا، وزبەكستاندا جانە قازاقستاندا باسقاشا بولادى. ۇقساس تاۋارلاردىڭ ءار ەلدەگى باعاسىنا ساي ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ ساتىپ الۋ قابىلەتى ەسكەرىلەدى. كەيىنگى دەرەكتەردە قازاقستاننىڭ جالپى ىشكى ءونىمى جان باسىنا شاققاندا ۆاليۋتالىق باعام بويىنشا 12-13 مىڭ دوللاردان كەلەدى. ال ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ ساتىپ الۋ قابىلەتى بويىنشا 28-29 مىڭ دوللار بولادى، - دەدى قايىربەك ارىستانبەكوۆ.

ايتپاقشى، حالىقتىڭ ءال- اۋقاتىن انىقتاۋدا ەلدىڭ ءار ازاماتىنىڭ قارجىلىق جاعدايى وزىنشە ءرول وينايدى. باستىسى، ەكونوميكانى باسقارۋشى ۆەدومستۆولاردىڭ ۇستاناتىن ساياساتى وڭتايلى بولۋعا ءتيىس.

- جالپى ىشكى ءونىمدى جان باسىنا شاققاندا ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ اراسىندا الدا ەكەنىمىز راس. الايدا «حالىقتىڭ ءال- اۋقاتى وسى كورسەتكىشكە لايىق پا؟ » دەگەن ساۋال بار. سەبەبى ەلدىڭ كوپشىلىگىندە نەسيە مەن قارىزدار جەتەرلىك. سوندىقتان ماسەلە ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانكتىڭ جۇرگىزەتىن ەكونوميكالىق ساياساتىنا تىكەلەي بايلانىستى. ماسەلەن، ينفلياتسيانى اۋىزدىقتاۋ بويىنشا بىزدە كوپتەگەن كەمشىلىك پەن ءسۇرىنۋ بولدى. باعا كوتەرىلگەن سايىن حالىقتىڭ تۇرمىس دەڭگەيى سوعان ساي السىرەپ وتىراتىنىن ۇكىمەت الداعى ۋاقىتتا ەسكەرىپ، جوسپار قۇرا ارەكەت ەتكەنى ءجون، - دەپ تۇيىندەدى ساراپشى.

قورىتا ايتقاندا، جالپى ىشكى ءونىمدى ەسەلەۋگە باعىتتالعان پرەزيدەنت تاپسىرماسى جاقسى ورىندالىپ جاتقانى كورىنەدى. الداعى جولداۋدا بۇل تاقىرىپ تاعى دا ءسوز بولۋى مۇمكىن. تەك ۇكىمەت ءوز جۇمىسىن ەكونوميكالىق كليماتقا قولايلى ەتىپ اتقارا السا جەتكىلىكتى.

اۆتور

ماديار تولەۋوۆ