ەرەكشە بالالارعا ەرەكشە كوڭىل بولە الىپ وتىرمىز با
استانا. KAZINFORM - قازاقستاندا ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ مەن ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار بالالارعا قولداۋ كورسەتۋ ماسەلەسى كۇن تارتىبىنەن تۇسپەي كەلەدى. رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، ەلىمىزدە 230 مىڭعا جۋىق بالا ينكليۋزيۆتى ءبىلىم الۋعا مۇقتاج.
ولاردىڭ ءبارى بىردەي قاجەتتى قىزمەتپەن قامتىلىپ وتىر ما؟ ەلىمىزدە ەرەكشە بالالار مەن ولاردىڭ اتا- انالارىنا جاسالىپ جاتقان ناقتى جاعدايلار مەن قولداۋ جايىن، شەشىمىن كۇتكەن وزەكتى ماسەلەلەردى سالماقتاپ كوردىك.
16 جاستاعى بەكنازار - اۋتيزم سپەكترىنىڭ بۇزىلىسى دياگنوزى قويىلعان جاس ءوسپىرىم. ونىڭ اكەسى ەلدوس يمانبايەۆتىڭ ايتۋىنشا، العاشقى كەزدە بالانىڭ جاعدايىن تولىق تۇسىنە الماي، ءتۇرلى ەم ىزدەپ شارق ۇرعان.
- اۋتيزمنەن شىعارىپ الامىز دەپ ويلادىق. ءبىراق شىندىقتى قابىلداپ، بالامىزدى سول كۇيىندە جاقسى كورىپ، ونى دامىتۋعا كۇش سالا باستادىق. قازىر جۇبايىم ەكەۋىمىز بىرگە جۇمىس ىستەيمىز. ول وسى سالادا ءبىلىم الىپ جاتىر، - دەيدى.
بەكنازار قازىر كاسىبي تەحنيكالىق باعىتتا وقىپ ءجۇر. ول - «بولاشاق» كورپوراتيۆتىك قورىنىڭ قولداۋىمەن جۇزەگە اسىپ جاتقان وقۋ- وندىرىستىك كومبيناتتار جوباسىنىڭ قاتىسۋشىسى. بۇل جوبا ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار بالالاردىڭ ەڭبەككە بەيىمدەلىپ، ماماندىق يگەرۋىنە جول اشادى.
جوبا شەڭبەرىندە اۋتيزم جانە باسقا دا مەنتالدى ەرەكشەلىكتەرى بار وقۋشىلار كونديتەر، ناۋبايشى، تىگىنشى سياقتى ماماندىقتاردى مەڭگەرەدى. مۇنداعى باستى ماقسات - بالالاردى ومىرگە بەيىمدەۋ، قوعامعا يكەمدەۋ.
- ءبىز بالالاردىڭ وزدەرىن تابىستى سەزىنۋىنە، مازاسىزدىعىن ازايتۋعا كومەكتەسەتىن مىنەز-قۇلىقتىق ادىستەردى قولدانامىز. بۇل بالالارعا قورشاعان ورتانى تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى. ءبىز بۇل ادىستەردى كۇن سايىن ۇيدە دە، وسىندا دا قايتالاپ وتىرامىز. وكىنىشكە قاراي، ەرەكشە بالانىڭ اناسى رەتىندە مەن جاقسى تۇسىنەمىن. ءۇي جاعدايىندا ءبىز كوبىنە مۇنى ەسكەرە بەرمەيمىز. ءبىز كوبىنەسە بالالارعا وقۋ داعدىلارىن ۇيرەتۋگە تىرىسىپ، جانتالاسامىز. ءبىراق ءدال وسى ومىرلىك داعدىلار ءبىزدىڭ بالالار ءۇشىن اسا ماڭىزدى. كەي بالالار بولاشاقتا جۇمىسقا ورنالاسا الماسا دا، ءوز-وزىنە كۇتىم جاساۋعا، ۇيدە ءوز تاماعىن دايىنداۋعا قاۋقارلى بولۋى كەرەك. بۇل - وتە ماڭىزدى»، - دەيدى جوبانىڭ مىنەز- قۇلىقتىق باعدارلامالار كۋرسىن جۇرگىزەتىن جاننا تاۋاساروۆا.
بۇگىندە بۇل جوبا اياسىندا 54 جاس ءوسپىرىم وقۋىن اياقتاپ، 20 بالا ءبىلىمىن جالعاستىرىپ جاتىر.
اتا- انالاردىڭ كوبى بالانىڭ ەرەكشەلىگىن ەركەلىكپەن شاتاستىرىپ، ۋاقىت جوعالتىپ الادى. سىمبات بەگالييەۆا ەسىمدى انا بالاسىنىڭ اۋتيزم بەلگىلەرىن 2,5 جاسىندا بايقاعانىن ايتادى.
- باسىندا كوزگە قارامايتىنىن، اتىن اتاعاندا جاۋاپ بەرمەيتىنىن بايقاساق تا، ەركەلىگى دەپ ويلادىق. ءبىراق ول - ۋاقىتتى ۇتتىرىپ العان ۇلكەن قاتەلىك بولدى، - دەيدى.
ونىڭ ايتۋىنشا، ەرەكشە بالانى تاربيەلەۋ - تەك مورالدىق ەمەس، ماتەريالدىق تا سالماق. اپتاسىنا بىرنەشە رەت لوگوپەد، دەفەكتولوگ، نيەۆروپاتولوگ سىندى مامانداردىڭ قىزمەتىنە جۇگىنۋ - ورتاشا ەسەپپەن ايىنا 500 مىڭنان 1 ميلليون تەڭگەگە دەيىن قارجى تالاپ ەتەدى. الايدا بۇل مۇمكىندىك كوپ اتا-انادا بولا بەرمەيدى.
- قازىر قولىمدا ەشقانداي قاراجات جوق. باراتىن ورتالىقتاردىڭ ءبارى اقىلى. كەيدە جۇرەگىڭ اۋىرادى… ءبىراق مىقتى بولۋعا تىرىسامىز، - دەيدى سىمبات بەگاليەۆا كوزىنە جاس الىپ.
ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ تەك مەكتەپپەن شەكتەلمەيدى. بۇل ىسكە بالاباقشالار دا بەلسەندى قاتىسا باستادى. مىسالى، استاناداعى ءبىر جەكەمەنشىك ينكليۋزيۆتى بالاباقشا - انانىڭ جۇرەك قالاۋى ارقىلى اشىلعان ورتالىق. جانەل شايماردانوۆا - سول بالاباقشانىڭ مەڭگەرۋشىسى ءارى ەرەكشە بالانىڭ اناسى.
- بالامدى 3 جىل بويى تاسىپ ءجۇردىم. قالانىڭ ءار شەتىندەگى ماماندارعا اپاردىم. ءوزىم سياقتى قانشاما انانىڭ ساندالىپ جۇرگەنىن كوردىم. ءسويتىپ، ءبارى ءبىر ورتالىقتا بولسىن دەپ وسى بالاباقشانى اشتىم، - دەيدى ول.
قازىر ونىڭ ۇلى - مەكتەپ وقۋشىسى، حالىقارالىق بايقاۋلارعا قاتىسىپ، جەتىستىككە جەتىپ ءجۇر. بۇل - اتا-انانىڭ تۇراقتى ەڭبەگى مەن تاباندىلىعىنىڭ ناتيجەسى.
رەسمي مالىمەتتەرگە سايكەس، بۇگىندە ەلىمىزدە 394 وڭالتۋ ۇيىمى، 227 تۇزەتۋ كابينەتى جانە 1080 مەكتەپ جانىنداعى ارنايى كابينەت بار. الايدا بۇل ساندار 230 مىڭنان استام ەرەكشە بالانىڭ قاجەتتىلىگىن تولىق قامتاماسىز ەتە المايدى.
- بۇل وتە جەتكىلىكسىز! بارلىق تۇزەتۋ كابينەتتەرىنە كەزەكتە تۇرۋ بايقالادى. بالالار 3 اي جانە ودان دا كوپ ۋاقىت تۇزەتۋ كومەگىن كۇتەدى. پسيحولوگيالىق- مەديتسينالىق- پەداگوگيكالىق كوميسسيانىڭ 2024 -جىلعى ەسەبىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار دەپ تىركەلگەن 235 بالانىڭ �- ى تۇزەتۋ شارالارىمەن قامتىلسا، اۋداندار مەن شالعاي اۋىلدارداعى قامتىلماعان بالالار جاعدايى قانداي؟ - دەيدى ءماجىلىس دەپۋتاتى ناتاليا دەمەنتيەۆا.
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ بيىل بۋرابايدا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدا سويلەگەن سوزىندە ەرەكشە قاجەتتىلىگى بار بالالاردى وڭالتۋ جانە دامىتۋ ورتالىقتارىن ءار وبلىس ورتالىعىندا اشۋدى تاپسىرعان بولاتىن. پرەزيدەنت بۇل باعىتتىڭ ەل ءۇشىن ماڭىزدى ەكەنىن باسا ايتتى.
دەگەنمەن ينكليۋزيۆتى قوعام قۇرۋعا كەلگەندە ءالى دە مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قولداۋدى تالاپ ەتەتىن ءبىراز ماسەلە بار. سونىڭ ءبىرى - ەرەكشە بالامەن تىكەلەي جۇمىس ىستەيتىن مامانداردىڭ دايارلىعى. ءماجىلىس دەپۋتاتى جۇلدىز سۇلەيمەنوۆانىڭ ايتۋىنشا، بۇل ماسەلەنى تەك سىنىپ اشۋمەن شەشە المايمىز، ۇستاز دايىنداۋ كەرەك.
- ءاربىر مەكتەپتە سونداي كلاستار اشىلىپ جاتىر، ءبىراق بۇل ماسەلەنى كلاسس اشۋمەن شەشە المايمىز. مۇعالىم وقىتۋ، سونىمەن قاتار وقۋلىقتاردى، جالپى بالالاردىڭ قولداناتىن رەسۋرستارىن وسىنداي ەرەكشەلىكتەرى بار بالالارعا ارناپ الۋ كەرەك. بۇنىڭ وزىندە دە كۇردەلى پروبلەمالار بار جانە ول شەشىمىن تابۋى قاجەت دەپ سانايمىز. كەلەسى ماسەلە - بالالاردىڭ ەڭبەك نارىعىندا سۇرانىسقا يە بولۋى. قازىرگى تاڭدا بۇل دا ونشا قاتتى رەتتەلىپ جاتقان جوق، - دەيدى دەپۋتات.
دارىگەرلەردىڭ ايتۋىنشا، اۋتيزمدى ەرتە جاستان انىقتاۋ وڭ ناتيجە الۋ ىقتيمالدىعىن ارتتىرادى.
- بالا 1 جاسقا دەيىن كوزبەن بايلانىس ورناتپاسا، اتىنا قاراماسا، العاشقى سوزدەرى شىقپاسا، ارەكەتكە رەاكتسيا بولماسا - مىندەتتى تۇردە مامانعا جۇگىنگەن ءجون، - دەيدى №4 پمپك دەفەكتولوگى گاۋحار مۇرالينوۆا.
مەملەكەتتىك تۇزەتۋ مەكەمەلەرىندە قىزمەتتەر تەگىن ۇسىنىلادى. الايدا كوپ اتا-انا مۇنى بىلمەي، اقىلى ورتالىقتارعا جۇگىنەدى نەمەسە مۇلدە قامتۋسىز قالادى.
قورىتىندىلاي كەلە، ينكليۋزيۆتى ءبىلىم - ءبىر كۇندە شەشىلەتىن ماسەلە ەمەس. بۇل - جۇيەلى كوزقاراس، قارجىلاي قولداۋ مەن ماماندار دايارلاۋدى تالاپ ەتەتىن ماڭىزدى سالا. باستىسى - ءاربىر ەرەكشە بالا قوعامنان شەت قالماي، ءوز الەۋەتىن جۇزەگە اسىرا الۋى ءتيىس. ول ءۇشىن قوعام دا، مەملەكەت تە، ءار اتا-انا دا بىرلەسىپ ارەكەت ەتۋى قاجەت.
زۇلقارناي ەرمۇرات ۇلى