رۋحانيات روزاسى

استانا. قازاقپارات - ءبىزدىڭ بۋىن ادەبيەتكە ايگىلى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنەن كەيىن كەلدى... جالپى جۇرتتىڭ ۇيقى باسقان ساناسىندا سىلكىنىس تۋىپ، سول كەزدەگى قولىنا قالام العان جاس بۋىننىڭ ىشكى قارسىلىعى مەن ۋىتتى زىعىردانى زار-زاپىران بولىپ ۇيىپ تۇرعان الماعايىپ ۋاق-تى. ءبىزدىڭ ارامىزدا قىزىل قوعامنىڭ زاردابى تيمەگەن قىز-جىگىت نەكەن-ساياق.

جۇرەگىنە جارا قاتىپ، ساناسىنا سالماق تۇسكەن. بۋلىققان بۋىننىڭ شىعارماشىلىعىندا شيرىققان وي-سەزىممەن قوسا تسەنزۋرا تىيىم سالعان ۋداي جايلاردى اشىق جازۋ قالىپتى ۇردىسكە اينالۋى دا سودان بولار... باتىل بولدى، باتىرىپ جازدى.

سوقتاسى شىققان سول سۇراپىل وقيعالار سىلەمى ءۇمىت كۇتكەن تاۋەلسىزدىكپەن استاسقانىنىڭ كۋاگەرى بولعان، الاس-كۇلەسكە تولى وكسىكتى كۇندەردە وپىنعان، ءبىراق قازاق رۋحانياتىنا ادالدىق قالپىنان اينىماعان بۇلا بۋىنىڭ وكىلى - ءبىزدىڭ روزا مۇقانوۆا.

اڭداتۋ

ول بۇگىندە التى الاش تۇگىلى التى ايشىلىق جولداعى ەۋروپا مەن ازيا ەلدەرىنە، ورىس پەن قىتاي، باسقا دا جالپاق جۇرتقا كەڭىنەن تانىمال جازۋشى، دراماتۋرگ، اۋدارماشى؛ حالىقارالىق ماراپاتتار مەن مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى. وسى ءبىر قوڭىر كۇزدە جانى دا سۇلۋ، ونەرى دە سۇلۋ سۋرەتكەر ءومىر ولكەسىنىڭ اقيىق تارتقان التىن بەلىنە كوتەرىلىپ، جازيرالى جايلاۋىنا كوز جىبەرەدى.

ول جەتى ىقىلىم ونەردىڭ كەرىمى - كيەلى ءسوز ونەرىنە سۇلۋ ورنەگىمدى سالسام، سول كەرميىق الەمنىڭ قار- مۇزدى قۇزىنا بايتاق بايراعىمدى جەلبىرەتسەم، تاكاپپار ۋاقىتتىڭ تەزىندە كەرمەك تاتىعان كوڭىل ءشارباتىن سول زاڭعار اسۋدىڭ كاۋسار تۇنىعىنان قۇشىرلانا قاندىرسام دەپ، كەربەز دۇنيەگە ۇشقىر ويى مەن جالقى بولمىسىنداعى بارىن سۇڭقارداي شاشسام دەپ كەلگەن جان.

اساۋ دا اردا ءسوز ونەرى كىنامشىل دە شەتىن ەكەنىن جاستايىنان سەزىندى. بالالىق ماحابباتقا تولى كىرشىكسىز سەزىممەن، جارىق دۇنيەنى جالىنداي سۇيگەن سۋرەتكەرلىك كوزبەن اسىل سوزگە عاشىق بولدى. ءسوز ونەرىنە دەگەن العاۋسىز ىڭكارلىق جانىنا «دەرت» بولىپ جاستايىنان جۇعىستى.

سوناۋ الىستا قالعان تارلان تارباعاتاي تاۋلارىنىڭ ەتەگىندەگى بالالىق كۇندەرى بۇگىندە سانا ساڭىلاۋىنان سىزاتتاي قۇيىلار ساۋلە اراسىنان مەنمۇندالاپ شىعا كەلەتىنى دە سودان. ءۇرجارداعى مەكتەپتە شاكىرت بوپ ءجۇرىپ بايقاماي بويجەتىپ قالعان بالقايماقتاي شاقتارى اق ساعىمدى الەم بولىپ الدىنان وراعىتادى... ارمانعا تولى اق ساعىم ىشىندە جەل-قۇزعا الدىرماعان جالعىز شىنار ىرعالا الدىنان شىعادى.

جاس شاعىندا ايتاتىن «و، جارىق دۇنيە!..» الەمىنىڭ كوكمۇنار كومكەرگەن، اق ساعىم يرەكتەگەن بۇلا بيىگى ۇردىسىنەن جازۋشى- دراماتۋرگ، اۋدارماشى روزا مۇقانوۆا بۇگىندە ايىقپاس مۇڭى مەن شەرىن، ازاپتى ءتۇنى مەن ارپالىستى كۇنىن ءوزى عانا بىلەتىن، ءوزى عانا سەزىنە العان تاباندى شىعارماشىلىق ەڭبەگىمەن تۋدىرعان كوركەمدىك الەمىنە قاسقايا قاراپ، ويلانا زەر سالادى.

پروزا

روزا پروزاسى - ىشكى رۋحى تەگەۋرىندى بولىپ كەلەتىن كوركەم تۋىندى، شىنايى دا زەرەك، كلاسسيكالىق ءۇردىستى ءمانسۇق ەتپەگەن شىعارماشىلىق. قىزىل يمپەريالىق قازاق ادەبيەتىنىڭ كەڭىستىگى كۇشىنە ءمىنىپ تۇرعان كەزدە قالام السا دا، وي- ساناسى ۇلتتىق كرەدودان اۋىتقىماعان، قازاقتىق بولمىسى بۇلىنبەگەن، الەمدىك ادەبي ءۇردىس مادەنيەتىن مەڭگەرە وتىرىپ ۇلتتىق پروزاعا جاڭاشىلدىق مانەرىمەن كەلگەن، قازىرگى كۇنى ەركىن ويلى ادەبي اعىمدا كوپ ايتىلا بەرەتىن «پوستمودەرن» ستيلىندە دە قالام تەربەگەن ستيليست.

ونىڭ نازىك جاندى بولىپ كەلەتىن كەيىپكەرلەرى اقيقاتىندا اقسەمسەر مىنەزدى، اقجاۋىرىن ارەكەتتى تۇلعالار بولىپ كەلەتىنى كوڭىل قۋانتىپ قانا قويمايدى، وقىرمانىنىڭ ارى مەن جانىنا تيەتىن، وزگەشە رۋح سىيلايتىن پەرسوناجدار. روزانىڭ اتىن جالپاق الەمگە جايدىرعان «ماڭگىلىك بالا بەينە» نوۆەللاسى تاپ سونداي سونى رۋحتى شىڭىراۋىنا جەتكىزە بەرە بىلگەن، تەرەڭ سەزىمتالدىقپەن سۋرەتتەلگەن دۇنيە.

«ماڭگىلىك بالا بەينە» نوۆەللاسى ارحيتەكتونيكاسىن مىناۋ دۇنيەدە روزا عانا سۋرەتكەرلىكپەن تاني بىلگەن، باسقا قالامگەر قاۋىم اتاۋلى اڭداي قويماعان اسا نازىك شىرپى-سەزىم مەن ادام پسيحولوگياسى عانا اشا الاتىن شەتىن جايدى وقىرمانىنا العاۋسىز اقتارعانى شىندىق. ونىڭ قالامىنان وسى اڭگىمە تۋعان كەزدە، العاش وقىعان كلاسسيك اعالارىمىز تاڭدانىستارىن جاسىرا الماعانىنا كۋامىن!.. وزدەرى كورە الماعان كىشكەنتاي عانا دەتالدا وسىنشاما سۇڭعىلا پەيزاج پەن قاسىرەت سيمفونياسى جاسىرىن جاتقانىنا جاندارىن ۇزە جانىعىپ ەدى.

قالتارىس قاتپارى مول اڭگىمەلەرىنىڭ ءون بويىندا ادام جانىنىڭ وي مەن سەزىم ايقاسقان، جان مەن ءتان شيرىققان ءبىر ساتتىك قانا ەمەس، ۇزاق سەرگەلدەڭدىك يىرىمگە باتىراتىن ستيلى وقىرمانىن عانا ەمەس، قالامگەر اعا بۋىن مەن تۇستاستارىن دا قىزىقتىراتىن، قىزعاندىرا تۇسەتىن-دى. ولاردىڭ كوبىسى روزا اڭگىمەلەرىن كورسە دە كورمەگەنسىپ، وقىسا دا وقىماعانسىپ، ەستىسە دە ەلەمەگەنسىپ قالاتىندارى جاسىرىن ەمەس ەدى...

«مۇقاعالي» اڭگىمەسى جاريالانعان كەزدە «مۇقاعاليدى جازاتىنداي ول كىم ەدى، سونشا!؟» دەگەن ءپاتۋاسىز كۇڭكىل سوزدەر ەستىلىپ قالعان-دى. روزا كۇركۇرەپ وتكەن نوسەردەن كەيىن ساڭىراۋقۇلاقتاي قاپتاعان «جالعان» مۇقاعاليشىلدار سياقتى ەمەس، اقىن جانىنىڭ گولفيستريم اعىسى سياقتى كەمەل تابيعاتىنا شىم باتىپ، وي ءيىرىمىن شىن سەزىنىپ، اقىندىق اڭسارىن انىق تۇسىنۋگە تىرىسقان سىرلاس جان. جانى دا، ءتانى دە جارالى اقىننىڭ ءوزى ءومىر بويى بوبەگىندەي الديلەگەن، قۇدايىنداي تابىنعان مۋزاسىنا باس يە وتىرىپ، جارتاستى جارىپ شىققان ەدەلۆەيس سەكىلدى كۇردەلى بولمىسىن جارقىراتا تانىعان قالامگەر كەيىنگى بۋىننىڭ اراسىنان شايىر ءسوزىن، سەزىمىن نوۆەللا تىلىندە العاشقى بولىپ جەتكىزگەندەردىڭ بىرەگەيى دەسەك قاتەلەسپەسپىز. بۇل تۇرعىدان روزا ءوزى شەكسىز جاقسى كورەتىن جازۋشى ستەفان سۆەيگ تەكتەس نازىك نوۆەلليست.

روزا تانىمى تۇنىق. سودان دا بولار ونىڭ كوركەمدىك الەمىندە فالش جوق.

قانداي اڭگىمە، نوۆەللاسىن الساڭىز دا كەيىپكەردىڭ ىشكى جان سەزىمى مەن جان قينالىسىنا ەنە سۋرەتتەيدى. وقىرمانى دا ونىڭ وسى جازۋشىلىق بولمىسىنا قاراي كوركەم دۇنيەنىڭ ىشىنە قالاي كىرىپ كەتكەنىن اڭعارماي دا قالادى. كەيىپكەر الەمىنە دەندەي ەنگەن سايىن ءوز- ءوزىن ۇمىتىپ، جازۋشىمەن بىرگە ءبىر بولمىسقا بايقالماي كوشىپ، وقيعا اۋانى مەن كەيىپكەر سەزىمىنە بىرگە ارالاسىپ كەتەدى. بالكىم، جۇرت كوپ ايتا بەرەتىن شەبەرلىك پەن ستيل دەگەن وسىعان كەپ سايار!..

ادام بالاسى پەندە، ال پەندەنىڭ مىناۋ تارىنىڭ قاۋىزىنداي تار قاۋىم ىشىندە جان- دۇنيەسى جاق- جاققا جارىلمايتىن، ىشقىنا قينالمايتىن، قىستىعا ەگىلمەيتىن، قىزىققا ەلىكپەيتىن، ەسەكدامەگە ەلىرمەيتىن، تۇلەن تۇرتكەنگە تارىلمايتىن كۇنى جوق قوي... روزا سۋرەتكەر سودان دا مۇقاعاليدىڭ ءبىر اۋىز ءسوزىن («بىزدەردە موناستىر جوق، مەن وعان بارار ەدىم») نوۆەللاسىنا ەپيگراف- ءتامسىل ەتىپ الىپ، جانىنا تىنىشتىق ىزدەيتىن كەيىپكەرىن سومدايتىنى.

جازۋشى وسى اڭگىمەدە «جانىمنىڭ ەمى - تىنىشتىق» دەيدى، ءوز ىشىنە قاراي ۇڭىلە اشىلىپ. بۇل - ءمىناجات. جازۋشىنىڭ وقىرمانىنا ارناعان ديالوگتىك ءمىناجات دەسەك دۇرىس بولار، بالكىم. وقىرمانمەن اشىق سىرلاسا وتىرىپ، وعان دا تاعدىر تالقىسىندا ءمىناجات جاساپ جۇرۋگە ۇندەيتىندەي سۋرەتكەرلىك داۋىس. بۇل داۋىس اسا سەزىمتال، قوبىز كۇيىندەي اقيقاتشىل.

جازۋشى ايەل ادام بولعاندىقتان دا تاڭىرىگە ايەل زاتىنا ءتان نازىكتىكپەن، ايەل زاتىنا ءتان ينتيمدىك تابۋ تۇرعىسىنان اشىق بارادى. اشىلا جازادى، ايىرا ءۇن قاتادى. جاسىرىپ-جاپپايدى جان سىرىن... جوقتان وزگەنى جامامايدى. سونىسىمەن دە جاڭاشىل، شەتىن ستيلدە وقىرمانىن باۋراپ الۋعا بەيىم. قازىرگى ءبىلىم- بىلىكتى وقىرمان وي- ساناسىن، سەزىم- تانىمىن تاني العاننان دا وتىرىك ايتىپ، جالعان نامىسقا بۇرمايدى.

«و، ءتاڭىرى يەم!.. سەنەمىسىڭ. ماسكۇنەم، اقىلى جوق، ساناسىز كۇيەۋىمدى ساعىنىپ، ونىڭ ماعان ارنالعان قاھارلى تاياعىنا ارقامدى توسىپ قابىل العان بولار ەدىم. جانىما تيگەن اشى ءسوزىن ءسۇيسىنىپ تىڭداعان بولار ەدىم. ءوزىمدى تاياققا جىعىپ سالعان ءجاھيلىمدى باس سالىپ، كۇڭسىگەن لاس دەنەسىن ايمالاپ، ماۋقىمدى باسار ەدىم» دەيدى تۋىندىگەر.

بۇل جازۋشى قالامىنان تۋعان اسا قاتال ۇكىم سياقتى كورىنگەنىمەن، شىندىعىندا قازىرگى كۇنى «گەندەرلىك تەپە-تەڭدىك كەرەك» دەپ قاقساپ جۇرگەندەردىڭ «دانىشپاندىعىنا» كەرەعار تۇسىنىك بولىپ تابىلار ەدى. جازۋشى قوعامداعى «شوقىنعان» ۇرعاشىدان دا جامان بولىپ كەتكەن بۇگىنگى ايەل زاتىنىڭ ەر- ازاماتىنىڭ الدىنداعى ورنىن اياماي تاڭبالاپ بەرەدى. قازاق قوعامىنداعى ايەل بالاسىنىڭ كەرى كەتىپ بارا جاتقانىن سول 90-جىلدارى جەرىنە جەتكىزە جازعانى شىندىق. وقىرمانىنا عانا ەمەس، الاپەستەنىپ بارا جاتقان قوعامعا «ايەل زاتى - قاشاندا ايەل» ەكەنىن اشى ساركازممەن ەسكە سالادى.

جالپى، روزا اڭگىمەلەرىن سىدىرتىپ وقي سالاتىن جەڭىل- جەلپى شىعارماعا جاتقىزۋعا بولمايدى. ونىڭ ىشكى پسيحولوگيالىق استارلارى مەن تىسقى مازمۇندىق قۇرىلىمىنا قايتا ورالماي، قايىرا زەر سالماي شىعارما شۇڭعىماسىنا بويلاي المايسىڭ. قازاقتىڭ بايىرعى تىلىمەن ايتقاندا، «ءىشتى» دەيتىنىمىز دە سودان.

جازۋشىنىڭ نوۆەللالارى ىشىندە «ۇركەك كەرىم» شىعارماسىنىڭ ورنى بولەك. اتاقتى اقان سەرى تۋرالى جازىلعان بۇل نوۆەللا اقىن ماعجان شىعارماشىلىعىمەن، ماعجان تانىمىمەن ۇلاسىپ جاتىر. روزا ءبىراق سەرى اقاننىڭ قارتاڭ تارتقانداعى سەرگەلدەڭ كۇيى مەن سەرەك مۇڭىنا مۇلدە وزگەشە قىرىنان وي جىبەرىپ، ءوزى تانىعان، ءوزى سەزىنگەن، ءوزى قابىلداعان بيىكتەن بارلاۋ جاسايدى. بۇل - روزاداي سۋرەتكەر جازۋشىنىڭ سەرىسى.

«ەسەيگەن كۇيدىڭ كۇيىگى باسقاشالاۋ» دەگەن سەرى اقاننىڭ «كۇيىگىن» قارىمدى قالامگەر دەپ جۇرگەن جازۋشىنىڭ ءوزى تەرەڭ تۇسىنە الماسى ايقىن. روزا سونداي تىلسىم اقانمەن سىرلاسادى. الدە بىرەۋدەي اقىن مۇڭىنا مۇڭ جاماپ قويمايدى!.. اقىندى مۇڭىنان ارىلتۋعا كوشەدى.

كيەلى ونەر ارقىلى، ايگىلى «سىرىمبەت» ءانى ارقىلى، اڭساعانى سۇلۋ جامال ارقىلى اقىن جانىنا اراشا تۇسەدى. كوپتىڭ سىپسىڭ وسەگىنەن سەرى جانى جازىقسىز جاپا شەكسە دە، قىز ارى جولىندا ءوز يمانىمەن بيىك ەكەنىن تانىتىپ بەرەدى. «سىرىمبەت» عاشىقتىق قانا ءان ەمەس، ەل مەن جەرگە دەگەن شەكسىز ماحابباتقا تولى، ونەرگە دەگەن ەرەن قۇرمەت بيىگىنەن تۋعان ساز ەكەنىن اشىپ كورسەتەدى.

تاپ وسى ءان اقان سەرى ونەرىندە اسا بيىك، اسا تۇلعالى دۇنيە ەكەنىن روزا نوۆەللاسى ارقىلى تۇسىنەسىز. ءسوزسىز اۋەندەي بويىڭ شىمىرلاپ، ءان سازى قۇلاعىڭا كەلىپ، تاڭدانا ءتۇسىپ، پاكتىكتى سەزىنەسىڭ. جازۋشى ءوزى دە قوبىز شالاتىن ونەرلى جان ەكەنىن ەسكەرسەك، تاپ وسى ارادا اۆتوردىڭ ءان قاناتىنداعى وقىرمانىنىڭ كۇي مەن سەزىمىنە ءدوپ تيەرلىك ەتىپ نوۆەللالىق سۋرەتتەۋىمەن ءوز جانىن دا تولقىتا تەربەپ، وقىرمان وي-سەزىمىنە ايرىقشا ىقپال ەتەرلىك سەرىنىڭ قۋاتتى جان-رۋح كاۋسارىنا ەرەكشە بويلاپ بارعانى شىعارمادا انىق بايقالادى.

جاستىق داۋرەن «قۇشتارلىعىنان ارىلعانداي، پاندەۋي تىرلىكتەن ايىققانداي» بولىپ، قارتتىق بەلەڭگە اياق باسقانىندا جاس جامالعا - اقىلدى جامالعا جولىعىپ، «تاعدىردىڭ تاۋقىمەتىنە ءبىر تويماي- اق قويدىم- اۋ» دەيتىن سەرى وي-سەزىمى باستىققان اساۋدىڭ تاعى ءبىر «تالپىنىپ، كوكتەگىنى قارماپ كورمەك» تاعدىرى دەيتىندەي. ءيا، سەرىلىكپەن وتكەن، وكىنىش پەن قاسىرەتكە تولى تاعدىرىنا جۇبانىش بولىپ جولىققان جامال قىزبەن سىر اشىسسام دەگەن دامەگوي وي مەن سەزىم ارپالىسى.

روزا وسىنداي سۇراپىل تاعدىر كەشكەن ەر اقاندى نازىك تە كىنامشىل، باق پەن سور ماڭدايىنا جازىلعان جۇمباق بەينە ەتىپ سۋرەتتەيدى. اقان تاعدىرىندا جولىققان جامال پەرسوناجى نوۆەللاعا كىلت رەتىندە الىنا وتىرىپ، ايماڭداي اقىننىڭ تاعدىر تالقىسىندا تاۋفيىققا كونبەس بۋنتار مىنەزىن اشا تۇسەدى.

ءوزى ۇستاز تۇتقان ناۋان قازىرەتپەن ديالوگ كوپ نارسەنى ايقىندايدى. «سەرىلىك دەگەن سۇلۋلىق قوي. سۇلۋلىققا ىڭكارلىك. «ءتاڭىرىم سۇلۋلىقتى سۇيەدى» دەپتى اللانىڭ ەلشىسى.» - «اقان سەرى مەن ناۋان قازىرەت ۇزاققا دەيىن ءۇنسىز قالدى» دەپ تۇيەدى جازۋشى ديالوگتى. بۇل تۇيىندەۋ «جان تىنىشتىعىن سەزىنۋ - قۇلشىلىقتان باستالاتىنىنا كۇمان كەلتىرمەۋ» ەكەنىنە بەت بۇرعان سەرى اقىننىڭ سەزىمتالدىعىمەن سەپتەسىپ جاتىر. سەرى كوڭىلدىڭ سەلقوسسىز توقتامى.

ال «ەلگە ىرىزدىق بولعان سىرىمبەت» پەن «ەلگە سۇلۋلىق كوركىن سىيلاعان جامال» جايى ءتىپتى تەرەڭ. شەگىرتكەدەي قاپتاي باستاعان قاراشەكپەندىلەردىڭ سۇسىنان سەسكەنگەن سەرى اقان سەرگەلدەڭى «جات جۇرتتان قوري الماعان» تورەڭ دە، ءبي-بولىسىڭ دا «ىنجىق»، ەرىڭ سورلى، ىردۋ-دىردۋمەن الاڭسىز كۇن وتكىزگەن جۇرتىڭ داراقى دەگەن زارلى قۇساعا كەپتەۋلى... جانىندا شەرىن ايتار، ۋايىمىن بولىسەر جان جوق.

جامال بار ەدى... ەندى ول دا ۇزاتىلىپ بارادى. جازۋشى «سىرىمبەتسىز اقان - جەتىم، جامالسىز اقان سەرى ەمەس - شەرلى» دەيدى. اقىن مىنە، ەندى شىن شەرلى جەتىمگە اينالدى. كىرشەڭ كوڭىلىندە جامال عانا جۇبانىش بولاتىن، ەندى ول دا - ساعىنىش. سارىۋايىم. ءبىراق سەرىگە دە، ارۋعا دا «ولجا» بولعان «سىرىمبەت» - كۇللى قازاق رۋحانياتىندا رەكۆيەم-ءان بولىپ ماڭگىگە قالدى.

سەرى مەن سۇلۋدىڭ ءان تاعدىرى ەندىگى جەردە قازاق وقىرمانى مەن جازۋشى بايانى ارقىلى باياندى بولا بەرەدى. ال، اڭىزعا بەرگىسىز «سىرىمبەت» ءانى تاعدىرى رەسەي وتارشىلدىعى قۇرساۋىندا تۋسا دا، سەرگەك ويلى سەرى قازاعىن جۋاسىتا تۇسپەيدى... قايتا كەرىسىنشە سەزىم تۋدىرىپ، كەنەسارى اڭساعان ازاتتىق جىگەرمەن جىگەرلەندىرە تۇسەدى.

البەتتە، روزا نوۆەللالارى رۋحاني كەڭىستىگىمىزدىڭ ءشولىن سۋسىنداتا بەرەدى.

دراما

قازاق دراماتۋرگياسىندا روزا داۋىسى ايرىقشا ەكەنى داۋسىز شىندىق. «ماڭگىلىك بالا بەينە» دراماسىمەن بىردەن م. اۋەزوۆ تەاترىندا شىمىلدىعىن اشقان دراماتۋرگتىڭ تالانتىنا قالىڭ كورەرمەنى قۋانىپ، قالامداستارى ءسۇيىنىپ قارسى العانى راس. الدىمەن نوۆەللا ارقاۋىنا اينالىپ، ىلە-شالا سپەكتاكل مەن «قىزجىلاعان» سەكىلدى كينوعا ۇلاسقان كوركەم شىعارما تاعدىرى جازۋشى ومىرىندە بيىك بەلەس، داڭقتى سوقپاق بولدى. بالا كەزىندە توپ بالانى جيناپ الىپ، ولارعا ءوزى رەجيسسەر، ءوزى اكتەر بولىپ «وينايتىن» روزانىڭ بالالىق ارمانىنا، ۇكىلەگەن ۇمىتىنە وسىلايشا سارا سوقپاق اشىلعانىنا ول ءوزى دە تاڭىرقاپ قالۋشى ەدى!..

روزانىڭ سۋرەتشى كالمىكوۆ تاعدىر-تالايى مەن ۇلىلىققا ءتان جۇمباق ونەرى، سۇلۋ ونەرى جايىندا «سەن» دەگەن عاجايىپ دراماسى بار. وسى درامادا پەرسوناجىنىڭ اۋزىنا مىناداي ءسوز سالادى: «ونەر - اقىلعا باعىنبايدى... ينتۋيتسياعا...» دەيدى.

وسى ءتامسىل دراماتۋرگ-جازۋشىنىڭ وزىنە دە تىكەلەي قاتىستى، سوندىقتان دا وسىنداي استارلى وي تۇيەدى. ونەر جولىندا موينىڭا يسانىڭ ايقىشىنداي اۋىردى ارتقان ەكەنسىڭ، وندا بارلىق تاۋقىمەتكە شىداپ باعاسىڭ. ونەر ءۇشىن اقىلىڭدى قۇرباندىققا دا شالاسىڭ... ينتۋيتسيا ىرقىنا ەرىپ كەتكەنىڭدى سەزبەستەن تار سوقپاقپەن تاسباقاشا تارتا بەرەسىڭ دەگەن ەرەكشە ەمەۋىرىن دە بار مۇندا.

كالمىكوۆ سۋرەتشىنىڭ تاعدىرى - تالانت تاعدىرى. سۋرەتشىنىڭ باسقالار تۇسىنبەس، وزگەگە «جىندى» بولىپ كورىنەتىن جات تاعدىرى ارقىلى روزا شىعارماشىلىقپەن اينالىسقان كەيبىر دۇلدۇلدەردىڭ تالايىنا تاۋقىمەت جازىلاتىنىن سۋرەتتەيدى. سۋرەتشىنىڭ كارتيناسى سانا تۇكپىرىندە ساۋلەلەنە دىرىلدەي تۋىپ، قيال قۇشتارلىعىمەن سۋرەتكە اينالاتىنىن بوگدە جۇرت قايدان ءبىلسىن. سوندىقتان دا كالمىكوۆ «توبىر - سوقىر، ساڭىراۋ، دورەكى، كۇلكىشىل، قاسىرەتشىل، وپاسىز، ارسىز. سۋرەتكەر توبىردان ەشتەڭە ۇيرەنە المايدى. توبىردىڭ اداميلىققا جەتۋى ۇزاق ۋاقىتتى تالاپ ەتەدى» دەپ ويلانادى. ءوز ءپالساپاسىن جازۋشى وسكار ۋايلد ايتقان «توبىر - ادام بولۋ ءۇشىن، الدىمەن سۋرەتكەر بولۋ كەرەك» سوزىمەن تۇيىندەيدى.

روزا- دراماتۋرگ وسىنداي پسيحولوگيالىق ءمانى باسىم، ويلى شىعارماسى ارقىلى شىعارماشىلىق تۇلعا اتاۋلىنىڭ دا تەرەڭگە تۇنعان جان قينالىسى مەن تالايلى تاعدىرىنا وكپەلەمەس شىعارماشىلىق ءلاززاتىن، ءوز ىسىنە دەگەن شەكسىز ماحابباتىن اشادى. ال شىن تالانتقا الدەبىرەۋدىڭ پەندەۋي قىزعانىشى ەمەس، اسىرەسە ءوز ارىپتەستەرى اراسىنداعى قىزعانىش اسا قاتال دا قاتىگەز، ءزابىر شەكتىرەرلىك كۇشتى بولاتىنىن، ونىڭ تالانت اتاۋلىعا اۋىر تيەتىنىن كالمىكوۆ تاعدىرى ارقىلى تانىتىپ بەرەدى.

ءوزىن ونەردەگى «وگىز» كورەتىن كالمىكوۆ - وسەكشىلەر ءۇشىن «جەر باسىپ كەلە جاتقانىن دا بىلمەي قالاتىن... ۇنەمى باسقا ءبىر الەمدە جۇرەدى» دەيتىن اقىماقتاۋ ءماجنۇن، ال دارىنسىز سۋرەتشى وبولەنسكايا ءۇشىن «ەسىرىكپەن اۋىرعانىن جازعىزدىم. جۇمىستان قۋعىزدىم... ونى دەرەۋ جاڭا پاتەرگە كوشىرىپ، ەسكى تامىنا بارىپ تىعىلدىم. شابىت كۇتتىم. جاڭا باعىت، جاڭا تاقىرىپ، جاڭا وي، فورما ىزدەدىم. تۇك شىقپادى، كۇتكەنىم كۇلگە اينالدى. ...جاڭا ەستىپ وتىرمىن. اقىرى ءتۇسىپتى عوي توزاققا» دەپ ىزاعا بۋلىقتىرعان دارىن.

جاي كۇندە جىلقىداي ۇيىرلەس، ونەردە شۇيىركەلەس ارىپتەس بولا ءجۇرىپ قاستىعىن تۋ سىرتىڭنان سايلاپ جۇرەتىن جانە قاپىسىز جۇزەگە اسىراتىن وبولەنسكايا سياقتىلاردىڭ بۇگىنگى ادەبيەت پەن ونەردە دە بارشىلىق ەكەنىن روزا دراماسىندا ايپاراداي اشىپ سالادى. ونىڭ وبولەنسكاياسى قازىرگى قازاق قوعامىندا دا جەتىپ ارتىلاتىنى اقيقات، ولاردىڭ پاسىق پيعىلى قازاق ىشىندە ۇلى گوگول سۋرەتتەيتىن كەيىپكەرلەر ارەكەتىنەن دە سوراقى.

سۋرەتشىنى «ءوز ۇيىنە ءوزى ءورت قويعان» جىندى قىلىپ كورسەتەتىن بۇگىنگى قوعامنىڭ سيىق- سىقپىتى اسا ءقاۋىپتى تەندەنتسيا ەكەنىنەن دراماتۋرگتىڭ ءوزى دە تىكسىنەتىندەي... درامانىڭ وسىلايشا ءتامامدالۋىندا تالانتتى جاننىڭ سۋىق قوعامنان دا، سۇرقاي ادامنان دا قانداي سۇمدىق تەپەرىش كورەتىنى جۇرەگىڭدى شانشىپ، جانىڭدى بەبەۋلەتەدى!..

جالپى، جازۋشى درامالارىندا ۇشىراساتىن كەيىپكەرلەردىڭ ءبارى - دەرلىك بۇگىنگى قازاق قوعامىنداعى ادامدارمەن رۋحاني بايلانىسىپ جاتىر. «شاتىر استىنداعى مەن» پەساسى قازىرگى قاعازباستى، روبوتويلى شەنەۋنىكتەر ءومىرىن اشى ءاجۋا-سىنعا العان تراگيكوميزمنەن تۇرسا، ءالى كۇنگە دەيىن قازاق رەجيسسەرلەرى قويۋعا باتىلى بارماي جۇرگەن «مىسىقتار پاتشالىعى» - قويداي مومىن ەل- جۇرتىن مىسىق ماسكالى سۇرقيا جاندار جايلاپ، شەكسىز بيلىك قۇرعان جەكسۇرىن پاتشالىق تۋرالى قاسىرەتتى دراما.

ال تاريحي فوندا الا وتىرىپ، ادام جانىنىڭ پسيحولوگيالىق تەرەڭ قالتارىس-قاتپارىن اشاتىن، قازاق تاريحي تۇلعالارىنىڭ جەكەباستىق قايعىسى ۇلت قاسىرەتىمەن كىرىگىپ جاتقانىن سۋرەتتەيتىن «بوپاي حانىم» جانە پايعامبارلار عۇمىرى مەن ولاردىڭ انالارى، جارلارى جايىندا ۇلكەن فيلوسوفيالىق استاردا درامالىق وي- سەزىم تۇزەتىن «ساررا» شىعارمالارىنىڭ تۇڭعيىعىنا قانىعۋ دا وقىرمان ينتەلەكتىسىن كوتەرىپ، ادامدىق ايناسىنا قايىرا ۇڭىلتەدى.

وسى «ساررا» دراماسىنىڭ ءتۇپ-نەگىزىندە پايعامبارلار تۋرالى اڭىز-ءاپسانا جاتقانى ايقىن. وعان اۆتوردىڭ وي سالۋىنىڭ دا سەبەبى بار. روزا پروزايك بولىپ تانىلا باستاعان كەزىندە الەمگە تانىمال ورتا عاسىرلىق مۇرا - رابعۋزيدىڭ «قيسساس-ءۇل-ءانبيا» ەڭبەگىن اۋدارعان. ول - ءبىلىمدى اۋدارماشى، ءتىل شىرايىن تۇرلەنتكەن ءتارجىماشى.

روزا بۇگىنگى كۇنى قازاق قوعامىنداعى «سىزداعان جارانىڭ» اۋزىن تىرناپ اشىپ، شەشەندىك ونەر تىلىمەن، شەبەر اكتەر ويىنىمەن سويلەيتىن دراما سالاسىندا كەسەك وبرازداردىڭ بيىگىنەن رۋحانياتقا كەمەلدىكپەن ءتىل قاتۋدا... ول كۇردەلى دە كورىكتى قازاق ونەرىنىڭ ءباسىن تاۋەلسىزدىك يىنىندە بيىكتەتىپ، تاڭ شولپانداي كومەسكى تارتقان رۋحانياتتىڭ باعىن جارقىراتا جاعىپ كەلەدى.

اسقار التاي،

جازۋشى، سىنشى

Egemen Qazaqstan