راقىمجان وتارباي. سوڭعى سپەكتاكل - اڭگىمە
بۇل ءوزىمىزدىڭ تاسەمەن عوي. جاستايىنان وبلىستىق تەاتردا ءارتىس بوپ باستاپ، كەيىن بىرەر ونەر مەكەمەسى دوڭگەلەنتىپ اكەتكەن. ورتا بويلى، جالپاق بەت، جارعانات قۇلاق، جايدارى نەمەنى بۇل وڭىردە تانىمايتىن ادام كەمدە-كەم. وڭتايىڭدى تاۋىپ، وڭ جاعىندا ۇيىرىلگەن جاندى كىم جەك كورسىن؟ كەشەگى جەكەشەلەندىرۋ كەزىندە دە جەم جەپ قالدى. نارىقتان دا قىسىلماي نار تۇيە جەتەكتەپ شىقتى.
- اكەسى ءداۋىت اۋزىنا تورعاي كىرىپ كەتسە دە بىلمەس اڭقاۋ ەدى، جارىقتىق. «شايتانتوبەدە» سۋعا ءتۇسىپ جاتقان ءبىر توپ قىزدى پەرى دەپ ويلاپ، ات باۋىرلاتىپ ساباپ، سوتتالىپ كەتە جازداعان. ال بالاسى مىنا زامانعا اۋزىن توسىپ، تۇكىرگىزىپ تۋعان قۋ ەكەن. «ونەر مەكەمەسىن باسقارىپ، بايىعان جالعىز وسى»، - دەسىپ ءباز بىرەۋلەر قىزعانىشتىڭ قىزىل شوعىن كوسەپ-كوسەپ جىبەرەتىن. مەيلى عوي.
ءبىراق جۇرتتىڭ كوزى مەن ءسوزى تەككە كەتە مە، سوڭعى كەزدە وبلىس اكىمىنە جاقپاي-اق قويدى. باتالى قۇلداي الدىندا بايپەڭ قاعىپ كورگەن، سازارعان نەمە ءىشىن الدىرمادى. سوسىن: «قوي، جاسىم ەلۋدەن اسقاندا كىمنىڭ الدىندا كىشىرەيىپ جۇرەم. ما، ەندەشە»، - دەپ قىزمەتىن وتكىزىپ بەرگەن. ەكى-ۇش اي ءۇيىندە تىم-تىرىس جاتىپ باقتى. ىزدەر جان جوق. وزگە تۇگىلى ۇيدەگى قاتىن-بالانىڭ الدىندا بەتىنىڭ اجارى تاۋسىلىپ بارا جاتقان سوڭ، جەكە كونسەرتتىك مەكەمە اشقان. «تاسەمەن ي ك» دەپ ايدارلاپ ات تاقتى. بۇرىن قاراۋىندا قىزمەت ەتكەن ەكى ءانشى كەلىنشەك پەن ءبىر ايتىس اقىنىن الىپ گاسترولگە اتتانعان. ەل-جۇرتتى اداقتاپ، اۋەلەتىپ ءان سالدىرىپ، ءازىل ايتىپ حالىقتى قىتىقتاپ كۇلدىرگىسى كەلگەن. اسا مازالى تىرلىك شىقپادى.
الماتى مەن استانانىڭ اسپانىندا قاپتاپ كەتكەن جاس جۇلدىزدار الدارىن وراپ، ناپاقالارىن قاعىپ اكەتە بەردى. جارنامالارى مىقتى. ىلعي داۋ باستىقتارمەن، كۇشتى بيزنەسمەندەرمەن كوزقىسپاسى بار ولار تۇرعاندا جۇرت بۇلاردى قايتسىن؟!
اقىرى توي-دومالاققا اسابا دا بوپ كورگەن. ونى دا كەلىستىرمەدى. لىپىلداپ تۇرعان جاس جىگىتتەر قالانىڭ بار قىزدىرما قىزىعىن تەڭدەي ءبولىسىپ الىپتى.
ءسويتىپ، ءيتى ءشوپ جۇلماي، قىرباي تارتىپ تۇرعاندا استانادان ايبار اسقارۇلى تەلەفون شالعان. كادىمگى مۇنايدىڭ التىن بۇلاعىن ءوز قولىمەن اعىزىپ وتىرعان ناعىزدىڭ ءوزى.
- قالقام تاسەكە، - دەگەن ءۇنى جۋاسىپ، - اكەم تۇندە دۇنيەدەن وزدى. كوزى تىرىسىندە: «ولاي-بۇلاي بولا كەتسەم، تۋعان توپىراققا جامباسىمدى تيگىزەرسىڭ»، - دەۋشى ەدى. سۇيەكتى ەرتەڭ جەكە رەيسپەن الىپ ۇشامىز.
- يماندى بولسىن، اعەكە-اۋ، - دەپ كوڭىل ايتسا دا سوڭعى جىلدارى تومەنشىكتەپ قالعان كوڭىلى كادىمگىدەي مارقايعان. كىسى تانيتىن ازامات قوي، ايتارى نە؟! - قانداي تاپسىرماڭىز بار؟ كوپپەن بىتەتىن شارۋا. ايتىڭىز، ءازىرمىن!
- ەرتەڭ - كۇزەتى، قوناقتىعى. ارعى كۇنى جەرلەيمىز. ەلدە جىگىتتەر كوپ قوي، ءبىراق وسى شارۋانىڭ باسى-قاسىندا بولۋدى وزىڭە اماناتتاعالى وتىرمىن.
- ايتقانىڭىزعا قۇلدىق! قارالى جيىندى ءوزىم باسقارىپ جۇرگىزىپ وتىرامىن.
- ونىڭ دۇرىس. ءوزىڭ باسقار! سوسىن جانازاسىن شىعاراتىن مولدا تاپ!
- جارايدى.
- سەنەن جاسىرار نە بار؟ - دەگەن استاناداعى داۋىس قۇمىعىپ. - قالقام تاسەكە، اكەمنىڭ سول ەلگە سىڭىرگەن ەڭبەگىن ءوزىڭ جاقسى بىلەسىڭ. ءوڭىرى وردەننەن بوساماي كەتتى عوي...
- ايتارى بار ما؟
- سونى ايتىپ جوقتايتىن، اتام-اۋ دەپ جىلايتىن ۇيدەگى جالعىز جەڭگەڭ قازاقشاعا شورقاق. ۇل-قىزىمىزدى، نەمەرەلەرىمىزدى تۇگەلدەي ورىسشا، اعىلشىنشا اۋىزداندىرىپ الدىق.
- قارىنداسىڭىز باتىش شە؟
- ول قازىر دۋبايدا. ساۋدا سالاسىندا. جەتىپ ۇلگەرەر. ءبىراق ونىڭ دا... وسى كۇنى جۇرتتىڭ كوزىنەن جاس شىقپايتىن بوپ بارادى عوي.
ەكەۋى مەكتەپتە قاتارلاس وقىعان. بايقاتپاي كەلىپ ءبىز سۇعىپ الماساڭ بىلق ەتپەيتىن پالە ەدى. ونىڭ دا اكەسىن جوقتاپ، ەبىل-سەبىل جىلارىنا ايبەكەڭ دە سەنبەي تۇر عوي.
- اعا، - دەدى بۇل ءمان-جايعا جەدەل قانىعىپ: - جانازا شىعارار مولدا دا، قانداي قادىرلى قاريادان ايىرىلعانىمىزدى ايتىپ جىرلايتىن اقىن دا، ءتىپتى جوقتاۋ ايتاتىن ايەلدەردى دە ءازىر ەتەم. تەك سۇيەكتى قولىمىزعا تيگىزسەڭىز بولدى.
- بارەكەلدى! - دەدى ايبەكەڭ تىنىسى كەڭىپ. - كۇتكەنىم وسى عوي. ەڭبەگىڭ ەلەنەر، قالقام!
سول سول-اق ەكەن، تاسەكەڭنىڭ قيالىندا جاڭا بيزنەستىڭ جوباسى جوتالانىپ سالا بەرگەن.
دەرەۋ ايتىس اقىنىن شاقىرىپ الدى. ءانشى ەكى كەلىنشەكتى جينادى.
- بۇل - تۇتاس سپەكتاكل! - دەدى قاراۋىنداعى ۇشەۋگە الداعى ءىستىڭ ءمان-جايىن ۇعىندىرىپ. - قارالى جيىندى ءوزىم جۇرگىزىپ وتىرامىن. سوسىن سەن جىر توگەسىڭ. مولدا جانازاسىن شىعارادى. كەيىن سۇيەك جونەلتىلەردە ەكەۋىڭ جوقتاۋ ايتاسىڭدار. بۇرىنعىداي بيلەت كەسىپ، كاسسا اڭدىپ، ءىن اۋزىنداعى سارشۇناقتاي شاقىلداپ وتىرمايسىڭدار. ەڭبەكتەرىڭ قولما-قول تولەنەدى.
ولاردى وسىلاي نىعىرتىپ بولىپ، ەندى مولدا تابامىن دەپ وتىرعاندا، سالدىر-گۇلدىر قايساردىڭ كىرىپ كەلگەنى. الىستان قوسىلار جيەندىگى بار، ءوزى الاڭعاسار دا اڭعالداۋ. ورتالىق مەشىتتە ءبىراز جىل كاسسير بوپ ىستەپ، اقشا جەپ، ونىسى بويىنا جۇقپاي تۇرمەگە تۇسكەن. ەكى جىل وتىرىپ شىققان بەتى وسى. مىنا بيزنەسكە ول دا ورتاقتاسقىسى كەپ جانىپ ءتۇسسىن.
- مەن دە ءان ايتامىن. كەرەك بولسا، بيلەيمىن، - دەپ، ورتەكەدەي ءارلى-بەرلى سەكىرىپ، الدەبىر ورىسشا ءاندى ايتىپ اڭىراسىن.
- توقتات، ويباي! - دەپ جاتىپ زورعا قولعا تۇرعىزدى . - سەنسىز دە ءانشى كوپ. بىزگە ەندى مولدا كەرەك، مولدا!
- مەن ءارى مولدامىن. تۇرمەدە مەشىت ۇستاعام.
تاسەكەڭ الىستان قوسىلار جيەنىنىڭ جۇزىنە سەنىمسىزدەۋ قارادى.
- تىسىڭە نە بولعان؟
- تۇرمەدە وڭكەي تەنتەكتەردى نامازعا جىعام دەپ توبەلەسىپ جۇرگەندە ۇشىپ كەتكەن، - دەپ ەكى كۇرەك ءتىسىنىڭ ورنىنا قىپ-قىزىل ەتىپ ءتىلىن قىستىرا قويدى.
- سالدىرىپ المايسىڭ با، سورلى-اۋ!
- ءتۇبىرى مىقتى. قىشقاشپەن قانشا كۇشتەپ تارتسا دا جۇلىنباي قويدى.
- ساقالىڭ دا وڭىپ تۇرعان جوق.
- وسىرگەم...
ءوسىرۋىن ءوسىرىپتى. تەك «كەر كەتكەننىڭ ساقالى كەڭىردەگىنە شىعادى» دەگەن، ءبىر-بىرىنەن قاشىپ تۇرعان ون شاقتى تال قىل-قىبىر جەل جىققان قامىستاي ءبىر جاعىنا قيسايا قالىپتى. جوسىقسىز ادامعا قاۋمەت ساقال قايدان بىتە قويسىن؟
- ءبىر اياتتى وقىپ كورشى. ماقامىڭدى بىلەيىن.
ءتيىن ساۋىپ، اقشا جەپ جۇرگەندە ءبىراز نارسە قۇلاعىنا قونعان عوي. كىسىنى ۇيىتىپ تاستايدى ەكەن. ورتالىق مەشىتتەن مولدا تابار-اۋ، ءبىراق ول تۇپكىلىكتى بوپ جارىتا ما؟ جۇرتتىڭ شتاتتاعى مولداسىن قاشاعان جىلقىداي قاشانعى تىزگىندەپ وتىراسىڭ؟ ودان دا ءوزىڭنىڭ باسىبايلى مولداڭ بولعانعا نە جەتسىن؟
- جارايدى، بار، - دەدى ءبىراز ويلانىپ. - كەشتەتىپ كەل! شاپانىڭ مەن ساقالىڭدى ءازىر ەتەم. سەنىمەن ۇزاق دايىندىق جاساماسا بولماس... بۇل - تۇتاس سپەكتاكل!
اياۋلى اقساقالدىڭ سۇيەگى جەكە رەيسپەن تۋعان توپىراققا جەتكەن بەتتەن باستاپ بار بيلىك تاسەمەننىڭ قولىنا كوشكەن.
ايبار اعاسى قالىڭ نوپىردىڭ كوزىنشە تەك قانا وزىمەن اقىلداسادى.
قازاقشاعا شورقاقتاۋ جالعىز جەڭگەسى ۇساق-تۇيەك شارۋانى تەك مۇنىمەن عانا سىبىرلاسىپ شەشەدى.
وسىدان كەيىن-اق تاسەمەن ءۇش-ءتورت جىل بۇرىن قاپيادا كوز جازىپ قالعان قايراتىنا قايتادان ءمىنسىن. ورتا بويلى، جالپاق بەت، جارعانات قۇلاق جايدارى نەمەنىڭ ءار قيمىل-ارەكەتىنەن مىنا تىرلىگىنە اسا پەيىلدى ەكەنى انىق سەزىلدى.
قارالى جيىندى ءوزى باستاپ اشتى. ىلەە ەكى كۇن بويى بۇلبۇلداي سايراتىپ ازىرلەگەن ايتىس اقىنىن ورتاعا شىعاردى.
ەلۋگە ەنتەلەپ كەلىپ قالعان قۇستۇمسىق، قاسقاباس اقىن دومبىراسىن قاعىپ-قاعىپ جىبەرىپ، كوزىن شەگىرەيتىپ اششى ايقايعا باسسىن.
اياقتى تىم ارىدەن الىپ، بەرىگە تارتىپ سۇيەگى سارتاپ بوپ جاتقان اسان قايعى، الپامىس پەن قوبىلاندىنى ءبىر-ءبىر اۋناتىپ، سو-نوۋ قاراساي - قازي، وراق - ماماي، يساتاي مەن ماحامبەتتەن قالعان بۇ دۇنيا دەپ...
- ءوتتى-اۋ، شىركىن، تالاي ەرلەر، - دەپ مۇنى ەستىگەن قاريالار كوزدەرىنە جاس الىسقان. ءتىپتى ورنىنان جەر تايانىپ تۇرىپ جۇرگەن كەيبىرى، ەرتەڭگى كۇنى باهيعا كوشكەندە وزدەرى دە وسى اۋەزگە قۇلاق ءتۇرىپ اتتانعىلارى كەپ ىشتەي ارمانداسقان.
قاي ەرلىگىن ايتىپ، قاي كەتپەندى شاپتىرىپ جاتقانىن كىم ءبىلسىن، كەۋدەسى قىزعان كورىكتەي دەمبىل-دەمبىل كوتەرىلىپ-باسىلىپ:
- تارسىلداتىپ شاپقاندا، دالاداعى تاي ۇركىپ، قورسىلداتىپ شاپقاندا، قوراداعى قوي ۇركىپ، - دەپ ءبىر قويدى.
- كولحوز زامانىندا اششى تەرىن تامىزىپ ءجۇرىپ ەڭبەك ەتتى عوي، جارىقتىق، - دەسىپ ءۇش-ءتورت كوڭىلشەك كەمپىر ءبىر-بىرىنە كوز استىنان ابايلاپ قاراستى.
بايعىزداي سايراعان اقىن ەڭكۋ-ەڭكۋ جەر شالدىرىپ كەلىپ ءپاني مەن باهيدىڭ، ۋاقىتشالىق پەن ماڭگىلىكتىڭ، سىناق پەن جاۋاپتىڭ، تۋه، ءتىپتى جۇماق پەن توزاقتىڭ ءبارىن ءبىر باسىنان وتكىزگەن جانداي جانازاعا جينالعان ەلدىڭ قوينى-قونىشىن قۇرت-قۇمىرسقاعا تولتىرىپ جىبەرگەن.
وسىلاي بۋسانىپ، بۇلقىنىپ، ءتىپتى جۇلقىنىپ بارىپ جىرىن اياقتاعاندا، جەڭىلتەك بىرەۋلەر كونسەرتتە تۇرعانداي شاپالاق ۇرىستى. انە، ونەردىڭ قۇدىرەتى!
- ولەڭمەن جەر قوينىنا كىرەر دەنەڭ، - دەپ اباي اتامىز جايدان-جاي تولعانباعان شىعار، - دەپ تاسەمەن دە دەرەۋ ءىلىپ اكەتكەن.
- راس، راس، - دەستى بىلايعى جۇرت امالسىز قۇپتاپ.
كەلىن، نەمەرە، قىز-كۇيەۋلەرى كەسسە قان شىعارماي بەدىرەيىپ تۇرعانىمەن، اكەسىنىڭ وسى ەلگە سىڭىرگەن ەڭبەگى جىر تىلىنە تۇسكەندە، قانداي دەگەنمەن، ايبەكەڭنىڭ جۇرەگى جۇمساق قوي، بىرەر مارتە كەمسەڭ قاعىپ كەتتى.
قارالى قاۋىمدى جەلديىرمەندەي اينالدىرىپ تۇرعان تاسەمەن كەلەسى كەزەكتى قايسار مولداعا ۇسىنعان. كۇندىز-ءتۇنى دايىنداعان ەڭبەگى زايا شىقپاپتى. تەاتردان باقانداي بەس مىڭ تەڭگەگە ساتىپ العان جاساندى ساقالدى جاپسىرىپ، گريم سالىپ، توبىقتان توگىلتىپ شاپان، ميلىقتاتىپ اق قالپاق كيگىزىپ ەدى. سول قالپى قالىڭ ەلدى قاق جارىپ ورتاعا شىعا كەلگەندە ءوزى ازەر تانىدى. قوڭقاق مۇرىن، قاراسۇر، تار ماڭداي، تاسكوز مولداسى اۋزىن اشسا كومەيىنەن كور كورىنەتىن قاسقانىڭ ءوزى بولا قالىپتى.
جانازاعا جۇرتتى قاز-قاتار تۇرعىزىپ:
- حالقىمىز امان، ەلىمىز تىنىش، نانىمىز كوپ بولسىن. اسپانىمىز اشىق، دۇشپانىمىز قاشىق بولسىن. داعدارىستىڭ جەلكەسىنە جەتى شيقان شىعىپ وپىرەم كەتسىن، - دەپ الدىمەن ساليقالى ءسوز سويلەپ بارىپ جانازاعا كىرىسكەن.
قوس قۇلاعىن كۇرەكتەي الاقانىمەن باسىپ، جاۋار كۇندەي كۇركىرەپ:
- بىسىمىلا ... راحيما... الوۋ... - دەگەن.
سوڭىندا ءورىپ تۇرعان جۇرت العاشقىسىندا مولدەكەڭ ايەلىنە تەلەفون شالىپ تۇر-اۋ دەپ ويلاسقان. باقسا، جانازا نامازىن وسىلاي باستاپ كەتكەن ەكەن.
- شاماسى، ىستامبۇلدان وقۋ بىتىرگەن بالا بولدى-اۋ!
- كوردىڭ بە، ءتىپتى ماقامى وزگە، - دەسكەن بىلايعى جۇرتتىڭ سىبىر-كۇبىرىن ەستىپ بارىپ تاسەمەننىڭ جۇرەگى ورنىنا ءتۇستى.
جانازا جونىمەن ءبىتىپ، سۇيەك ەندى جونەلتىلەدى دەگەن ابىر-سابىردا ەكى انشىگە دە كەزەك ءتيدى.
باسىنا اق ورامالدى شارتا تاڭىپ العان باعيلا بويى باكەنە بولعانىمەن تىعىنشىقتاي، تالابى بايدان قايتپاعان، تاقىمى اساۋدىڭ ءوزى ەدى. ءبىراق جاساعان يەم وزىڭە بۇيىرمىستى عىپ باسى ءبۇتىن بايلاپ بەرمەسە بولمايدى ەكەن. اركىمنىڭ كۇيەۋىنە كوز ءسۇزىپ تارتىپ الا بەرگەنىمەن قۇتايا ما؟ قايتادان ءوز قوراسىنا قاشىپ كىرەدى.
سول:
- دۇنيەنىڭ التىن شەگەسى سۋىرىلىپ، توپساسى بوس قالدى عوي، اينالايىن حالقىم-اۋ، - دەپ بار ماڭايدى ءانشى داۋسىمەن جاڭعىرىقتىرىپ جىبەردى.
ەكىنشى جوقتاۋشى - ايىم. كەزىندە ونەرلى-اق ەدى. ۇزىن سيراق، تىرنا مويىن، تاندىر بەت، تىراشتاۋ. جاس داۋرەنىندە كون ەتىكتىنى مەنسىنبەي، كوك ەتىكتىگە كوپ ەرگەن... جاسى قىرىقتىڭ قىرقاسىنا كوتەرىلسە دە قىلىقتى. ول دا زارلى ۇنمەن:
- ەلىمنىڭ قۇشاعىنا ارەڭ سىيعان اعەكە-اۋ، قارا جەردىڭ قوينىنا قالاي سيارسىڭ؟ - دەپ قوستاي جونەلسىن.
باعيلا مەن ايىم وسىلاي الما-كەزەك جۇلىپ اكەتىپ جوقتاعاندا، قايتا-قايتا تالىپ، بەتتەرىنە سۋ سەپتىرگەندە، بايقاتپاي كەلىپ ءبىز سۇعىپ الماساڭ بىلق ەتپەيتىن ءباتىشتىڭ ءوزى كوزىنەن ەكى تامشى جاس بەردى.
ءسويتىپ، جىرلاتىپ-جىلاتىپ، قايتادان جۇباتىپ ايبار اعاسىن شەكسىز ريزاشىلىققا بولەگەن العاشقى سپەكتاكل ءساتتى اياقتالعان.
جاقسىنىڭ ىقىلاسى جارىم ىرىس قوي. سودان باستاپ تاسەمەننىڭ وسى بيزنەسى گۇلدەي جونەلدى. اۆتوبۋسى، مولداسى، جىرشىسى مەن جوقتاۋشىسى، ءتىپتى قارالى جيىندى باسقارار اساباسى، داۋىس كۇشەيتكىش اساي-مۇسەيىنە دەيىن ءداپ-دايىن. ءتىرى تۇرماق ءولى مارقۇمعا دا وسىدان ارتىق نە كەرەك؟
تاسەمەننىڭ مەكەمەسى اشىلعالى جۇرتقا ءتىپتى راحات بولدى. بار مىندەتتەن سىتىلىپ شىعا كەلدى. ايتسا ايتقانداي، وسى كۇنگى كەلىن-كەپشىكتىڭ كوزىنەن جاس شىقپايدى. سۋالىپ قالعان. وقتا-تەكتە شىق ىلىنسە دە، ەكى اۋىز ءسوزدىڭ باسىن قۇراپ جوقتاۋ ايتا المايدى. ءتىپتى، نەمەرە-شوبەرەلەرىنىڭ ويىن-ساۋىقتا جۇرگەندەي ويناقتاپ باسىپ قىزمەت كورسەتەتىندەرىن قايتەرسىڭ؟
مۇنىڭ ەل سەنىمىنە كىرگەنى سونداي، ۇزاق ساپار شەگەردە، قىمبات ولكەنىڭ كۋرورتىنا كەتەردە، ءتىپتى باز بىرەۋلەردىڭ: «بىزدىڭ اۋلەتتەگى شال-شاۋقاننىڭ ءبىرى شەتىنەي قالسا، تاسەكە، ءوزىڭ باس-كوز بولارسىڭ. انداعايلاپ جەتكەنمەن اجالعا اراشا تۇرماسپىز»، - دەپ قيىلاتىندارىن ايتساڭشى. ال، كەرەك بولسا!
سودان باستاپ كوزاپارا باسەكەلەستىك قىزدى.
- بولماشى ءبىر ۋىس قانا انا رۋ كوكەلەرىن وسىلايشا جوقتاتقاندا اسپان مەن جەردىڭ ورتاسىن تىرەپ تۇرعان ءبىز نەگە اكەمىزدى بىلايشا ازالاتپايمىز. قاي جەرىمىز كەم؟
- كىرىس، تاسەكە، جوقتاۋ ايتاتىن الگى ەكى ءانشىڭ بۇرىن ءۇش رەتتەن بەتىنە سۋ بۇرىكتىرىپ جۇرسە، ەرتەڭ بەس مارتە تالىقسىپ كەتسىن. ەڭبەگى، مىنە، - دەسىپ قالتالارىن قوپارىسادى.
ال، تابانىڭ قىزباي كورسىن!
دەسە دە، ارا-تۇرا مەكەمەسىندە جينالىس اشىپ، تاسەكەڭ توسايىلدارىن تارتىپ-تارتىپ قويادى. سەن جاقسىسىڭ دەسەڭ، وڭشەڭ جەلبۋاز نەمە... تالاي جەردە ۇياتقا قالدىرا جازداپ... اۋىزدىق بەرمەي كەتەدى بۇلار.
بۇگىن دە سونىڭ وڭتايى كەلىپ وتىر. ءتورت كوزدەرى تۇگەندەلگەن سوڭ سالعان بەتتە اقىنىنا ءتيىستى.
- دەمەگەن ولگەندە اتىن شاتاستىرىپ تەبەگەن دەپ كوسىلدىڭ. «و باستا ازان شاقىرىلعان ەسىمى وسىلاي ەكەن» دەپ ەل-جۇرتتى ارەڭ باستىم، - دەسىن ەجىرەيىپ. - قايىر شال باهي كوشكەندە، «تىرلىگىندە كوپ ءىشىپ، كوپ جەگەن ازامات ادام ەدى» دەپ ءسوز باستادىڭ.
- ەندى ءومىر بويى باستىق بولدى عوي.
- جەكەن قاريانىڭ قازاسىندا، «جەتپىس بەس جاسقا دەيىن ويبايلاتىپ كەمپىرىن ساباعان ەر كوڭىلدى ەدى» دەپ لەپىردىڭ. كەمپىرى جىلايىن دەپ كوزى بوتالانىپ تۇرعان، الگى سوزدەن سوڭ كوكشەڭدەپ كەتتى.
- ەندى كوزىمىز كوردى عوي.
- ءيت-اۋ، تىرلىگىندە كىم نە بۇلدىرمەدى؟ سونىڭ بارىن مونشاق عىپ جىپكە ءتىزۋ مىندەت پە؟ ساتىمدا ىستەگەنىڭ اناۋ. «ساعىناي ساپتىاياققا ءسيىپ ولگەن»، - دەپ ىرعاپ تۇرىپ الدىڭ. ەكەۋىنىڭ اراسىندا قانداي بايلانىس بار؟
ۇكىلى دومبىراسىن باۋىرىنا باسىپ تىڭقىلداتىپ وتىرعان قۇستۇمسىق، قاسقاباس اقىن كوزىن شەگىرەيتىپ وزىنە تارپا باس سالسىن.
- بار، - دەدى جۇلىپ العانداي. - بۇل اتاقتى ءىلياستىڭ جىرى. ساعىناي - پاڭ نۇرماعامبەتتىڭ اكەسى. ساتىم بولسا قۋىعى بايلانىپ، اۋىنا تامىزىپ جاتتى. دەمەك، ەكەۋىنىڭ دياگنوزى ءبىر. ماسەلە - فاكتىنىڭ قيسىنىن تابۋدا.
- ونىڭ دۇرىس، - دەدى بۇل ەرىكسىز مويىنداپ. - ءبىراق ءوزىمىزدىڭ رۋدان شىققان توقسانباي شالدى دا كەلىستىرگەنىڭ شامالى.
- ەندى ماقتادىم عوي.
توقسانباي جارىقتىق اياقاستى الجىپ، كوكتەمدە ءۇي ىرگەسىندە تۇرعان قوراعا بارىپ قوزى-لاقتارمەن ءسۇزىسىپ وينايتىندى شىعارىپتى. بالا-شاعاسى كوزتاسا ەتپەي قاشانعى باقسىن. بىرىندە... قوزى دەپ سۇزىسكەنى قوشقار بوپ شىعىپ... تاپ سول جەردە جانتاسىلىم ەتىپتى.
- بار ماقتاعانىڭ: «توقاڭ ءسۇزىسىپ ءجۇرىپ جاستىعىن الا جىعىلدى. نە دەسەڭىز دە، باتىردىڭ تۇقىمى عوي. توعىز جاسار قوشقار دا مەرتىككەن»، - دەپ سالدىڭ.
- قايتەيىن، ەندى؟
- جارايدى. ءبىراق سەنىڭ ءبىر جامان ادەتىڭ بار. ەكى كوزىڭدى تارس جۇمىپ الماساڭ شابىتىڭ كەلمەيتىندەي... لاعىپ بارا جاتقاندا ىمداپ ەسكەرتۋ جاساي الماي قور بولاسىڭ.
- ول راس ەندى!
قۇرسىن، ءارلى-بەرلى قاراسا بولدى، ارقاسى قوزىپ كەتەتىن اقىنمەن ايتىسىپ وپا تاپپاس. مۇنىڭ دا ىشكى ەسەبى وزىندە. قالتاسىن قىزدىرىپ قويماساڭ مارقۇمنىڭ تىرلىگىندەگى ىسىنە بوياۋ جاعىپ ارلەمەي-سىرلاماي بار شىندىقتى بادىرايتادى دا وتىرادى. شىندىعى تۇسكىردىڭ قايبىر تايماس اجارى بار.
كەلەسى سىباعا مولدەكەڭە ءتيدى.
- ءاي، - دەدى بۇل سالعان بەتتە. - اقشانى كۇرەپ تاۋىپ ءجۇرسىڭ. انا ەكى كۇرەك ءتىسىڭدى قاشان سالدىراسىڭ، ا؟ ىننەن شىققان جىلانداي ىسىلدايسىڭ دا وتىراسىڭ.
- ءتۇبىرى مىقتى.
- وي، تۇبىرىڭمەن قوسا... ءتىپتى اللا دەگەن ءسوزدىڭ ءوزىن دە دۇرىس ايتا المايسىڭ.
- ەندى ونىڭ توقسان توعىز اتاۋى بار، قايسىسىن ايتىپ جاتقانىمدى جۇرت قايدان ءبىلسىن؟
- تۇرمەنىڭ كوك شالابىنا ىندىنىڭ ابدەن كەۋىپ قالعان. جەمساۋىڭ كەڭ. تاماققا تويمايسىڭ. كىسى ءولىمدى جەردە قولىن تاباققا سىپايى جۇگىرتىپ، شەكىپ جەپ، كوبىنە ۋاعىز ايتىپ، بۇ دۇنيەنىڭ يتتىگىن، جو-جوق، بايانسىزدىعىن بايىپتاپ مۇلگىپ باقپاس پا؟ سەن بولساڭ، باستى كەڭسىرىگىنە دەيىن قوپارىپ، جامباستى جالاڭاشتاپ جالاڭدايسىڭ دا قالاسىڭ.
- ەندى ايەل جوق...
- قاپ، مىنانى-اي! وتكەن جولى ءتىپتى وگىزدىڭ توقپان جىلىگىن شاعىپ، مايىن سورامىن دەپ بالتا ىزدەتىپ جۇرتتىڭ زىقىسىن شىعاردىڭ. سەنىڭ دە تاماق كورگەندە ىمعا تۇسىنبەي بەدىرەيە قالاتىنىڭ بار. ادەيى!
- ناعاشى، جارار ەندى!
الىستان قوسىلار جيەندىگى بار دەگەنمەن، تۇرمە كورگەن نەمە عوي، ودان ارىگە تەرەڭدەمەدى.
- سەن ەكەۋىڭ، - دەدى سوسىن باعيلا مەن ايىمدى كوزبەن ارباپ. - داۋىستارىڭ ادەمى. جوقتاۋلارىڭ جاقسى. ەل ماقتاپ ءجۇر. ءبىراق ماعان ايتپاي توي-دومالاققا بارادى دەپ ەسىتتىم.
- اعاي، اقشا ءۇشىن ەمەس. تاپساق سىزبەن بولىسەمىز عوي.
- تۋىس-تۋعان قۋانىشىنا شاقىرىسادى. قالاي قاراپ تۇراسىڭ؟ - دەپ ەكەۋى ەكى جەردەن بەزىلدەپ كەتتى. - بۇگىن دە...
- جارايدى ەندى، - دەدى تاسەكەڭ تەرىسى كەڭىپ، جينالىستى جاباردا. - ەرتەڭگى جانازاعا اقىن كەرەگى جوق. دەمال! ەڭبەك ەتىپ جارىتپاعان بىرەۋ. وڭىرىندە بار-جوعى جالعىز مەدال ەكەن. ونىڭ ءوزىنىڭ قاجالا-قاجالا اتى ءوشىپ كەتىپتى. مولدەكە، قوس ارۋ جاۋاپكەرشىلىك كەرەك. ءاردايىم ۋاقىتىندا... بۇل، اناۋ-مىناۋ ەمەس، تۇتاس سپەكتاكل! ءوزىم «مەرسەدەسپەن» تىكەلەي بارام. حوش!
ەرتەڭىنە ادەتتەگىدەي جانازا نامازى وقىلعان. ەندى جوقتاۋ ايتىلار تۇستا... تاڭعا دەيىن توي-تويلاپ ەسىرىك مەڭدەگەن باكەنە بويلى باعيلا سايتاندىكىندەي ساپ-سارى شاشىن جالبىراتىپ، ميكروفوندى قولىنا الا سالا:
- قۋانىش قۇتتى بولسىن! ۇزاعىنان ءسۇيىندىرسىن! - دەپ داۋىستاپ جىبەرىپ، ءشامشىنىڭ ايگىلى ماحاببات ءانىن باستاپ كەپ بەرگەنى. ونىمەن قويماي شوق باسقان تاۋىقتاي سەكەكتەپ بيلەيدى. ساسىپ قالعان قايسار مولدانىڭ ءوزى مىنانىڭ ەسىن جيعىزعىسى كەپ:
- بىسىمىلا... راحيما... الوۋ... - دەپ ازان شاقىرعانداي ايقايلاپ سالدى. وعان دا سەلت ەتەر ەمەس.
تاسەمەن جانى قىسىلىپ، جان-جاعىنا جالتاڭداپ باعىپ ەدى. تەنتەك اۋىلدىڭ جىگىتتەرى قاراسىن با، بىردەن ورتاعا الدى.
- ادەيى ىستەتىپ وتىرسىڭ. ماسقارامىزدى شىعاردىڭ! ءتىرىمىزدى قويىپ، ەندى ولىگىمىزدى ساۋداعا سالدىڭ! اتاڭا نالەت! - دەسىپ قولدارىنا ىلىككەن يتاياقپەن قاق باستان قونجيتتى.
كۇندىز-ءتۇنى باعىپ وتىرعان يتاياعى تاسەمەننىڭ باسىندا كەتكەن سوڭ اقتوس قايتسىن؟ ءيت تە بولسا اقىلدى، مىنا قازا ۇستىندە اركىمگە ءبىر ارس ەتپەي، ۇيشىگىنە كىرىپ، باسىن عانا كورسەتىپ موليىپ جاتقان. ساسقانىنان ۇستىندەگى ۇيشىگىن كوتەرە قاشتى. ونىسى ادىمىن اشتىرماي دومالاپ، باجىلداپ قارالى ەلدى ۇركىتتى.
تەنتەك اۋىلدىڭ جىگىتتەرى ءبىر كوتەرىلمەسىن دەڭىز.
- تاپ اكەڭدى!.. سەن سياقتى ساقاۋدىڭ شىعارعان جانازاسىمەن جۇرت جۇماققا كىرىپ جارىماس، - دەپ ەندى مولدانىڭ ساقالىنا جارماسقان. تەاتردان باقانداي بەس مىڭ تەڭگەگە ساتىپ العان جاساندى ساقال جۇلىنىپ، الگىلەردىڭ الاقانىندا كەتتى.
تۇرمە كورگەن مولدەكەڭ تاسەمەندەي تاسىرلاپ تۇرا قاشپادى. ءوزى دە توبەلەستى كوپتەن ساعىنىپ جۇرسە كەرەك، شاپانىن شەشە سالا جاعالاسىپ جاتتى.
باكەنە بويلى باعيلا مانا شوق باسقان تاۋىقتاي سەكەكتەپ بيلەپ جۇرگەندە-اق ءبىر جىڭعىلداي كەلىنشەكتىڭ قولىنا تۇسكەن.
- مىناۋ الگى كورشى ءاليمانىڭ بايىن سيقىرلاپ اكەتىپ، ءۇش اي قويىنداسىپ كەرى قايىرىپ بەرەتىن ءجۇزىقارا عوي. ءا، كورىندىڭ بە كوزىمە! - دەپ كەلە شاشتان بۇرگەن. شەتكەرىلەۋ تۇرعان توپ ايەلدىڭ ورتاسىنا باستاڭعىعا سوياتىن توقتىداي دىرىلداتىپ سۇيرەپ كىرگەن.
- ازالى جەردە ايقاسۋ سالتىمىزعا جات! توقتات! وڭشەڭ يمانسىز! - دەگەن اقساقالدىڭ ايبىندى داۋسى عانا ءبارىن جىم-جىرت باستى.
.سوڭعى سپەكتاكل وسىلاي جابىلدى.
شىمىلدىق تۇسىرىلسىن!
راقىمجان وتارباي