قيىن-قىستاۋ زاماندا قول ۇشىن سوزعان باتىرلارعا العىس ايتۋ كۇيلەرى

استانا. KAZINFORM - سۋ تاسقىنى بولىپ جاتقان الاساپىران ۋاقىتتا، ەلدىڭ ءبىر-بىرىنە كومەك كورسەتۋدىڭ قۇنى ەسەلەپ ارتادى. ءارقاشان دا وسىلاي بولعان. كورسەتىلگەن كومەكتىڭ العىسى تاعى بار. ەلدىڭ العىسى سوزبەن، جىرمەن ايتىلاتىن. دەگەنمەن كۇي تاريحىندا جەكەلەگەن ادامعا العىس ايتۋ كۇيلەرى كوپ كەزدەسەدى. بۇگىن قازاق كۇي تاريحىندا ەل ەسىندە قالعان، تانىمال كۇيشىلەردىڭ اتىمەن تارتىلاتىن جەكەلەگەن ادامدارعا العىس ايتۋ كۇيلەرىن ۇسىنباقپىز.

ماحامبەت. «جۇمىر قىلىش»

1838 -جىلى بولسا كەرەك. ۇزەڭگىلەسى يساتايدان ايىرىلعان ماحامبەت كەك الۋ امالىن ويلاپ، جولعا شىعادى. بارار باعىتى - جايىق بويىنداعى بايباقتى ەلى. سونداعى ويى «تاعى دا كۇش جيناپ، اتا جاۋىما سوققى بەرەرمىن» دەيدى. وسىلايشا، ەل ارالاپ جۇرگەندە ءبىر اۋىلعا تۇسەدى. اۋىلدا ماحامبەتتى ىزدەۋگە سالعان بايماعامبەت سۇلتان دا قوناقتاپ وتىر ەكەن. ءبىر-ءبىرىنىڭ ەسىمىن بۇرىننان بىلسە دە، العاش جۇزبە- ءجۇز كەزدەسۋى ەكەن.

ءسال توسىلىپ قالعان بايماعامبەت لەزدە ەس جيىپ، «ماحامبەتتى ۇستاڭدار!» دەپ بۇيرىق بەرەدى. تاپ بەرگەندە ۇستاتىپ، قاراپ وتىراتىن باتىر بار ما؟ ماحامبەت تە قىلىشىن سۋىرىپ ۇمتىلادى. توبەلەس. قىرعىن. ماحامبەت ۇستالدى-اۋ دەگەن مەزەتتە، بايباقتىدان وزىمەن بىرگە ەرىپ كەلە جاتقان ەكى جىگىت اراشالاپ، ۇستاتپاي توپتان شىعارىپ، امان اكەتەدى.

ارادا از ۋاقىت ءوتىپ، ەس جيعان كەزدە، ماحامبەت ەكى دوسىنا ريزا بولىپ كۇي شىعارادى. «باتىر، كۇيدىڭ اتى قالاي؟» دەپ سۇراعان جۇرتقا: «مىنا دوسىمنىڭ ەسىمى - سادىر، ءبىراق جۇرتتىڭ بارلىعى ونى جۇمىر دەيدى، ال مىنا دوسىمنىڭ ەسىمى - قىلىش. جاڭا كۇيىم وسى ەكى دوسىما ارنالعان عوي، ەندەشە كۇيدىڭ اتى «جۇمىر، قىلىش» بولسىن» دەگەن ەكەن.

تاتتىمبەت. «الشاعىر- شاعان»

ەرتەدە التايدا الشاعىر جانە شاعان ەسىمدى ەكى باتىردىڭ جايلاۋى كورشىلەس بولسا كەرەك. جىل سايىن قىستان شىعىپ، ەكەۋى سول جايلاۋدا كەزدەسىپ جۇرگەن ەكەن.

ءبىر جىلى الشاعىر جايلاۋعا كەلسە، شاعان دوسى جوق. ءبىر اپتا كۇتۋمەن وتەدى. ەكىنشى اپتا اياقتالعاندا الشاعىردىڭ بايبىشەسى: «باتىر، ءبىز بىلەتىن شاعان بولسا، مىنا جايلاۋعا باياعىدا-اق كەلىپ جاتاتىن ەدى. جامان بىردەڭە بولىپ قالعان سياقتى. بارىپ، قاراپ كەلىڭىز»، - دەپ ايتادى. بۇل سوزگە كەلىسكەن الشاعىر جانىنا نوكەرلەرىن الىپ اتتانىپ كەتكەن ەكەن.

ءبىردى-ەكىلى كۇندىك جول ءجۇرىپ، دوسى شاعاننىڭ قىستاعىنا دا جەتكەن ەكەن. جاقىنداماي، الىستان باعامداپتى. بايبىشەسى سەزگەن ەكەن، دوسىنىڭ اۋىلىن قالماق شاۋىپتى. ەركەك كىندىكتىڭ بارلىعىن قىرىپ تاستاپ، قاتىن-قالاش، بالا-شاعانى قۇلدىق پەن كۇڭدىككە الىپ كەتۋگە دايىندالىپ جاتىر ەكەن. دوسىنىڭ باسى نايزانىڭ ۇشىنا قادالىپ تۇر. اشۋعا مىنگەن الشاعىر «اتتان!» دەپ اۋىلعا شابا جونەلەدى.

قالماقتى تۇگەل قىرىپ، شاعاننىڭ دوسىنىڭ ءۇي ءىشىن وزىمەن بىرگە الىپ كەتىپتى. شاعاننىڭ جەسىرى ريزا بولىپ، كومەك بەرگەن باتىرلارعا العىسىن ايتقان ەكەن. ءبىر كۇيشى بۇل باياندى دومبىراعا تۇسىرسە كەرەك. ۋاقىت وتە كەلە تاتتىمبەت «بۇل اڭىزعا مىنا كۇي كەلمەيدى» دەپ، ءوز جانىنان جاڭا كۇي شىعارىپتى.

قۇرمانعازى. «سارانجاپ»

بىردە كۇيشى قۇرمانعازى جالامەن تۇرمەگە ءتۇسىپ، ۇزاق جىلعا سوتتالاتىنداي حالدە بولادى. ۇكىمىن استراحان تۇرمەسىندە كۇتىپ جاتسا كەرەك.

كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە جانىنا ءبىر ادامدى الىپ كەلەدى. ءتۇر-سۇلباسىنا قاراسا ناعىز باتىر ەكەنى كورىنىپ- اق تۇر. تانىسا كەلە باتىردىڭ ەسىمى سارانجاپ ەكەنىن بىلەدى. قالماقتىڭ باتىرى - سارانجاپ. شۇيىركەلەسە ءتىل تابىسىپ، مىنا جەردەن قاشىپ شىعۋ امالىن قاراستىرادى. ەبىن تاۋىپ، ءبىر قاراڭعى تۇندە تۇرمەدەن بوي تاسالايدى.

ەكەۋى بىرنەشە كۇن ءجۇرىپ ءبىر ۇيگە كەلەدى. بۇل استراحاننان شامامەن 50 شاقىرىم جەردەگى اۋىل. ۇيگە جاقىنداي بەرە، ورتا جاستاعى ەر ادامدى كورەدى. ۇشەۋى ءبىرىن-بىرىنە قاراپ تۇرىپ، ءۇي يەسى ءسوز باستايدى. «اسسالاۋماعالەيكۇم. قۇدايى قوناق ەكەنسىزدەر، تورلەتىڭىزدەر»، - دەپ ۇيگە كىرگىزەدى. شاي ءىشىپ، ەت جەلىنگەننەن كەيىن ءۇي يەسى:

- قوناقتارىمىزعا اناۋ تۇرعان دومبىرانى بەرىپ جىبەرشى، - دەپ ايەلىنە نۇسقايدى. - اعاسى، مەن ءسىزدى تانىپ وتىرمىن. وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن پالەنباي جەردە كۇي تارتقانىڭىزدى كورىپ تاڭعالعانمىن. سودان بەرى قۇرمانعازى كۇيشىنى قايدان ىزدەسەم ەكەن دەپ ءجۇر ەدىم. قۇدايدىڭ ءوزى ايداپ كەلىپتى ماعان. ەندى وسى ۇيدە الاڭسىز جاتا بەرىڭىزدەر. بۇل ءبىزدىڭ ءۇي، ەسىمىم - ەرعالي بولادى، - دەيدى ءۇي يەسى.

قۇرمانعازى شاكىرتى ەرعالي ەسجانوۆپەن وسىلاي تانىسسا كەرەك.

شامامەن ۋ-شۋ باسىلعاندا، قۋعىنشىلاردىڭ ءىزى كورىنبەگەن سوڭ، الگى قالماق باتىرى سارانجاپ: «مەن ەندى ۇيگە قايتايىن»، - دەيدى.

سوندا قۇرمانعازى: «باتىرىم، سەن قالماق، مەن قازاق بولساق تا اڭگىمەمىز جاراستى. اتالارىمىز سوعىسسا دا، ءبىز دوس بولدىق. استراحاندا تۇرمەدە جالعىز جاتقاندا ءوزىڭ كەلىپ، كوڭىلدى كوتەردىڭ. دەمەۋ بولدىڭ. كەيىن قاشىپ شىققان سوڭ دا، بىرگە قانشاما جەر ءجۇرىپ، ءبىر-بىرىمىزگە كومەكتەسىپ وسىندا كەلدىك. ەندى كورىسەرمىز بە، جوق پا كىم ءبىلسىن؟.. مىناۋ ساعان ارنالعان كۇيىم بولسىن»، - دەپ كۇي تارتىپ بەرەدى. ەل اراسىندا بۇل كۇي «سارانجاپ» اتانىپ كەتەدى.

«سارانجاپ» كۇيى. ورىندايتىن قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق حالىق اسپاپتار وركەسترى