قىتايدىڭ جاس ءدىن ليدەرلەرىمەن اڭگىمە: ءدىن قاعيداتتارى مەن جاستاردىڭ ءرولى
استانا. قازاقپارات - 17- 18-قىركۇيەكتە استانادا الەمدىك جانە ءداستۇرلى ءدىن ليدەرلەرىنىڭ VIII سەزى وتەدى. سەزد قارساڭىندا اگەنتتىك ءتىلشىسى قىتاي دەلەگاتسياسىنداعى جاس ءدىن وكىلدەرى - بۋدديستىك قاۋىمداستىقتان ۋان كاي (万慨)، موناح جانە داوسيزم قاۋىمداستىعىنان جيڭ چۋنجيڭ (金崇景) داو تالىمگەرىمەن اڭگىمەلەستى.
ولار داوسيزمنىڭ «ءتاڭىر- ادام بىرلىگى» (天人合一) جانە بۋدديزمنىڭ «قايىرىمدىلىق پەن بارلىق تىرشىلىككە تەڭ كوزقاراس» قاعيداتتارى، سونداي- اق جاستاردىڭ ءدىنارالىق ديالوگتاعى ءرولى تۋرالى وي-پىكىرلەرىمەن ءبولىستى.
- الدىمەن، جيڭ چۋنجيڭ مىرزا، داوسيزمنىڭ «ءتاڭىر-ادام بىرلىگى» قاعيداتى قازىرگى ەكولوگيالىق داعدارىستار مەن ادامنىڭ تابيعاتپەن ۇيلەسىمدى ءومىر سۇرۋىنە قانداي تاجىريبە بەرەدى؟
- «ءتاڭىر-ادام بىرلىگى» - داوسيزمنىڭ باستى قاعيداتى جانە قىتايدىڭ ءداستۇرلى ەكولوگيالىق دانالىعىنىڭ نەگىزى. مۇنداعى «ءتاڭىر» ۇعىمى تەك اسپاندى ەمەس، سونىمەن بىرگە تابيعات پەن عارىشتىڭ زاڭدىلىقتارىن بىلدىرەدى. «بىرلىك» - ادام مەن بارلىق جاراتىلىس اراسىنداعى تۇپكى ءبىرتۇتاستىقتى، ورتاق شىعۋ مەن ءوزارا تاۋەلدىلىكتى كورسەتەدى.
«داو دە سزيندە» ايتىلعان: «ادام - جەرگە، جەر - تاڭىرگە، ءتاڭىر - داوعا، داو - تابيعاتقا تاۋەلدى». بۇل تۇجىرىم - وسى ويدىڭ قاينار كوزىنىڭ ءبىرى. داوس تۇرعىسىنان ادام تابيعاتپەن ۇيلەسىمدە بولۋعا ءتيىس: تابيعي زاڭداردى قۇرمەتتەپ، بارلىق تىرشىلىككە قامقورلىقپەن قاراۋ قاجەت. قازىرگى الەمدە ەكولوگيالىق قاۋىپتەر مەن ورنىقتى دامۋعا قاتىستى سىن-قاتەرلەر كەز كەلگەن ەل ءۇشىن وزەكتى. سوندىقتان تابيعاتتى قورعاۋدى باسىمدىققا قويۋ، رەسۋرستاردى ۇتىمدى پايدالانۋ جانە جەرگىلىكتى ەرەكشەلىكتەردى ەسكەرۋ - داوسيزم ۇسىناتىن پراكتيكالىق تاسىلدەردەن. بۇل «بارلىق تىرشىلىك بىرگە ءوسسىن، ءبىر-بىرىنە زيان كەلتىرمەسىن» دەگەن يدەالعا ىقپال ەتەدى.
- راقمەت. ۋان كاي مىرزا، بۋدديزمنىڭ «قايىرىمدىلىق پەن بارلىق تىرشىلىك تەڭ» قاعيداتى قازىرگى حالىقارالىق شيەلەنىستەردى ازايتۋدا قانداي ءرول اتقارا الادى؟
- بۋدديزمدە «قايىرىمدىلىق قۋانىش اكەلەدى، مەيىرىم ازاپتان ارىلتادى» دەگەن قاعيدا بار. «قايىرىمدىلىق پەن بارلىق تىرشىلىك تەڭ» تۇجىرىمى ناسىلگە، دىنگە نەمەسە الەۋمەتتىك مارتەبەگە قاتىستى شەكتەۋلەردى جويادى، ادامدار اراسىنداعى تەڭدىك پەن توزىمدىلىكتى ناسيحاتتايدى. بۇل - بەيبىتشىلىك ءۇشىن ىشكى نەگىز قالىپتاستىراتىن قاعيدا.
ىشكى تىنىشتىق پەن وزىندىك تاربيە ارقىلى ادام اشۋ-ىزادان، بەيتاراپسىزدىقتان ارىلا الادى؛ وسىلايشا ونىڭ سىرتقى ارەكەتتەرى دە قاقتىعىستى ازايتۋعا باعىتتالادى. سونىمەن قاتار بۋدديزمنىڭ سەبەپ-سالدار (كارما) تۇجىرىمى ادامداردى ىزگى امالدار جاساۋعا ىنتالاندىرادى: جاقسى ارەكەت جاقسى ناتيجە اكەلەدى دەگەن تۇسىنىك قوعامدا ەتيكالىق جاۋاپكەرشىلىكتى كۇشەيتەدى. بۋدديزم سونداي-اق تابيعاتقا قاتىستى ۇستانىمدى - ادام مەن تابيعاتتىڭ ءبىرتۇتاس جۇيە ەكەنىن - دارىپتەيدى؛ بۇل شامادان تىس پايدالانۋ مەن قورشاعان ورتانى بۇزۋدان ساقتانۋعا ۇندەيدى. ىشكى تاربيە، قوعامدىق توزىمدىلىك پەن ەكولوگيالىق قامقورلىق ارقىلى ءبىز تۇراقتى ءارى بەيبىت قوعامدى قۇرۋعا ۇمتىلامىز.
- جاستاردىڭ دىندەر اراسىنداعى ديالوگتەگى ءرولىن قالاي باعالايسىزدار؟
- جاستار - ديالوگ پەن ترانسفورماتسيانىڭ نەگىزگى كۇشى. ولار اشىق ويلى، جاڭالىققا ۇمتىلاتىن جانە ءارتۇرلى مادەنيەتتەردى مەڭگەرۋگە ىنتالى. قازىرگى تەحنولوگيالار مەن الەۋمەتتىك پلاتفورمالاردى ءتيىمدى پايدالانا وتىرىپ، جاستار ايماقتىق بوگەتتەردى جەڭىپ، ءارتۇرلى ءدىني توپتار اراسىندا ءوزارا تۇسىنىستىكتى ارتتىرا الادى. بۋدديزم وكىلدەرى رەتىندە ءبىز ينتەرنەت-فورۋمدار، ۆيرتۋالدى كورمەلەر جانە ءبىلىم بەرۋ جوبالارى ارقىلى جاستاردى وسى باعىتقا تارتۋعا تىرىسامىز. جاستاردىڭ بەلسەندىلىگى مادەني ارالىق الماسۋعا، شىعارماشىلىق ينتەگراتسياعا جانە ءدىني قۇندىلىقتاردى زامان تالاپتارىنا بەيىمدەۋگە سەپتىگىن تيگىزەدى.
- الەمدىك جانە ءداستۇرلى ءدىن ليدەرلەرىنىڭ سەزى ءدىنارالىق ديالوگتى دامىتۋدا قانداي ءرول اتقارادى دەپ ەسەپتەيسىزدەر؟
جيڭ چۋنجيڭ: بۇل فورۋم - ءدىنارالىق ديالوگ پەن تاجىريبە الماسۋعا ارنالعان ماڭىزدى الاڭ. ول قازاقستاننىڭ وسى باعىتتاعى بەلسەندىلىگىن كورسەتەدى. قىتاي داوسيزم قاۋىمداستىعى العاش قاتىسقان ساتتەن بەرى سەزگە ءار جىل سايىن قاتىسىپ كەلەدى؛ بۇگىندە دۇنيەجۇزىلىك داوسيزم وداعىنا جيىرمادان استام ەل مەن ۇيىم قوسىلدى. ءبىز بۇل الاڭ ارقىلى ءارى قاراي دا قازاقستان جانە باسقا ارىپتەستەرمەن ىنتىماقتاسۋدى جالعاستىرعىمىز كەلەدى.
ايتا كەتەيىك، الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارى سەزىنىڭ ىزگى نيەت ەلشىلەرى ينستيتۋتى قۇرىلدى.
اۆتور
مۇقتار مۇرات