قىتاي سوتى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋدىڭ مىندەتتى ەكەنىن ەسكە سالدى: قوعام نەگە الاڭداۋلى

فوتو: Фото: Zaobao

استانا. KAZINFORM - تامىز ايىنىڭ باسىندا قىتايدىڭ جوعارعى حالىق سوتى «ەڭبەك داۋلارى جونىندەگى ءىستى قاراۋدا قولدانىلاتىن قۇقىقتىق ماسەلەلەر تۋرالى تۇسىندىرمە» اتتى قۇجاتتى جاريالادى.

قۇجاتقا سايكەس 1-قىركۇيەكتەن باستاپ، مەيلى جۇمىس بەرۋشى مەن ەڭبەكشىنىڭ ءوزارا ۋاعداسى ارقىلى بولسىن، نەمەسە ەڭبەكشىنىڭ جۇمىس بەرۋشىگە ءبىرجاقتى ءسوز بەرۋى ارقىلى بولسىن، الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جارنالارىن تولەمەۋ تۋرالى كەز كەلگەن كەلىسىم جارامسىز دەپ تانىلادى.

Lianhe Zaobao باسىلىمىنىڭ جازۋىنشا، قۇقىقتىق نورما تۋرالى وسى جاڭا تۇسىندىرمە كۇشىنە ەنگەننەن كەيىن، ەگەر كاسىپورىن ءوز قىزمەتكەرى ءۇشىن مىندەتتى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جارناسىن تولەمەسە، قىزمەتكەر زاڭعا سايكەس ەڭبەك شارتىن بۇزۋعا جانە كومپانيادان ەكونوميكالىق شىعىن ءۇشىن وتەماقى تولەۋدى تالاپ ەتۋگە قۇقىلى. سونداي-اق كاسىپورىن كەشىكتىرىلگەن جارنالاردى تولىقتىرىپ تولەۋ كەزىندە ءار كۇن ءۇشىن 0.5 پايىز مولشەرىندە ءوسىمپۇل تولەۋگە ءتيىس. ەگەر الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جارنالارىنىڭ تولەنبەۋىنە بايلانىستى ەڭبەكشىنىڭ مەديتسينالىق شىعىندارى وتەلمەي قالۋ سياقتى ناقتى زيان كەلتىرىلسە، كاسىپورىن زالالدى تولىق كولەمدە وتەۋگە مىندەتتى.

قىتاي جوعارعى حالىق سوتى ءبىرىنشى ازاماتتىق سوتىنىڭ ءتوراعاسى چەن يفاننىڭ تۇسىندىرۋىنشە، ەلدە سوڭعى ەكى جىلدا باسەكەلەستىكتى شەكتەۋ، الەۋمەتتىك جەڭىلدىكتەر مەن جاردەماقىلار، الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ سياقتى ماسەلەلەر بويىنشا ەڭبەك داۋلارىنىڭ سانى ارتىپ كەلەدى. ءتيىستى قۇقىقتىق تۇسىندىرمە قىتايدىڭ ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ جۇيەسىن نىعايتۋعا، ۇيلەسىمدى ەڭبەك قاتىناسىنىڭ قالىپتاسۋىن ىلگەرىلەتۋگە باعىتتالعان.

قىتايلىق ب ا ق- تاردىڭ جازۋىنشا، قۇقىقتىق نورما تۋرالى سوت تۇسىندىرمەسى بار بولعانى قولدانىستاعى «الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ تۋرالى زاڭ» مەن باسقا دا مىندەتتى نورمالاردى قايتا راستاۋ عانا. بۇل جاڭا ەرەجە ەمەس جانە تەك حالىق سوتتارى ءتيىستى ەڭبەك داۋلارىن قاراۋ كەزىندە عانا قولدانادى، كاسىپورىنداردان بۇعان دەيىن تولەنبەي كەلگەن الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جارناسىن تولىقتىرىپ تولەۋ تالاپ ەتىلمەيدى. ءتيىستى زاڭنامالىق تالاپتاردىڭ تياناقتى ىسكە اسىرىلا باستاۋى مىندەتتى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ قورىنىڭ كاپيتال پۋلىن ۇلعايتۋعا، ادىلەتتى باسەكەلەستىكتى ارتتىرۋعا جانە تۇتىنۋدى ىنتالاندىرۋعا وڭ ىقپال ەتەدى.

جۇمىس بەرۋشىنىڭ ءوزى جالداعان قىزمەتكەرلەر ءۇشىن الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جارناسىن تولەمەۋى قىتايدا بۇعان دەيىن دە زاڭسىز سانالاتىن. الايدا تابىسى ماردىمسىز شاعىن ءدامحانالار مەن دۇكەندەردەن بۇل ەرەجەنى ساقتاۋ قاتاڭ تالاپ ەتىلمەيتىن. الايدا جوعارعى حالىق سوتىنىڭ جاڭا تۇسىندىرمەسى بويىنشا جۇمىس بەرۋشى قىزمەتكەرىنىڭ ەسەبىنە الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ تولەمدەرىن اۋدارماسا، ءوزارا تۇسىنىستىك پەن كەلىسىمنىڭ بولۋىنا قاراماستان، زاڭدى بۇزدى دەپ ايىپتالىپ، وتەماقى تولەۋ جونىندە بۇيىرىلۋى مۇمكىن. بۇل قىتايلىق الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلارى اراسىندا ايتارلىقتاي پىكىرتالاس تۋدىردى.

قىتايلىق WeChat پلاتفورماسىندا جارىق كورگەن «ءۇي ىرگەسىندەگى ءمانتى دۇكەنى جابىلماق» دەگەن ماقالا بىردەن ينتەرنەت پايدالانۋشىلارىنىڭ نازارىنا ءىلىنىپ، جەلىدەن جەلىگە جەلدەي ەسىپ تاراپ كەتتى. ماقالادا ءمانتى دۇكەنىنىڭ يەسى تابىسىنىڭ ءاۋ باستان كۇنكورىستەن ارتىلمايتىنىن، ال «جاڭا ەرەجە» قولدانىسقا ەنگەننەن كەيىن دۇكەندەگى 5 قىزمەتكەر ءۇشىن الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جارناسىن تولەۋگە تۋرا كەلەتىنىن، بۇل اي سايىن از دەگەندە 10 مىڭ يۋان قوسىمشا شىعىن اكەلەتىنىن جازادى. ايتۋىنشا، مۇنداي شىعىندى ونىڭ قالتاسى كوتەرمەيدى، ءتىپتى جالاقىعا قاراعان قىزمەتكەردى بىلاي قويىپ، دۇكەن ۇستاپ وتىرعان ونىڭ ءوزى دە ءالى كۇنگە الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋعا قاتىسپاعان.

ونىڭ جازۋىنشا، دۇكەندە جۇمىس ىستەيتىن قىزمەتكەرلەردىڭ ەڭ تومەنگى جالاقىسى 5000 يۋان (شامامەن 375000 تەڭگە). الايدا بەيجىڭدە بيىلعى شىلدەدەن باستاپ الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جارناسىنىڭ بازالىق ەسەپتىك مولشەرى 7353 يۋانعا كوتەرىلگەن، ءتىپتى ەڭبەكشىنىڭ تابىسى وسى دەڭگەيگە جەتپەسە دە، جارنانىڭ مولشەرى وسى مەجەگە ساي ەسەپتەلەدى. باسقاشا ايتقاندا، ونىڭ دۇكەنىندەگى ءار قىزمەتكەر اي سايىن مىندەتتى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ قورىنا جالاقىسىنان 780 يۋان اۋدارسا، جۇمىس بەرۋشى رەتىندە ول ءار جۇمىسشى ءۇشىن 1950 يۋان تولەۋگە مىندەتتى.

ماقالا اۆتورىنىڭ ايتۋىنشا، دۇكەن قىزمەتكەرلەرى ساقتاندىرۋسىز جۇمىس ىستەۋگە رازى بولسا دا، اي سايىن جالاقىسىنان 780 يۋاندى قورعا اۋدارۋعا كەلىسپەيدى. ال جارنا تولەنبەسە، زاڭ تالاپتارىنا ساي جۇمىس بەرۋشى ايىپتى دەپ تانىلىپ، ءىسى سوتقا جەتسە، شاعىن كاسىپكەردىڭ قالت-قۇلت ەتكەن شارۋاشىلىعى ودان سايىن قۇلدىراۋى مۇمكىن.

قىتايدا جۇمىس بەرۋشىلەر عانا ەمەس، جالدامالى جۇمىستاعى ازاماتتاردىڭ دا ايتارلىقتاي ءبىر بولىگى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جارناسىن تولەۋگە اسا ىقىلاستى ەمەس، ولار ءۇشىن قولعا تيەتىن اقشالاي تابىستىڭ مولشەرى الدەقايدا ماڭىزدى. قىتاي زاڭىنا ساي الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ ءاۋ باستان مىندەتتى. ءبىراق قالىپتاسقان جاعداي بويىنشا، جالدامالى جۇمىسشى جارنا تولەۋدى قالاماسا، كومپانيا ءتيىستى شىعىندى ازايتۋ ءۇشىن ونىڭ وتىنىشىنە قۋانا كەلىسەدى. نەمەسە كومپانيا وزىنە ارتىلعان مىندەتتەن جالتارعىسى كەلسە، قىزمەتكەرلەرىن الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋعا قاتىسپاۋعا كوندىرىپ، ەسەسىنە ولاردىڭ قولىنا تيەتىن جالاقىنىڭ مولشەرىن بولماشى كوبەيتەتىن جانە بۇل ەكى تاراپ ءۇشىن دە ءتيىمدى دەپ سانالاتىن. اسىرەسە شاعىن جانە ۇساق كاسىپورىندار ءۇشىن بۇل ۇيرەنشىكتى جايت-تۇعىن.

RFI- ءدىڭ جازۋىنشا، بۇنىڭ باستى سەبەبى - قىتايدا الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ شىعىنىنىڭ كولەمى وتە ۇلكەن، الايدا قايتارىم مەرزىمى وتە ۇزاق.

مىسالى، زەينەتاقى ساقتاندىرۋى تۋرالى ايتار بولساق، كومپانيا قىزمەتكەرگە بەرىلەتىن جالاقىنىڭ 20 پايىزى مولشەرىندە جارنا تولەۋگە مىندەتتەلگەن. ال جالدامالى جۇمىستاعى ءاربىر ازامات جالاقىسىنىڭ 8 پايىزىن زەينەتاقى قورىنا اۋدارۋعا ءتيىس. قولدانىستاعى ەرەجە بويىنشا، بولاشاقتا زەينەتاقى قورىنان تولەم الۋ ءۇشىن ازامات كەمىندە 15 جىل جارنا تولەۋى كەرەك، ال 2030-جىلدان كەيىن بۇل مەرزىم 20 جىلعا دەيىن ۇزارتىلماق.

رەسمي دەرەك بويىنشا، ەلدە 2024-جىلى جۇمىسپەن قامتىلعانداردىڭ جالپى سانى شامامەن 734 ميلليون ادام بولسا، جۇمىسسىزدىق ساقتاندىرۋىمەن قامتىلعاندار سانى بويىنشا ەسەپتەگەندە، الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋعا (زەينەتكەرلىك، مەديتسينالىق، جۇمىسسىزدىق، وندىرىستىك جاراقات جانە جۇكتىلىك ساقتاندىرۋى مەن تۇرعىن ءۇي قورىنا تولەنەتىن جارنا) قاتىسۋشىلار ەڭ كوپ بولعاندا 246 ميلليون ادام عانا (جۇمىسپەن قامتىلعان حالىقتىڭ نەبارى 33,5 پايىزى).

RFI- ءدىڭ تالداۋىنا سايكەس، قىتايدىڭ ءتيىستى تالاپتاردى قاتايتا باستاۋى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ قورىنىڭ كىرىسى مەن شىعىسى تەڭەسۋگە جاقىنداعان قازىرگى كۇردەلى احۋالعا بايلانىستى بولۋى مۇمكىن.

شىنىمەن دە حالىقتىڭ قارتايۋ ۇدەرىسى تەزدەۋىنە بايلانىستى قىتايدا زەينەتاقى الاتىن جانداردىڭ قاتارى جىل ساناپ كوبەيىپ كەلەدى، الايدا زەينەتاقى قورىنا جارنا اۋداراتىن ازاماتتار سانىنىڭ ءوسۋى تىم سىلبىر. وسىعان بايلانىستى قىتايدا الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جۇيەسىنىڭ تۇراقتىلىعى اسا كۇردەلى سىناققا ءدوپ كەلىپ وتىر. قازىرگى كۇندە قىتاي ۇكىمەتى كىرىس پەن شىعىستىڭ بولاشاق تەڭگەرىمىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ءتۇرلى شارالار قولدانا باستاعان.

قىتايدىڭ ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ دەرەگىنە سايكەس، 2024-جىلى ەلدەگى جاسى 60 تان اسقان تۇرعىندار سانى 300 ميلليوننان اسقان، بۇل جالپى حالىقتىڭ 22 پايىزى. كەي بولجام بويىنشا، 2035-جىلعا قاراي قارتتار سانى 400 ميلليونعا جەتۋى مۇمكىن. بولاشاقتا جاس ەڭبەكشىلەر تولەيتىن زەينەتاقى جارناسىنىڭ جالپى كولەمى وسىنشاما كوپ زەينەتكەردىڭ قاجەتىن وتەي الماي قالۋى ابدەن مۇمكىن.

2020-جىلعى ەسەپ بويىنشا، بولاشاق 5-10 جىلدا زەينەتاقى قورىنىڭ تاپشىلىعى 8-10 تريلليون يۋانعا جەتۋگە ءتيىس. قىتاي قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى 2019-جىلى جاريالاعان ەسەپتە دە جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنىڭ قالدىعى 2035-جىلعا قاراي سارقىلۋى مۇمكىن دەپ بولجانعان. ال مىندەتتى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ تۋرالى بۇعان دەيىن جەتكىلىكتى ورىندالماي كەلگەن تالاپتاردىڭ قايتا پىسىقتالىپ، قوعام ومىرىنە قايتارىلۋى، قىتايلىق ساراپشىلار ايتقانداي، تاپشىلىقتىڭ قادامىن باياۋلاتا الا ما؟ بۇعان ءدوپ باسىپ بىردەڭە ايتۋ قيىن. ءبىراق، الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋدىڭ مىندەتتى ەكەنىن جۇرت ەسىنە قايتا سالعان سوت تۇسىندىرمەسىنەن كەيىنگى (سوت تۇسىندىرمەسىنىڭ اكىمشىلىك جارلىق ەمەس ەكەنىنە جانە ونىڭ ەڭبەك داۋلارىن قاراۋ كەزىندە عانا قاپەرگە الىناتىنىنا قاراماستان) الەۋمەتتىك كوڭىل كۇيدىڭ تولقۋى بۇل بولجامعا ساقتىقپەن قاراۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتەدى.

اۆتور ەرلان مازان