قىتاي قازاقتارى قالاي ءومىر سۇرەدى؟
قىتايدا شامامەن 1,6 ميلليونداي قازاق تۇرادى. بۇگىندە قانداستارىمىز قالاي ءومىر ءسۇرىپ جاتىر؟ ولار قىتايدا نەمەن اينالىسادى؟ قازاقتىڭ سالت-ءداستۇرىن قالاي ساقتاعان؟
شەتەلدەگى ەڭ كوپ قازاق دياسپوراسى قىتايدا تۇرادى. رەسمي دەرەكتەر بويىنشا شامامەن 1,6 ميلليون ەتنيكالىق قازاق بار.
بۇگىن شىڭجاڭدا (شىڭجاڭ ۇيعىر اۆتونوميالىق اۋدانى) تۇراتىن قازاقتار جايلى ءسوز قوزعاماقپىز.
قولونەرشىلەر اۋلەتى
شىڭجاڭ ۇيعىر اۆتونوميالىق اۋدانى قاراسۋ اۋىلىندا قازاق اۋلەتى تۇرادى. اۋلەتتىڭ قىزدار قاۋىمى ءارتۇرلى سالادا ەڭبەك ەتەدى. ءبىرى مەكتەپتە مۇعالىم بولسا، ەندى ءبىرىنىڭ شاعىن كاسىبى بار. ءبىراق دەمالىس كۇنى جانە مەرەكە كەزدەرى اۋلەتتىڭ قىزدارى ءبىر شاڭىراق استىندا جينالىپ، ءداستۇرلى قازاق توقىماسىمەن اينالىسادى.
قاراسۋ تۇرعىنى رازقان جۇماباي قىزى 18 جاسىندا وسى اۋلەتكە كەلىن بولىپ تۇسكەنىن ايتادى. قازىر جاسى شامامەن 70 تە.
8 بالام بار. بارلىعى وقىدى، توقىدى. ءارتۇرلى سالادا ىستەيدى، كاسىپتەرى بار، - دەيدى رازقان اپا.
ول جۇبايى كەزىندە مال باعىمەن اينالىسىپ، قىستىڭ قاقاعان ايازىندا قالىڭ كيىمىن كيىپ الىپ، جىلقىلاردى ايداپ الىپ كەلەتىنىن ەسىنە الدى.
ال اتامىز قۋان قانابەك ۇلى قاراسۋ اۋىلىنىڭ 70-80 پايىزى قازاقتار ەكەنىن ايتتى.
نايمان رۋىنانبىز. قاراسۋ اۋىلىندا ورنالاسقانداردىڭ 70-80 پايىزى قازاقتار. بارلىعىنىڭ تۇرمىسى جاقسى. ءوزىنىڭ بۇرىنعى سالت-ءداستۇرىن ۇمىتپاي، تىرشىلىك ىستەپ جاتىر. ديقانشىلىقپەن، مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسادى، - دەپ ايتتى قانداسىمىز.
قۋان قانابەك ۇلى قىزى باقشاگۇلدىڭ «قىزاي» برەندىنىڭ اۆتورى. بۇل قازاق توقىماسىنان جاسالعان دۇنيەلەر. قىتايدا قازاق توقىماسىنىڭ تانىمالدىعى سونشا ونىڭ سەحىندا 500 دەن اسا ايەل جۇمىس ىستەيدى. باقشاگۇل قۋان قىزى بۇرىن قىز جاساۋىن ءوزى تىگىپ، توقىپ جاسايتىنىن ايتتى. ال قازىر بارلىعى بازاردا دايىن تۇر.
مەن كىشكەنتاي كەزىمنەن توقىپ ۇيرەندىم. ال 2010-جىلدان باستاپ قولونەرمەن اينالىسا باستادىم. كەيىن اۋىلدىڭ، اۋداننىڭ، وبلىستىق جانە مەملەكەتتىڭ شاعىن كاسىپكە كورسەتكەن قولداۋىنىڭ ارقىسىندا ءوزىمنىڭ شاعىن شەبەرحانامدى اشتىم. ءسويتىپ اۋىلداعى كەستە تىگەتىن قولونەرشىلەردى ۇيرەتىپ، ولاردى كاسىپكە تاربيەلەپ، 2007-جىلى «قىزاي» برەندىن قالىپتاستىردىم. وسىلايشا ءارتۇرلى كورمەلەرگە ونىمدەرىمىز شىعا باستادى. 2008-جىلى قىتايداعى ۇزدىك شەبەر اتاندىم، - دەيدى كاسىپكەر.
ول قازاق كەستەسىن الەمگە تانىتقانىن ايتتى. سەبەبى 2012-جىلى 10 مىڭنان اسا ادام كەستە توقىپ، گيننەستىڭ رەكوردىنا ەنگەن. قولونەرشىنىڭ ايتۋىنشا، بۇگىندە قازاق كەستەسىنە سۇرانىس جوعارى، ءتىپتى شەتەلدەن دە تاپسىرىس ءتۇسىپ تۇرادى.
قىتاي قازاقتارى قازاقستاننىڭ قازاقتارى سياقتى كەڭ داستارحانىن جايىپ، ۇيىنە كەلگەن قوناقتارىن جىلى شىرايمەن قارسى الادى.
قىستاقتاعى قانداستار جاعدايى قالاي؟
تاۋلى ايماقتاعى قىستاقتا تۇراتىن قانداستارىمىز مال شارۋاشىلىعى مەن بال جيناۋمەن اينالىسادى. سولاردىڭ ءبىرى - سالامات راقىمجان قىزى.
ول كۇنەستە تۋىپ-وسكەن. كەيىن 1978-جىلى قازىر تۇرىپ جاتقان نىلقى دەپ اتالاتىن قىستاقتا تۇرادى. 4 بالاسى بار. سالامات اپا قازاقتار تاتۋ-ءتاتتى ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىن ايتىپ، توي-تومالاق بولىپ تۇراتىنىن ءسوز ەتتى. ونىڭ ەكى قىزى قازاقستاندا تۇرادى، ال ەكى ۇلى وزىمەن بىرگە قىتايدا.
بالالارىم وقىپ جۇرگەندە ءوز باقىتتارىن تاپتى. ءسويتىپ قىزدارىمىزدى ۇزاتتىق. تويلارىن جاساپ بەردىك، كەيىن 2-3 جىلدان كەيىن قازاقستانعا كەتتى. 4 جىلداي بولىپ قالدى، كورىسپەدىك. بالا-شاعاعا بارىپ تۇرۋ ارمانىمىز، - دەيدى ول.
قازىر قىستاقتىڭ تۇرعىندارى مال باعىپ، جايلاۋعا شىعىپ، كۇندەرىن كورىپ ءجۇر، كەيبىرى كاسىپپەن اينالىسادى. بۇرىن ەگىن ەگۋمەن اينالىسقان.
سالامات اپا ۆيزاسىز رەجيم اشىلعانىنا قۋانعانىن جاسىرمادى.
كۇنەستەگى قازاقتار
كۇنەس - قازاق دياسپوراسى كوپ شوعىرلانعان قالا. مۇندا دا قانداستارىمىز ءوز ىستەرىن دومالاتىپ وتىر. كۇنەسكە تۋريستەر كوپ كەلەتىندىكتەن جەرگىلىكتى تۇرعىن ونىمدەرىن ساتادى. كۇنەستە جايلاۋ بار. قالانىڭ اينالاسىنداعى مالشىلار وسى جايلاۋدا مال باعادى. جايلاۋعا كيىز ءۇي تىگىلەدى.
كۇنەستىك نۇرسەرىك داۋىتبەك ۇلى قازاق ۇلتتىق كيىز ۇيلەرىن جاساۋمەن اينالىسادى. ونىڭ تاپسىرىس بەرۋشىلەرى ەتنواۋىلدار ءۇشىن كيىز ءۇي تاپسىرادى.
وقۋ بىتىرگەننەن كەيىن اكە-اعالارىم باستاعان كاسىپتى جالعاستىرىپ كەلەمىن. 2013-جىلى كۇنەس اۋدانىندا «ساق» ۇلتتىق كاسىبي قولونەرشىلەر كووپەراتيۆىن قۇردىق. سودان بەرى كاسىبىمىزدى دامىتىپ كەلە جاتىرمىز، - دەيدى قانداس نۇرسەرىك داۋىتبەك ۇلى.
ونىڭ سەحىندا 50 گە جۋىق ايەل جۇمىس ىستەيدى. ولار تىگىنمەن اينالىسادى. ال نۇرسەرىك داۋىتبەك ۇلى ۇلتتىق ناقىشتاعى ەسىكتەردى، ىدىستاردى جاسايدى.
بۇل ءبىزدىڭ ۇلتىمىزدىڭ بۇرىننان كەلە جاتقان ءداستۇرى. ساياحاتتا قازاق ءۇيدى كوپ قولدانادى. سول سەبەپتى وسى كاسىپتى تاڭداپ، جالعاستىرىپ كەلە جاتىرمىز، - دەيدى ول.
قىتاي قازاقتارى قازاقتىڭ ۇلتتىق ءداستۇرىن ۇمىتپاي، ءوز جەرلەرىندە ونى دامىتۋدى جالعاستىرىپ كەلە جاتىر. «شىڭجاڭداعى قازاقتار» اتتى دەرەكتى فيلمنەن قانداستارىمىزدىڭ قالاي تۇرىپ جاتقانىن تولىعىراق بىلە الاسىزدار.
ەسكە سالا كەتسەك، 10- قاراشادان باستاپ قازاقستان مەن قىتاي ۆيزاسىز رەجيم ەنگىزدى. دالىرەك ايتقاندا، ءدال بۇگىنگى كۇنگە دەيىن قىتايلىقتار ەلىمىزدە 2 اپتاعا، ياعني 14 كۇنگە دەيىن بولا الدى. ازاماتتاردىڭ ەكى مەملەكەت اۋماعىندا بولۋ مەرزىمى كۇنتىزبەلىك 30 كۇننەن اسپايتىن مەرزىمدەگى كەزەڭگە، ال كۇنتىزبەلىك 180 كۇن ىشىندە جيىنتىعىندا كۇنتىزبەلىك 90 كۇننەن اسپاۋى قاجەت.
BAQ. KZ