قوڭىراۋ شالاتىن دوستارىمنىڭ جوقتىعى وكىنىشتى - 104 جاستاعى قازاقتان شىققان تۇڭعىش ديكتور زۇلقيا جۇماتوۆا
استانا. قازاقپارات - 1958-جىلى 8-ناۋرىزدا الماتى تەلەستۋدياسىندا قازاق ك س ر مەملەكەتتىك تەلەراديوسىنىڭ العاشقى سىنامالىق تەلەحابارى ءوتتى. وسىلايشا ۇلتتىق تەلەارنا ءداۋىرى باستالدى.
تۇڭعىش وتاندىق تەلەديكتورلار زۇلقيا جۇماتوۆا مەن نەللي وماروۆانى بۇكىل ەل تانيتىن. بۇگىندە قازاق تەلەۆيزياسىنىڭ جۇلدىزى زۇلقيا جۇماتوۆا 20-ناۋرىزدا 104 جاسقا تولادى. بۇل تۋرالى Stan.kz اقپارات اگەنتتىگى ۆرەميا باسىلىمىنا سىلتەمە جاساپ حابارلايدى.
زۇلقيا جۇماتوۆا تاڭىن جاڭالىقتارمەن باستايدى. قىزى مەرۋەرت مۋكۋشيەۆا اناسىنا اپتا سايىنعى باسىلىمدار توپتاماسىن جيناپ كومەكتەسەدى. قاريا گازەت وقىعاندى ۇناتادى. تەلەفون مەن گادجەتتەردى قولدانۋعا ساۋساقتارىنىڭ يكەمى كەلمەيدى، ودان قالدى ولاردان كوزدىڭ كورۋى ناشارلايدى دەپ سانايدى.
تەلەجۇرگىزۋشى سۇيىكتى كلاسسيكتەرىنىڭ شىعارمالارىن ۇنەمى قايتالاپ وقيدى. سونداي-اق ءوزى ۇناتقان كىتاپتارىنىڭ ۇزىندىلەرى مەن دانالىق ويلارىن جازاتىن قويىن داپتەرى بار. زۇلقيا مۇقان قىزىندا گازەت ماقالالارىنىڭ ۇزىندىلەرى، جۇرەگىنە جاقىن فوتولار مەن ءوزى شىعارعان ولەڭدەرى جيناقتالعان پاپكا بار.
«ءبىر ورىنعا 750 ادام تالاسىپ، اراسىنان ۇزدىك شىقتى»
زۇلقيا جۇماتوۆانىڭ ديكتور بولىپ، تەلەديداردان كورىنۋىنە سەبەپ بولعان ونىڭ پوەتيكالىق دارىنى ەدى. ديكتورلىققا تالاسقاندار كوپ بولدى، ءبىر ورىنعا 750 ادام! قابىلداۋ كوميسسياسىنىڭ قۇرامىندا ونەر ادامدارى، ولاردىڭ قاتارىندا شاكەن ايمانوۆ تا بار ەدى. زۇلقيا جۇماتوۆا وزىنە بەرىلگەن ءماتىندى قاعازدان وقىدى. تەلەجۇرگىزۋشىنىڭ ايتۋىنشا، ول سول كەزدە وزىنە سەنىمدى بولعان. سەبەبى زۇلقيا جۇماتوۆا - ۇستاز، قازاق تىلىنەن ساباق بەرەتىن، ولەڭدەر جازىپ، ونى ءتۇرلى باسىلىمعا جىبەرەتىن. بايقاۋ الدىندا ونىڭ ابايعا ارناپ جازعان ولەڭى «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىندە جاريالانعان. قابىلداۋ كوميسسياسىنداعىلار ءوزى تۋرالى ايتىپ بەرۋىن سۇراعاندا زۇلقيا جۇماتوۆا شىعارماشىلىقپەن اينالىساتىنىن ايتىپ قالدى. كەيىن ءوزى شىعارعان ولەڭىن قازاقشا جانە ورىس تىلىندە وقىپ بەردى.
سول ساتتە- اق قابىلداۋ كوميسسياسى ءبىراۋىزدان شەشىم شىعارىپ، زۇلقيا جۇماتوۆا ديكتورلىققا بەكىتىلدى. اراعا ءبىراز جىل سالىپ تەلەجۇرگىزۋشىنى ماسكەۋدە وتەتىن قازاق ونەرىنىڭ ونكۇندىگىنە قاتىسۋعا جىبەردى. وسىلايشا قازاقستاننان كەلگەن ديكتور ك س ر و ورتالىق تەلەۆيدەنيەسىندە بوي كورسەتتى.
بىلتىر جەلتوقسان ايىندا ۇلتتىق كىتاپحانادا زۇلقيا جۇماتوۆاعا ارنالعان كىتاپتىڭ تۇساۋى كەسىلدى. وندا تەلەجۇرگىزۋشىنىڭ شىعارمالارى، ولەڭدەرى، اندەرى، سونداي-اق ول تۋرالى جازىلعان ماقالالار دا جيناقتالعان. كىتاپتا زۇلقيا جۇماتوۆانىڭ كىشكەنتاي ۇلىنا ارناعان «بوبەگىم» اتتى بەسىك جىرى دا بار. حالىقتىڭ جۇرەگىنەن ورىن العان ولەڭ جولدارىن قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى سارا تىنىشتىعۇلوۆا ورىندادى.
«تەك 100 جاسقا تولعان سوڭ تىرناعىن بوياۋدى قويدى»
جاس كەزىنەن قالام تەربەگەن ديكتور 104 جاسقا كەلسە دە، ۇيقاسىن كەلتىرىپ، ولەڭ جازادى.
«تۋعان كۇنىمە العان ەڭ قىمبات سىيلىقتىڭ ءبىرى - اجەمنىڭ ولەڭمەن جازىلعان تىلەگى»، - دەيدى زۇلقيا جۇماتوۆانىڭ نەمەرەسى دينا جۇلانوۆا.
بۇگىندە زۇلقيا مۇقان قىزى ءىس-شارالارعا سيرەك بارادى، قىزى مەن نەمەرەلەرى كەيۋانانىڭ تىنىشتىعىن كۇزەتەدى. بىرنەشە جىل بۇرىن ول بارلىق ءىس-شاراعا: تەلەديدارلىق حابارلاردان، كورمەلەردەن، تۇساۋكەسەرلەردەن قالمايتىن. ارينە، ول - بەلسەندىلىككە، قىزۋ تىرشىلىككە ۇيرەنىپ قالعان ادام. دەسە دە تەلەجۇرگىزۋشى الماتى مۇراجايىندا وتكەن ءوزىنىڭ 101 جىلدىق مەرەيتويىنا كەلگەن ەدى. دوستارىن كورگەندە قاتتى قۋانىپ، قۇتتىقتاۋلارىن تىڭداپ، جاستارعا اقىلىن ايتتى.
قىزى مەن نەمەرەلەرىنىڭ ايتۋىنشا، زۇلقيا جۇماتوۆا كەيبىر كاسىبي داعدىسىنان تانعان ەمەس. ول ءالى كۇنگە دەيىن اڭگىمە، سۇحبات كەزىندە ورىندىقتىڭ ارقالىعىنا سۇيەنبەي، دەنەسىن تىك ۇستايدى.
«ايەل ءار كەز ساقاداي ساي بولۋى كەرەك»، - دەيدى تەلەجۇرگىزۋشى.
ول ءۇشىن ايەل بولۋ بارىنەن دە ماڭىزدى. بىردە تەلەجۇرگىزۋشى ءوزىنىڭ 90 جاسقا تولۋىنا وراي ۇيىمداستىرىلعان مەرەيتويىن وتكىزبەي قويا جازدادى. ونى جالعا الىنعان بانكەت زالى دا، شاقىرىلعان قوناقتار دا ويلاندىرعان جوق. تەلەجۇرگىزۋشى تويعا كيىپ بارماق بولعان تورى بار باس كيىمىن تاپپاي قويعان. ايتا كەتەيىك، زۇلقيا جۇماتوۆا ءتۇرلى باس كيمدەردى كوللەكسيالايدى. ونىڭ 20-دان استام باس كيىمى بار.
ال ءجۇز جىلدىق مەرەيتويىندا تەلەجۇرگىزۋشى ءوزىن ارلەگەن ۆيزاجيستىڭ جۇمىسىنا كوڭىلى تولماعان. ايتۋىنشا، ول رەڭكتى دۇرىس تاڭداي الماعان، سونداي-اق كوزىن بوياعانى دا ديكتوردىڭ كوڭىلىنەن شىقپاعان.
«اجەم مەن ەس بىلگەلى وسىنداي: ونىڭ ادەمى بۇيرالانعان شاشتارى بەتىن كومكەرىپ تۇراتىن. ول شاشىن پاپيلوتكامەن (شاش بۇيرالايتىن قاعاز) بۇيرالايتىن. اجەم تىرناعىن ۇنەمى قىزعىلت بوياۋمەن بويايتىن. تەك 100 جاسقا تولعان سوڭ تىرناعىن بوياۋدى قويدى. بيىل جاڭا جىل قارساڭىندا وتباسىمىزبەن سۋرەتكە تۇسپەك بولدىق. ءبىراق اجەم بىلەزىكسىز سۋرەتكە تۇسۋدەن باس تارتتى. اشەكەيىن بولمەسىنەن الىپ كەلىپ، قولىنا تاققان سوڭ عانا سۋرەتكە تۇسۋگە كەلىستى. مۇنداي ايەلگە قالاي سۇيسىنبەيسىڭ»، - دەيدى دينا.
«15 جاسىندا جەتى باۋىرىنا انا ورنىنا انا بولدى»
زۇلقيا جۇماتوۆا 15 جاسىندا اناسىنان ايىرىلدى. اناسى سەگىزىنشى بالاسىنا دۇنيەگە اكەلگەن سوڭ باقيلىق بولدى.
«سول كۇن ءالى ەسىمدە. سوندا اكەم ماعان «ەندە سەن ولارعا انا ورنىنا انا بولاسىڭ» دەدى»، - دەپ ەسكە الدى ول.
اشتىق، اياز، سوعىستىڭ اۋىرتپالىعىن كورىپ، ەرتە جاسىندا باۋىرلارىنا باس-كوز بولىپ قالعان قىز اكەسىنەن ايىرىلدى. ول تىنىمسىز جۇمىس ىستەۋگە ءماجبۇر بولدى، ءتىپتى اسكەري زاۋىتتا دا قىزمەت ەتتى. ءبىراق قانشا قينالسا دا باۋىرلارىن مەملەكەت قامقورلىعىنا قالدىرۋ تۋرالى ويلاماعان.
الماتىدا زۇلقيا جۇماتوۆانىڭ ۇلى مەن قىزى دۇنيەگە كەلدى. ءبىراق ءومىردىڭ سىناعى مۇنىمەن بىتپەگەن. تەلەجۇرگىزۋشىنىڭ كۇيەۋى كەنەت اۋىرىپ، قايتىس بولعان. ءومىر قانشا اۋىر سوققى جاساسا دا، ول شىڭدالا ءتۇستى. ءىنى-سىڭلىلەرىن ءوسىردى، وقىتتى، اياققا تۇرعىزعىن سوڭ ءوز بالالارىن ءوسىرىپ، جەتكىزدى. ۋاقىت وتە ومىرلىك سەرىگىن جولىقتىردى. زۇلقيا جۇماتوۆا ونىڭ ءبىرىنشى نەكەسىنەن تۋعان ەكى بالاسىنا دا انا بولا ءبىلدى. الايدا ءوز ۇلى 16 جاسىندا قايتىس بولدى.
نەمەرەسىنىڭ ايتۋىنشا، اجەسى قايعىعا باتپاس ءۇشىن، جۇمىسىنان جۇبانىش تاپتى.
«عاشىق جىگىتتەر تەلەجۇرگىزۋشىگە قۇشاق-قۇشاق حاتتار جىبەرەتىن»
تەلەجۇرگىزۋشى جۇمىسى قانشالىقتى قيىن بولسا دا، بۇگىندە ەڭبەك جولىن اسقان جىلىلىقپەن ەسكە الادى.
«ءبىز ۇنەمى تىكەلەي ەفيرگە شىعاتىنبىز. تاڭ بولسىن، كەش بولسىن، مەيلى، دەمالىس. ال وعان دەيىن قىسقا حاباردىڭ شىعۋىن 12 ساعات كۇتكەن كەزىمىز بولدى. مەرەكە كۇندەرى دە حابار تاراتاتىنبىز. 1961-جىلى 12 -ساۋىردە يۋري گاگارين قازاقستان جەرىنەن عارىشقا ۇشتى. ونىڭ عارىشقا ۇشقانى تۋرالى ماسكەۋلىك ديكتور يۋري لەۆيتان راديو مەن تەلەديداردان حابارلادى. ال قازاق جەرىندە بۇل حاباردى نەللي ەكەۋىمىز سۇيىنشىلەدىك. ايتپاقشى، لەۆيتان دا قازاقستاندىق جۇرگىزۋشىلەرگە كەڭەس بەرۋگە كەلىپ تۇراتىن. ول ءبىزدىڭ كاسىپقويلىعىمىزدى دا اتاپ وتكەن ەدى. جاۋاپكەرشىلىك ۇلكەن! قاتەلەسۋگە حاقىمىز جوق جانە ءارقاشان ءمىنسىز كورىنۋىمىز كەرەك»، - دەيدى زۇلقيا جۇماتوۆا.
تەلەجۇرگىزۋشى حالىق اراسىندا تانىمال ەدى. ونى كوپشىلىك «ديكتور! ديكتور كەلە جاتىر!» دەپ قارسى الاتىن. ونىڭ ويناقى كۇلكىسى، قويۋ قارا شاشى جانە ادەمى كويلەكتەرىنە قاراپ الماتىلىق ايەلدەر تاڭدانىسىن جاسىرا المايتىن.
«مەنىڭ اجەمنىڭ جەكە تىگىنشىسى جانە ماسكەۋدەن مۇندا جوق ماتالار جەتكىزەتىن كانالى بولدى. جاقسى تالعام، ءسان جۋرنالدارى مەن ۇشقىر قيالىنىڭ ارقاسىندا ول ءارقاشان ستيلدى كيىنەتىن. ال باسقا ايەلدەر اجەمنىڭ كيگەن كويلەكتەرىنە قاراپ قايتالاپ تىگەتىن»، - دەيدى كەيۋانانىڭ نەمەرەسى.
مۇنداي سۇلۋ كەلىنشەككە ەر ادامداردىڭ نازارى اۋاتىنى ءسوزسىز. عاشىق جىگىتتەر تەلەجۇرگىزۋشىگە قۇشاق-قۇشاق حاتتار جىبەرەتىن كورىنەدى. قىزىنىڭ ايتۋىنشا، وزدەرى تۇراتىن ءۇيدىڭ پودەزى گۇل شوقتارىنا تولىپ قالاتىن. ەر ازاماتتار تەلەجۇرگىزۋشىمەن سالەمدەسۋ ءۇشىن كولىگىن جول ورتاسىنا تاستاپ كەتەتىن. الايدا ول بۇل تۋرالى ءسوز قىلعاندى ۇناتپايتىن. ويتكەنى زۇلقيا جۇماتوۆانىڭ كۇيەۋى جارىن قاتتى قىزعاناتىن بولعان.
«وپەرا تەاترىنىڭ ماڭىندا ورنالاسقان پاتەرىمىز الماتىلىق بوگەما باس قوساتىن جەرى بولاتىن. انام تاماقتى ءدامدى ازىرلەيتىن جانە قوناق كۇتكەندى جاقسى كورەتىن. ءبىزدىڭ ۇيدە جازۋشىلار، اقىندار، سۋرەتشىلەر، ارتىستەر، عالىمدار ءجيى جينالاتىن»، - دەيدى تەلەجۇرگىزۋشىنىڭ قىزى مەرۋەرت مۋكۋشيەۆا.
«باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ وتباسىمەن جاقسى ارالاستىق. ول كىسىنىڭ مەن تۋعان كەزدە اجەم مەن انامدى قۇتتىقتاپ، جولداعان حاتى بار. باۋىرجان مومىش ۇلى ماعان بەسىك اربا دا سىيلاعان. ءبىر قىزىعى مەنىڭ جيەندەرىمنىڭ ءبىرى سول كىسىنىڭ قۇرمەتىنە اتالعان مەكتەپتە وقيدى»، - دەيدى دينا.
جاقىندارىنىڭ ايتۋىنشا، 104 جاستاعى تەلەجۇرگىزۋشىنىڭ دەنساۋلىعىنا شاعىمى جوق. وعان 96 جاسىندا مەديتسينالىق كارتا بەرىلدى. زۇلقيا جۇماتوۆا ومىرگە جەڭىل، ماحابباتپەن، ادامدارعا اسقان سىيلاستىقپەن قارايدى. ول جاسىنا دا اسا ءمان بەرمەيدى. دەسە دە «قوڭىراۋ شالاتىن دوستارىمنىڭ جوقتىعى وكىنىشتى» دەپ ايتىپ قالادى. ول - وتە قايسار جان. بۇگىن تاڭەرتەڭ عانا «جۇرەگىڭدە اۋىرتپالىق پەن رەنىشتى ۇستاما. مۇنىڭ ءبارى بوس نارسە. ءومىردى ءسۇي! ءبارى وتەدى، ەرتەڭ جاڭا كۇن بولادى» دەپ اقىلىن ايتىپ، باتاسىن بەردى»، - دەيدى نەمەرەسى.
STAN. KZ