قۇلاگەردىڭ سىنى

«ىزدەگەن جەتەر مۇراتقا» دەگەندەي، جاقىندا كورنەكتى جازۋشى ءسابيت مۇقانوۆتىڭ 2020 -جىلى «قازىعۇرت» باسپاسىنان جارىق كورگەن تاڭدامالى شىعارمالار جيناعىنىڭ العاشقى تومىن وقىپ وتىرىپ، قالامگەردىڭ 13 جاسىندا اۋىلداستارىمەن بىرگە اتباسارعا جولاۋشىلاپ بارعانىنا كۋا بولدىق.

جازۋشى جولاي اتاقتى اقان سەرىگە كەزىگىپ، ول كىسىنىڭ ءوز اۋىزىنان كيىكباي سىنشى ايتقان قۇلاگەر تۇلپاردىڭ سىنىن جازىپ الادى.

- ءبىر كۇنى، - دەپتى اقان سەرى: - اتباسار بازارىنان جۇزدەي جىلقى ساتىپ اكەلە جاتقان ناعاشىم كەلىپ ۇيگە قوندى. مەنىڭ جۇيرىك ىزدەپ جۇرگەنىمنەن حاباردار ول: «جيەن، سەن جۇيرىك ىزدەپ ءجۇر دەپ ەدى، ايداپ كەلە جاتقان اتتاردان تاڭداعانىڭدى الىپ قال!» دەدى. دەرەۋ كيىكباي سىنشىنى شاقىرىپ الىپ، ەكەۋلەپ جىلقىنى ارالاپ كەلە جاتىپ، كولدىڭ جاعاسىنداعى قۇمدا ءتورت اياعى سەرەيىپ ارىق قۇلا قۇنان جاتقانىن كوردىك.

كيىكباي وعان ءبىر قاراپ جىبەرىپ: «ىزدەگەنىڭ تابىلدى، اقان ءسۇيىنشى!» دەدى. مەن «بۇل قاي مازاعى» دەگەندەي اڭ- تاڭ تۇرا قالدىم» دەپ ەسكە الادى. سوندا اقاڭنىڭ كۇدىگىن سەيىلتپەككە كيىكباي سىنشى سويلەي جونەلىپتى. «ەي، اقان، مىنانىڭ كەۋدەسىنە كوز سالشى، ءتوسىنىڭ استىنان ادام جۇگىرىپ وتكەندەي، كەڭ. ەرتەدەن قارا كەشكە دەيىن شاپساڭ دا، ەنتىكپەيتىن جىلقى بۇل. ساعاعىنا قوس جۇدىرىق سىيىپ تۇر. مۇنداي تىنىس تارتار كەڭ وڭەش وزگە جىلقى بالاسىنا بىتكەن ەمەس. ازۋلارى قاباننىڭ ازۋىنداي ايقاسا، كەكجيە كەيىن قاراي ءبىتۋىن- اي. بۇل سارقىلمايتىن قايراتتىڭ بەلگىسى. قاباعىن كوردىڭ بە، جۇدىرىقتاي بولىپ ءتۇيىلىپ تۇرعان. جايشىلىقتا موماقانسىعانمەن، ەرەگىستە قانداي قۇتىرىنار ەكەن ساباز. اشۋى كەلمەي جىلقى شاپپايدى. مىنا قاباقپەن ەگەستە تۇلدانىپ شاباتىن جىلقى بۇل. بوكەن تاناۋ ەكەن، بوكەننەن جۇيرىك اڭ جوق. ەڭ كەڭ تاناۋ سونىكى، مىنا قۇناننىڭ تاناۋىنا قول سيىپ كەتەردەي دەلديە بىتكەن ەكەن. بۇل دا دەمدى بوكەننەن كەم تارتپاس. باسىنا قاراشى! كەسىپ الار ەتى جوق، تاپ- تاقىر جانە ۇشقىر ۇيرەكتىڭ باسىنداي ۇپ- ۇزىن، ءسۇپ- سۇيرىك. ەي، اقان، الدىڭعى جاعىنان قاراعاندا، بوكسەسى ءشوميىپ تۇر. بۇل قاس جۇيرىكتىڭ سىنى. ەندى ارتىنان قارايىق: جاياسىنىڭ كەڭدىگى قۇلاشقا جاقىن. جونى قىسقا ءسال كۇدىستەۋ ءبىتىپتى. جوتاسىنىڭ جالپاقتىعىنا كىسى توسەك ساپ جاتقانداي. شىن جۇيرىكتىڭ الدى- ارتى وسىلاي تەڭ كەلەدى. الدىنان قاراساڭ ارتى جىڭىشكە سياقتى، ارتىنان قاراساڭ الدى جىڭىشكە سياقتى. ال كولدەنەڭىنەن قاراساڭ الدى، ارتى بىردەي تولىق. جۇيرىك ءۇش ءتۇرلى بولادى، ءبىرىنىڭ الدى، ءبىرىنىڭ ارتى بيىك، ەندى ءبىرىنىڭ الدى- ارتى تەڭ. ارتى بيىك ورگە شاپقىش كەلەدى، الدى بيىك ىلديعا شاپقىش كەلەدى، الدى- ارتى تەڭ ىلدي مەن ورگە بىردەي شابادى، مىنا قۇلاگەر قۇنان سوڭعىسى ەكەن»، - دەپ اقتارىلىپتى سىنشى.

شىعارمادا كيىكباي سىنشىنىڭ تولعانا سىر شاشۋى مۇنىمەن بىتپەيدى. ايگىلى ات سىنشىسى الىپ پوەماعا ارقاۋ بولىپ، اڭىزعا اينالعان جىلقىنىڭ بەينەسىن اشا تۇسكەندەي. قۇلاگەر تۇرپاتىنىڭ ءار قىرىنا جاڭاشا باعا بەرىپ، بي- شەشەندەرشە كوسىلە سويلەيدى. «جۇيرىك جىلقىنى ءبىز «بوتا تىرسەك» دەيمىز. سەبەبى بوتانىڭ تىرسەگى مايىسىپ تۇرادى. تىرسەگى مايىسقان جىلقىنىڭ ارتقى اياقتارىنىڭ سەرپىنى ەكپىندى كەلەدى. تەگى جىلقىنىڭ الدى ەمەس، ارتى شابادى. ال مىنا قۇناننىڭ تىرسەگى، «بوتا تىرسەك» اتالىپ جۇرگەن جىلقىلاردىڭ بىرەۋىنە دە ۇقسامايدى. مۇنىڭ تىرسەگى - جولبارىستىڭ تىرسەگى. مۇنىڭ ارتقى اياقتارىنىڭ ءبىر سەرپىنى وزگە جىلقىنىڭ ەكى- ءۇش سەرپىنىنە تەڭ، وزگە جۇيرىكتىڭ ەكى- ءۇش ادىمى، مۇنىڭ ءبىر- اق ادىمى. ۇزاق شابىستا جىلقىنىڭ تابانى قىزىپ كەتەدى، تابان قىزسا، اياقتارىنىڭ قارۋى قايتادى. مىنا قۇناننىڭ تۇياعىنا قاراساڭ توڭكەرىلە، بۇرىسە، جىلىنشىگىنىڭ ورتا جەرىنە دەيىن بىتكەن. مۇنشا قالىڭ تۇياق قانشا شاپسا دا قىزبايدى. قۇلاعى اۋماعان قۇلاندىكى، قۇلاننىڭ قۇلاعىنىڭ ءتۇبى بوس بولادى. شاپقان كەزدە قۇلاننىڭ قۇلاعى، قوياننىڭ قۇلاعى سياقتانىپ، جەلكەسىنە قاراي جاتىپ قالادى، سوندا وعان جەل كىرمەيدى. قازاقتىڭ «قۇيرىعى جوق، جالى جوق قۇلان قايتىپ كۇن كورەر» دەگەنىندەي مىنا قۇناننىڭ جال- قۇيرىعى جوق ەكەن. بۇل قۇلانتەكتەس جۇيرىكتىڭ سىنى. مۇنداي جىلقى سەمىرگەندە مايىن قازىسى مەن قارتاسىنا نە جالىنا جينامايدى. ونىڭ مايى ەتىنە ارالاسا بىتەدى، ەتتەن بولەك تۇيىلگەن ماي قۇلاندا بولمايدى. جالدىڭ قىلى استىڭعى مايىنا وسەدى، جالىندا ماي جوق قۇلاننىڭ جەلكەسىنە قىل قايدان ءبىتسىن»، - دەيدى سىنشى تەبىرەنە.

مۇنان سوڭ كيىكباي قۇناندى ۇيىنە جەتەكتەپ الىپ كەتەدى. اقان اۋىلىنا قايتادى دا، ناعاشىسىنا كەلىپ: «جىلقىڭىزدا جامان ارىق قۇنان بار ەكەن، سونى الاتىن بولدىم»، دەيدى. ناعاشىسى اتىپ تۇرىپ: «اپىرماي، جيەن- اي، سىنشى ما ەدىڭ؟» دەيدى ساسقالاقتاپ. بولعان وقيعانى بىلدىرگىسى كەلمەگەن اقان: «جاي الا سالدىم» دەپ اقتالسا دا، ناعاشىسى شىنىن ايتقىزىپتى. اقان شىنىن ايتقاننان كەيىن، ناعاشىسى: «مەنىڭ سىنشىم دا ءدال سەنىڭ سىنشىڭ ايتقان ءسوزدى ايتىپ ەدى. ورىستان ساتىپ الىپ ەدىم، ءوزى كەدەي ورىس بولعاسىن ارزانعا ساتىپ ەدى. وزگە اتتان ونىن الساڭ دا بۇلاي قىنجىلماس ەم، وزىمە قيساڭ قايتەدى؟» دەپ جالىنادى. اقان: «وسىدان باسقانى المايمىن»، دەپ وتىرىپ الادى. اقىرى ناعاشىسى اڭىزعا اينالعان جىلقىنى كوزدەن قيىپ بەرەدى. اقاننىڭ «قۇلاگەر» انىندەگى «قۇلاگەر، قۇلىنىڭنان كەرىم ەدىڭ، ناعاشىم سۇراعاندا بەرىپ ەدى.. .» دەيتىن جولداردىڭ تاريحى وسى ەكەن، قادىرلى وقىرمان.

بەكەن قايرات ۇلى

egemen.kz