قازاقستاننىڭ ينۆەستيتسيالىق ستراتەگياسى: مۇمكىندىكتەر مەن كەدەرگىلەر
استانا. KAZINFORM - بيىل العاشقى التى ايدا قازاقستان 10,55 ميلليارد ا ق ش دوللارى كولەمىندە ينۆەستيتسيا تارتتى. گەوساياسي تۇراقسىزدىققا قاراماستان بۇل كورسەتكىش ەلدىڭ ءالى دە جوعارى ينۆەستيسيالىق تارتىمدىلىققا يە ەكەنىن دالەلدەيدى.
الايدا سالادا جۇيەلەۋدى تالاپ ەتەتىن جانە ناقتى ستراتەگيانى قاجەت ەتەتىن ماسەلەلەر بار. Kazinform اناليتيكالىق شولۋشىسى ولاردى ساراپشىلارمەن بىرگە تالدادى.
قاي ەل كوپ قارجى قۇيدى؟
ۇلتتىق بانكتىڭ دەرەگىنە سۇيەنسەك، بيىل ەڭ كوپ قارجى قۇيعان ەلدەر قاتارىندا نيدەرلاندى، شۆەيتساريا، رەسەي، قىتاي جانە ب ا ءا بار.
نيدەرلاندى حالىقارالىق كورپوراتسيالار مەن حولدينگتىك قۇرىلىمداردىڭ قارجىلىق حابى رەتىندە الدىڭعى ورىندا، ياعني بۇل جەردە كورسەتىلگەن ينۆەستيسيالار كوبىنە ترانسۇلتتىق كومپانيالاردىڭ قازاقستانعا باعىتتالعان كاپيتالىنىڭ «زاڭدى كىرۋ نۇكتەسى». سوڭعى ءۇش جىلدا شىعىس جانە اراب كاپيتالىمەن سەرىكتەستىك تە كۇشەيدى.
قىتاي ترانسكاسپي ءدالىزىن دامىتۋ، جاسىل ەنەرگەتيكا، ونەركاسىپ جانە مۇناي- حيميا جوبالارىنا، ال ب ا ءا مەن قاتار قارجى، مۇناي- حيميا، كولىك- لوگيستيكا، بانك سەكتورى مەن سيفرلاندىرۋ جوبالارىنا ستراتەگيالىق ينۆەستيسيا سالدى. رەسەيدەن تارتىلعان ينۆەستيسيا كولەمى 1,14 ميلليارد دوللار، بۇل گەوساياسي احۋالعا بايلانىستى رەسەيلىك بيزنەستىڭ قازاقستانعا كوشۋى مەن جاڭا ءوندىرىس، سەرۆيستىك كومپانيالاردىڭ اشىلۋىمەن تۇسىندىرىلەدى.
سالالار بويىنشا ينۆەستيسيالىق اعىننىڭ قۇرىلىمى ەكونوميكانىڭ دامۋ ستراتەگياسىن كورسەتەدى. وڭدەۋ ونەركاسىبىنە 2,04 ميلليارد دوللار ينۆەستيسيا سالىندى، بۇل - ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋعا باعىتتالعان كاپيتال. كوتەرمە جانە بولشەك ساۋداعا 2,16 ميلليارد دوللار ينۆەستيسيا قۇيىلدى، ول ءوز كەزەگىندە ىشكى سۇرانىس ءوسىمى، لوگيستيكا مەن حالىقارالىق ريتەيلدىڭ دامۋى ارقاسىندا ينۆەستيسيانىڭ ارتۋىن كورسەتەدى.
قارجى سالاسىنا 1,75 ميلليارد دوللار تارتىلعان. قاراجات بانكتەردى كاپيتالداندىرۋعا، ساقتاندىرۋ جانە فينتەح جوبالارىن دامىتۋعا جۇمسالعان. ال قۇرىلىس سالاسى تەك 157,7 ميلليون دوللار ينۆەستيسياعا يە. بۇل تۇرعىن ءۇي نارىعىنىڭ باسەڭدەۋى مەن پايىزدىق مولشەرلەمەلەردىڭ وسۋىمەن بايلانىستى.
پرەزيدەنتتىڭ جولداۋى مەن ۇكىمەتتىڭ جاڭا ەكونوميكالىق باعدارلاماسى
مەملەكەت باسشىسى بيىلعى جولداۋىندا وڭدەۋ سالاسىنا قارجى تارتۋدى كۇشەيتىپ، ۇكىمەتكە ينۆەستيسيا ساياساتىنا جاڭا كوزقاراسپەن قاراۋ قاجەتتىگىن ەسكەرتتى.
- ءىرى ينۆەستورلارمەن قاتار ورتا جانە شاعىن ينۆەستورلارمەن دە تىعىز جۇمىس ىستەۋ كەرەك. قاراجاتتىڭ قاي باعىتقا، قانداي ماقساتپەن جانە قانشا كولەمدە قاجەت ەكەنىن ناقتى ءبىلۋ قاجەت. «ينۆەستيسياعا تاپسىرىس» ءوندىرىستىڭ سۇرانىسىنا ساي جاسالۋ كەرەك، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
جولداۋدىڭ ماڭىزدى بولىگى ينۆەستورلاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋعا ارنالدى. پرەزيدەنت زاڭسىز شىعارىلعان اكتيۆتەردى قايتارۋ جونىندەگى كوميتەتتىڭ اتاۋىن ينۆەستورلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ كوميتەتى دەپ وزگەرتۋ ۇسىنىسىن جاسادى. ساراپشىلار بۇل قادام ينۆەستيسيالىق كليماتتى جاقسارتاتىنىن ايتادى.
- ەلىمىزدىڭ ەكسپورتتىق الەۋەتى دامىعان كەزدە حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى جاقسارادى. ينۆەستيسيانىڭ تارتىلۋى ەڭبەك ونىمدىلىگىن ارتتىرىپ، قوسىمشا قۇننىڭ وسۋىنە قولايلى جاعداي جاسايدى، - دەدى س. امانجولوۆ اتىنداعى ش ق ۋ-دىڭ ەكونوميكالىق ماسەلەلەر جانە سيفرلاندىرۋ جونىندەگى پرورەكتورى ەرقات مۇقاجانوۆ.
ۇكىمەت پەن سەناتتىڭ سوڭعى تالقىلاۋلارىنان كەيىن الداعى ءۇش جىلعا ارنالعان ەكونوميكالىق باعدار ايقىندالا ءتۇستى. 2026-2028 -جىلدارعا ارنالعان ماكروەكونوميكالىق تۇراقتاندىرۋ جانە حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ باعدارلاماسى، رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت پەن ترانسفەرتتەر تۋرالى زاڭ جوبالارى ەلدىڭ جاڭا ەكونوميكالىق باعىتىن قالىپتاستىرىپ وتىر.
پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى - ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى سەرىك جۇمانعاريننىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى ينۆەستيسيا كولەمى ج ءى ءو-نىڭ 16-17 پايىزىن قۇراسا، نەگىزگى ماقسات - بۇل كورسەتكىشتى 23-24 پايىزعا جەتكىزۋ.
- 2029 -جىلعا دەيىن شامامەن 280 ميلليارد دوللار ينۆەستيسيا تارتامىز. ال بىزگە 400 گە دەيىن جەتكىزۋ كەرەك. 120 ميلليارد الشاقتىق «بايتەرەك» حولدينگى ارقىلى جۇرگىزىلىپ جاتقان پرواكتيۆتى ەكونوميكالىق ساياساتپەن بايلانىستى، - دەدى پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى.
جاڭا ينۆەستيسيالىق ساياساتتىڭ نەگىزگى ەلەمەنتتەرى رەتىندە ۇلتتىق ينۆەستيسيالىق پلاتفورمانى قۇرۋ، 25 -جىلدىق زاڭنامالىق تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتەتىن ارنايى كەلىسىمدەر، سونداي-اق «بايتەرەك» حولدينگىن 1 تريلليون تەڭگەگە كاپيتالداندىرۋ باستامالارى ۇسىنىلدى. بۇل - ەكونوميكاداعى ناقتى سەكتوردى قولداۋعا باعىتتالعان كەشەندى شارالار.
ەكونوميست ايبار ولجايەۆتىڭ پىكىرىنشە، قازاقستان العا قويعان كورسەتكىشتەرگە قول جەتكىزە الادى.
- ينۆەستيسيانىڭ باعىتتارى وزگەرگەن. باياعىداي تەك شيكىزات ەمەس، تەرەڭ وڭدەۋ، حيميا، اگروونەركاسىپ، تاماق ءوندىرىسى، ماشينا جاساۋ مۋلتيپليكاتيۆتىك ەففەكتىنى كوبىرەك بەرەدى. ءبىز وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ 2-سيكلىنە اياق باسقالى تۇرمىز. ينۆەستيسيالىق زاڭدارىمىز، كەپىلدىكتەرىمىز دامىعان. بريتان قۇقىعى بار، داۋلار حالىقارالىق اربيتراجدا قارالادى. سوندىقتان ينۆەستورلار بىزدەن قاشپايدى، - دەدى ايبار ولجايەۆ.
قارجى ساراپشىسى قازاقستاننىڭ حالىقارالىق رەيتينگتەردەگى پوزيتسياسىنىڭ جاقسارۋى دا ماڭىزدى فاكتور ەكەنىن اتاپ ءوتتى. S- P اگەنتتىگى ەلدىڭ كرەديتتىك بولجامىن «تۇراقتىدان» «پوزيتيۆتىگە» كوتەردى.
- ينستيتۋتسيونالدىق جانە ەكونوميكالىق رەفورمالار، قاتاڭ فيسكالدىق ەرەجەلەر بيۋدجەت تاپشىلىعىن ازايتىپ، مەملەكەتتىك قارىز دەڭگەيىن تۇراقتاندىرادى. ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ بويىنشا جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇمىستار - ينۆەستورلارعا ۇلكەن سيگنال، - دەدى ول.
ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، ۇكىمەت ۇسىنىپ وتىرعان جاڭا مەحانيزمدەر قازاقستاننىڭ جاڭا ينۆەستيسيالىق تسيكلعا كىرۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى.
- بىزدە ادامي كاپيتال مەن حالىقارالىق ينتەگراتسيا جوعارى دەڭگەيدە. ونىڭ ۇستىنە قازاقستاننىڭ ويىن ەرەجەسى كوپكە تانىس، اشىقتىق قاعيداتىنا سۇيەنەتىن ەل بولىپ سانالادى، - دەدى ەكونوميست.
وڭدەۋ ونەركاسىبىندە ءوسىم بار
سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ينۆەستيسيالار بويىنشا كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى عابيدوللا وسپانقۇلوۆ وڭدەۋ سالاسىندا ءوسىم بارىن ايتادى.
- شيكىزاتتىق سالاعا قاراعاندا، وڭدەۋ سالاسى 16 پايىزدان 26 پايىزعا جەتتى. ماشينا جاساۋ جولعا قويىلىپ كەلە جاتىر. ماسەلەن، سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا گەرمانيانىڭ Glass كومپانياسى اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسىن شىعارا باستادى. ساران قالاسىندا قوعامدىق كولىك پەن شينالار جاسالىپ جاتىر. تۇرمىستىق تەحنيكا دا بار، - دەدى ول.
ع. وسپانقۇلوۆتىڭ ايتۋىنشا، اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا دا جاعداي تۇراقتى.
- بيدايدى تەرەڭ وڭدەۋگە قىتايدىڭ ءىرى كومپانيالارىن الىپ كەلدىك. ولار زاۋىت سوعۋدى باستادى. بۇل ارقىلى بيداي تەك شيكىزات رەتىندە سىرتقا شىقپاي، تەرەڭ وڭدەلىپ، ونىڭ قوسىمشا قۇنى قازاقستاندا قالادى. سونىڭ ناتيجەسىندە جۇمىس ورىندارى اشىلىپ، 200 دەن استام تاۋاردىڭ ءتۇرى وسى بيدايدان شىعارىلىپ جاتىر.
ەكىنشى تاۋار - جۇگەرى. ونى تەرەڭ وڭدەۋ ءۇشىن قىتايلىق كومپانيا جامبىل وبلىسىندا زاۋىت سالۋدى باستاپ كەتتى. كەلەسى جىلى تاپسىرادى. ودان بولەك كومىردى تەرەڭ وڭدەۋ بويىنشا تاعى ءبىر كومپانيا ىسكە كىرىستى، - دەدى كوميتەت ءتوراعاسى.
وسپانقۇلوۆ ينۆەستورلاردىڭ ەلدى تاڭداۋداعى نەگىزگى كريتەريلەرىنە دە توقتالدى.
- ءار ينۆەستور مەملەكەتتى تاڭداعاندا لوگيستيكاعا ءمان بەرەدى. ويتكەنى شىعارعان تاۋارى ۇلكەن نارىققا ارزان ءارى تەز جەتۋى كەرەك. وسى تۇرعىدا قازاقستاننىڭ ورتا ازيامەن سالىستىرعاندا ورنالاسقان جەرى ۇتىمدى. توعىز جولدىڭ تورابىندا تۇرمىز. 13 ءدالىز وتەدى، سونىڭ ەڭ ءىرىسى - ترانسكاسپي ورتا ءدالىزى. قازىرگى تاۋار تاسىمالىن ءبىر كۇنگە دەيىن قىسقارتۋ جوسپاردا بار، - دەدى ول.
كوميتەت ءتوراعاسى پرەزيدەنتتىڭ شەتەلدىك ساپارلارىنداعى ينۆەستيسيالىق جوبالاردى ىسكە قوسۋدىڭ ماڭىزىن اتاپ ءوتتى.
- مىسالى، قىتايعا بارعان ساپاردا ءىرى جوبالارعا قول جەتكىزدىك. ودان بولەك ا ق ش، نيۋ-يوركتە بولعان كەلىسىمدە IT سالاسىن دامىتۋ ماسەلەسى قارالدى. سيرەك كەزدەسەتىن مەتالدار ماسەلەسىندە ۇلكەن كەلىسىمدەرگە قول قويىلىپ جاتىر. ونىڭ ىشىندە شيكىزات وندىرۋمەن قاتار امەريكالىق تەحنولوگيانىڭ ارقاسىندا تەرەڭ وڭدەۋ، ءونىمدى ەكسپورتتاۋ ماسەلەسى بار. ا ق ش - 2005 -جىلدان بەرى 50 ميلليارد ا ق ش دوللارىنان كوپ ينۆەستيسيا سالعان ءىرى مەملەكەت. الداعى ۋاقىتتا دا وسىنداي ءىرى جوبالاردى جۇزەگە اسىرساق، ەكونوميكاعا ۇلكەن پايدا تۇسەدى، - دەدى ول.
عابيدوللا وسپانقۇلوۆ جاسىل ەكونوميكاعا قاتىستى ينۆەستيسيالاردى تارقاتتى.
- 2060 -جىلعا قاراي قازاقستان كومىرتەكسىز ەكونوميكاعا كوشۋدى كوزدەيدى. بۇل ماقساتتا 610 ميلليارد دوللار كولەمىندە ينۆەستيسيا تارتۋ جوسپارلانعان. پرەزيدەنت جاسىل ەكونوميكاعا قارجى تارتۋ بويىنشا ۇكىمەتكە تاپسىرما بەرىپ، قاتاڭ تالاپ قويىپ وتىر. قازىردىڭ وزىندە ەلىمىزدە وسى باعىتتا جۇمىس ىستەپ جاتقان شەتەلدىك ينۆەستورلار جەتكىلىكتى، - دەدى ول.
ينۆەستيسيا تارتۋداعى كەدەرگىلەر قانداي؟
ەكونوميست باۋىرجان ىسقاقوۆ قازاقستاننىڭ ينۆەستيسيالىق الەۋەتى جوعارى، الايدا ونى تولىق پايدالانا الماي وتىرعانىمىزعا نازار اۋدارادى.
- كەمشىلىكتەر كەدەرگى بولىپ وتىر. ماسەلەن، اكىمشىلىك راسىمدەردىڭ ۇزاقتىعى، بيۋروكراتيا، سوت جۇيەسىنە سەنىمنىڭ تومەندىگى جانە جوبالاردى ىسكە اسىرۋداعى باياۋلىق باسەكەلەستەرىمىزدىڭ العا شىعۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. شيكىزات مول، ءبىراق تەحنولوگيالىق جاڭارتۋ باياۋ، ەنەرگيا قۇنى جوعارى. مۇناي، گاز، حيميا سالاسىندا ءىرى رەسۋرستىق بازا بار بولسا دا تەرەڭ وڭدەۋ جوبالارى جاي ىسكە اسادى. تۋريزمگە كەلسەك، الەۋەت زور، الايدا تاعى ينفراقۇرىلىم، سەرۆيس جانە ماركەتينگ جەتكىلىكسىز، - دەدى ول.
ەكونوميست وڭىرلەردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن كۇشەيتۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيدى.
- ينۆەستيسيالىق جوبالاردى سۇيەمەلدەيتىن كاسىبي كوماندانىڭ جوقتىعى اكىمدەردىڭ موتيۆاتسياسىن تومەندەتەدى. كەيدە ولار ينۆەستيسيا تارتسا دا جوبانىڭ ىسكە اسۋ تاۋەكەلى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك العىسى كەلمەيدى، - دەدى باۋىرجان ىسقاقوۆ.
ماسەلەنى مەملەكەت باسشىسى بىلتىرعى جولداۋدا كوتەرگەن بولاتىن. پرەزيدەنت ۇكىمەت جانىنداعى ينۆەستيسيا شتابىنا اۋقىمدى قۇزىرەت بەرىپ، جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ قارقىنىن ارتتىرۋعا جول اشۋ كەرەگىن ايتتى.
- ەكونوميكاعا سالىنعان تىكەلەي ينۆەستيسيا كولەمىن ازايتىپ الماۋ ءۇشىن وسى باعىتتاعى جۇمىستى كۇشەيتۋ كەرەك. كەيبىر اكىمدەر مەن مينيسترلەر ينۆەستور تارتۋ ىسىنە ءجوندى اتسالىسپاي وتىرعانىن اتاپ وتكىم كەلەدى. ۇكىمەت بۇل شارۋانى رەتكە كەلتىرۋگە ءتيىس، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
عابيدوللا وسپانقۇلوۆ ينۆەستورلاردان كەلەتىن شاعىمداردىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىن تىزبەكتەدى.
- ينۆەستورلار اكىمدىكپەن بىرگە جەر تاڭدايدى، ءبىراق بيۋروكراتيا، ينفراقۇرىلىم السىزدىگىمەن بەتپە-بەت كەلۋى مۇمكىن. ماسەلەنى ينۆەستيسيالىق ورتالىق شەشەدى، ولار تۇرالاپ قالعان جوبالاردى ىسكە قوسۋعا اتسالىسادى. شتابتىڭ ارقاسىندا 80 ميلليارد ا ق ش دوللارى سوماسىنداعى جوبالار ناقتى جۇزەگە اسقان، - دەدى ول.
بايقاعانىمىزداي، يندۋستريالىق جوبالاردىڭ الەۋەتى جوعارى بولعانمەن، ولاردىڭ ناقتى ناتيجەگە جەتۋى ينۆەستيسيالىق كليماتتىڭ ساپاسىنا، جوبالاردى سۇيەمەلدەۋدىڭ تيىمدىلىگىنە جانە وڭىرلەردەگى جاۋاپكەرشىلىك دەڭگەيىنە تىكەلەي بايلانىستى بولىپ وتىر. ەڭ باستىسى، رەفورمالار ءتيىمدى جۇزەگە اسسا، يندۋستريالاندىرۋ ەكونوميكالىق ءوسىمدى تۇراقتى قامتاماسىز ەتە الادى.
اۆتور
ءمولدىر سنادين