قازاقستاندىق عالىمدار - الەمدىك عىلىمي جاڭالىقتىڭ اۆتورى

استانا. KAZINFORM - ا ق ش- تىڭ ەڭ كونە عىلىمي باسىلىمدارىنىڭ ءبىرى Science جۋرنالىندا 40 ۇيىمنان قۇرالعان حالىقارالىق عىلىمي توپ ازىرلەگەن «قازىرگى سەلەكسيا ادىستەرى پايدا بولعانعا دەيىنگى مىڭداعان جىلدار بويىنداعى يتتەردىڭ كەڭ الۋان تۇرلىلىگى» اتتى ماقالا جاريالاندى.

زەرتتەۋشىلەر قاتارىندا قازاقستاندىق ارحەولوگتار، سونىڭ ىشىندە تورايعىروۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زەرتتەۋشىلەرى - ۆ. ك. مەرتس جانە ي. ۆ. مەرتس جانە ە. ا. بوكەتوۆ اتىنداعى قاراعاندى ۇلتتىق زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زەرتتەۋشىلەرى - ە. ر. ۋسمانوۆا، ۆ. ۆ. ۆارفولومەيەۆ ەنگەن.

عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى مالىمەتىنشە، جۇمىس بارىسىندا پلەيستوتسەن داۋىرىنەن قازىرگى ۋاقىتقا دەيىنگى ءارتۇرلى گەوگرافيالىق ايماقتاردان جينالعان ماتەريالدار زەرتتەلىپ، بۇگىنگە دەيىنگى ەڭ كەشەندى ناتيجەلەر ۇسىنىلدى. زەرتتەۋدى ۇلى بريتانياداعى ەكسەتەر ۋنيۆەرسيتەتى جانە فرانتسيانىڭ ۇلتتىق عىلىمي زەرتتەۋلەر ورتالىعى ۇيلەستىردى.

جۇمىس 2012 -جىلى باستالىپ، سوڭعى 50 مىڭ جىلدا ءومىر سۇرگەن يتتەر مەن قاسقىرلاردىڭ 643 زاماناۋي جانە ارحەولوگيالىق باس سۇيەگى تالداندى. 600 دەن استام ەجەلگى جانە قازىرگى زامانعى ۇلگىلەردى 3D- سكانەرلەۋ ناتيجەسىندە گولوتسەننىڭ باستاپقى كەزەڭىندەگى يتتەردىڭ پىشىندىك ارتۇرلىلىگى بۇگىنگى دەڭگەيمەن سالىستىرۋعا بولاتىنى انىقتالدى. بۇل قازىرگى يت تۇقىمدارىنا ءتان كوپتەگەن مورفولوگيالىق ايىرماشىلىقتاردىڭ تەرەڭ ەجەلگى تامىرى بار ەكەنىن جانە ولاردىڭ ءۇي جانۋارىنا اينالعاننان كەيىن كوپ ۇزاماي پايدا بولعانىن كورسەتەدى.

زەرتتەۋ بارىسىندا عالىمدار يتتەردىڭ قازىرگى كەزدەگىدەي تۇرىشىلىك ارتۇرلىلىكتىڭ قاشان پايدا بولعانىن انىقتادى. سۇيەك ءپىشىنىن تالداۋدىڭ زاماناۋي ادىستەرىن قولدانا وتىرىپ، ونداعان مىڭ جىل بۇرىنعى ارحەولوگيالىق ۇلگىلەر اراسىندا جەكە مورفولوگيالىق فورمالاردىڭ قالىپتاسۋىن قاداعالادى. ناتيجەلەرگە سايكەس، يتتەردىڭ كولەمى مەن ءپىشىنى بويىنشا جىكتەلۋى كەمىندە 11000 جىل بۇرىن باستالعان. مەزوليت پەن نەوليت داۋىرلەرىندە يتتەر ءپىشىنى مەن مولشەرىنىڭ كەڭ سپەكترىن كورسەتتى. بۇل ولاردىڭ العاشقى ادام قاۋىمداستىقتارىنداعى ءارتۇرلى رولدەرىن (اڭشىلىق، مال باعۋ، سەرىكتەستىك قىزمەتتەرىن) ايقىندايدى. وسى كەزەڭنەن كەيىن مورفولوگيالىق ۆارياتسيالار قارقىندى كوبەيىپ، بەلگىلى تۇقىمداردىڭ قالىپتاسۋىنا جول اشتى.

زەرتتەۋ ناتيجەلەرى XIX عاسىرداعى سەلەكتسيا ادىستەرىمەن عانا يتتەردىڭ الۋان تۇرلىلىگى قالىپتاستى دەگەن ءداستۇرلى گيپوتەزالاردى تەرىسكە شىعارادى. ءۇي يتتەرىنىڭ باس سۇيەگى ءپىشىنى مەن كولەمىندەگى ايىرماشىلىقتار قاسقىرلاردان بولىنگەننەن كەيىن-اق مىڭداعان جىل بۇرىن بولعانى دالەلدەندى. سونىمەن قاتار پلەيستوتسەننىڭ سوڭعى كەزەڭىنە جاتاتىن ۇلگىلەردە ءۇي جانۋارلارىنا ءتان مورفولوگيا ءالى بايقالماعان، بۇل العاشقى يتتەردىڭ پايدا بولۋ پروتسەسىنىڭ كۇردەلىلىگىن كورسەتەدى.