قازاقستاندا تيك-توكتى بۇعاتتاۋ: ەلىمىزگە تانىمال بلوگەرلەر نە دەيدى

استانا. KAZINFORM - ەلىمىزدە TikTok الەۋمەتتىك جەلىسىن بۇعاتتاۋ مۇمكىندىكتەرى قاراستىرىلىپ جاتىر. بۇل جايىندا مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى ايدا بالايەۆا مالىمدەگەن بولاتىن.

ونىڭ اتاپ وتۋىنشە، بۇل پلاتفورمادا زاڭعا قايشى كوپتەگەن كونتەنت تارالىپ جاتىر. بۇل ماسەلەنى دەپۋتاتتار دا كوتەرگەنى ەستە. وسىعان وراي Kazinform اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى ءبىلىم مەن عىلىمدى ەلىمىزدە ناسيحاتتاپ جۇرگەن تانىمال بلوگەرلەرمەن تىلدەسىپ، اتالعان الەۋمەتتىك جەلىنىڭ جابىلۋ مۇمكىندىگىنە قاتىستى پىكىرىن بىلگەن ەدى.

الماتىلىق حيميا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى ۇلان ۇسەنوۆ وسىدان ءۇش جىل بۇرىن مەكتەپ ماتەريالدارىن جاپوننىڭ «نارۋتو» انيمەسى ارقىلى ءتۇسىندىرىپ، TikTok-تا تانىمال بلوگەرگە اينالدى. ول ەلىمىزدە TikTok-تىڭ بۇعاتتالۋىنا قارسى.

«بىلۋىمشە، جاسوسپىرىمدەردى، كامەلەتكە تولماعانداردى بۋللينگتەن، جات كونتەنتتەردى كورۋدەن قورعاۋ دەگەن سياقتى ءۋاج ايتىلادى. بۇل اسىرەسە TikTok-تا ءجيى تارالاتىنى اتاپ وتىلەدى. بىرنەشە سەبەپكە وراي مۇنىمەن كەلىسپەيمىن. بىرىنشىدەن، كەز كەلگەن اتا-انا، ەرەسەك ادام بالاسىنىڭ تەلەفونىنداعى قوسىمشالاردى باپتاۋىنا كىرىپ، «اتا-انا باقىلاۋىن» قوسا الادى. سودان كەيىن بالاعا كەز كەلگەن جات كونتەنت اۆتوماتتى تۇردە كورسەتىلمەيدى. بۇل قاس قاعىمدا شەشىلەدى»، - دەدى ول.

ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، TikTok-تا دەپۋتاتتار ايتىپ جۇرگەندەي پورنوگرافيالىق كونتەنت بولمايدى. ۆكونتاكتە الەۋمەتتىك جەلىسىندە مۇنداي زاڭعا قايشى فوتو مەن ۆيدەونى كوپتەپ كەزدەستىرۋگە بولادى.

ء«مۇعالىم رەتىندە بالالار جات دۇنيەنى ەڭ الىمەن الەۋمەتتىك جەلىدەن ەمەس قورشاعان ورتاسىنان - اتا- انالارىنان، اعالارىنان، اپكەلەرىنەن، اۋلاداعى بالالاردان الادى دەپ سانايمىن. جالپى، ەگەر وتباسىندا ءجۇرىس- تۇرىستىڭ كەيبىر ەرەجەلەرى بەلگىلەنىپ، بوعاۋىز ءسوز ايتۋدىڭ دۇرىس ەمەستىگى بالاعا تۇسىندىرىلەتىن بولسا، وندا ول ونىڭ جامان ەكەندىگىن تۇسىنەدى. مەنىڭشە، الەۋمەتتىك جەلىنى تولىقتاي ايىپتى دەپ ساناۋ دۇرىس ەمەس. بالانىڭ ۇزاق ۋاقىت بويى تەلەفوندا وتىرۋىنا اتا- انا دا كىنالى. ويتكەنى بالامەن ۋاقىتتا دۇرىس وتكىزگەننەن گورى قولىنا تەلەفون ۇستاتا سالۋ الدەقايدا وڭاي. ويتكەنى كىتاپ وقۋعا، كوشەدە سەرۋەندەۋگە، قانداي دا ءبىر شارۋامەن اينالىسۋعا كوپ ۋاقىت پەن ەنەرگيا كەتەدى»، - دەپ سانايدى ۇستاز.

ۇلان ۇسەنوۆتىڭ پايىمىنشا، TikTok كەرىسىنشە بالانىڭ كرەاتيۆتىلىگىن دامىتادى. پلاتفورما ماڭىزدى تاقىرىپتاردى ىڭعايلى ءارى قىزىقتى ادىستەرمەن تۇسىندىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. بالا جاڭالىق الىپ، الەۋمەتتەنەدى، قىزىعۋشىلىقتارىن بولىسەدى. ۆيدەوعا ءتۇسىرۋدى، مونتاج جاساۋدى ۇيرەنىپ، كامەرا الدىندا سويلەۋگە ماشىقتانادى. سونىمەن قاتار قازاقستاندىق مۋزىكانتتار TikTok ارقىلى تانىمال بولىپ، قازاق ءتىلىن دە دامىتىپ جاتىر.

بۇعان قوسا، الەۋمەتتىك جەلى اكىمشىلىگى دە بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ايتارلىقتاي رەسۋرس جۇمساپ وتىر.

«TikTok اكاىمشىلىگى باس كەڭسەسىن ماسكەۋدەن الماتىعا كوشىرىپ، قازاقستاندىق مامانداردان كادر جاساقتادى. ولار وتاندىق بلوگەرلەرگە كەزدەسۋلەر، سەمينارلار وتكىزىپ، ءار ۋاقىتتا دا قولداۋ كورسەتەدى. قازاقستان بويىنشا تۋرلار وتكىزىپ، ونىڭ بارىسىندا بلوگەرلەر تۋعان ولكەسى جايلى ۆيدەولار تۇسىرەدى. ولار كەرىسىنشە ءبىلىمدى قولداپ وتىر»، - دەدى ول.

ءوزىنىڭ تاريحي ۆيدەولارىمەن TikTok-تا تانىمال بولعان تاعى ءبىر ەلىمىزدىڭ عىلىمى مەن مادەنيەتىن ناسيحاتتاۋشى - نۇرقوجا ەرسايىن. ول دا قازاقستاندا پلاتفورمانى بۇعاتتاۋ قاتە قادام بولاتىندىعىن ايتادى. ونىڭ پايىمىنشا، الەۋمەتتىك جەلى ءوز ويىڭدى بىلدىرۋگە، ءبىلىم مەن مادەني قۇندىلىقتاردى تاراتۋعا بىرەگەي مۇمكىندىكتەر ۇسىنادى.

«ەتنو-دلوگەر رەتىندە TikTok-تى قازاقتاردىڭ تاريحى مەن مادەنيەتىن تانىتۋ ءۇشىن قولدانامىن ءارى مۇنداي باستامالار قوعامعا مول پايدا اكەلەتىندىگىنە سەنىمىم مول. بۇل - ءبىلىم الۋعا بولاتىن ۆيدەولاردى، ءوزىڭدى دامىتاتىن تاپسىرمالاردى، مادەنيەت پەن تاريح جايلى اقپاراتتاردى الۋعا بولاتىن پلاتفورما. بالالار ءۇشىن بۇل وقۋعا جانە دامۋعا يتەرمەلەيتىن قىزىقتى ءارى ينتەراكتيۆتى ءادىس بولا الادى»، - دەدى نۇرقوجا ەرسايىن.

دەگەنمەن ول TikTok-تا كەز كەلگەن وزگە الەۋمەتتىك جەلى سياقتى كونتەنتىندە باقىلاۋ بولماسا، وندا بالالارعا تەرىس اسەرىن تيگىزۋى مۇمكىن ەكەندىگىن مويىندايدى. دەگەنمەن بلوگەردىڭ ايتۋىنشا، پلاتفورمادا مودەراتسيا جانە بالالاردى قورعاۋعا باعىتتالعان كۇشتى جۇيە جۇمىس ىستەيدى. بەيادەپ كونتەنت بىردەن بۇعاتتالادى. انا-انا باقىلاۋى دا بار. سوندىقتان دا ول بالالار مەن اتا- انالاردى اتالعان قۇرالداردى دۇرىس پايدالانىپ، سيفرلىق ساۋىتتىلىقتى دامىتۋعا ۇيرەتۋ قاجەت دەپ سانايدى.

ەستەرىڭىزگە سالا كەتسەك، قىرعىزستاندا بۇل تانىمال الەۋمەتتىك جەلى بۇعاتتالعان. ال ءساۋىر ايىنىڭ سوڭىندا ەۋروكوميسسيا TikTok پلاتفورماسىنا قارسى تەكسەرۋگە باستاماشىلىق جاسادى. ا ق ش پرەزيدەنتى دجو بايدەن بولسا TikTok يەسىنەن اتالعان الەۋمەتتىك جەلىنى ساتۋدى تالاپ ەتەتىن زاڭعا قول قويدى. وسىدان كەيىن TikTok جانە ونىڭ قىتايلىق ByteDance ەگە كومپانياسى اتالعان زاڭعا قارسىلىق بىلدىرۋگە تىرىسىپ، ا ق ش ۇكىمەتىن سوتقا بەردى.

وسى جىلدىڭ اقپانىندا ەلىمىزدىڭ مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى ايدا بالايەۆا قازاقستاندا پلاتفورمانى بۇعاتتاۋ ماسەلەسى قاراستىرىلاتىنىن ايتقان ەدى. وسىدا كەيىن TikTok رەسمي وكىلى ءمينيستردىڭ قازاقستان اۋماعىندا پلاتفورمانىڭ جابىلۋى مۇمكىن دەگەن پىكىرىنە تۇسىنىكتەمە بەردى.

«قاۋىپسىزدىككە، اسىرەسە جاس پايدالانۋشىلارعا كەلسەك، بۇل TikTok-تىڭ ءابسوليۋتتى باسىمدىعى جانە وعان كوپ كۇش جۇمسايمىز. سونىڭ ىشىندە قاۋىمداستىق ەرەجەلەرىن بۇزاتىن كونتەنتتى بەلسەندى جانە اگرەسسيۆتى تۇردە جويامىز. 2023 -جىلى ءبىز قازاقستاندا ەرەجەنى بۇزعان ءتورت ميلليوننان استام بەينەروليكتى الىپ تاستادىق. ءبىز ق ر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى مەن ىشكى ىستەر مينيسترلىگىن قوسا العاندا، مۇددەلى بيلىك ورگاندارىمەن تىكەلەي جۇمىس ىستەيمىز»، - دەدى سپيكەر.

سەنات دەپۋتاتى الىشەر ساتىبالديەۆ تە ۇكىمەت باسشىسىنىڭ اتىنا ساۋال جولداپ، tiktok جەلىسىنە قاتىستى باتىس پەن كورشى ەلدەردە شەكتەۋ شارالارى ەنگىزىلگەنىن، ءبىراق قازاقستاننىڭ بۇل ماسەلەگە سالعىرت قاراپ وتىرعانىن مالىمدەگەن ەدى.

«ەۋروپا مەملەكەتتەرىنىڭ ءبىرقاتار ەلىندە جۇرگىزىلگەن ارنايى تەكسەرىستەر ناتيجەسىندە پلاتفورمادا بالالاردى زياندى اقپاراتتان قورعاۋ تەتىكتەرىنىڭ ىستەمەيتىنى انىقتالىپ، ەۋرووداق تاراپىنان جەلىگە قاتىستى 368 ميلليون دوللار شاماسىندا ايىپپۇل سالىنعان. ال ا ق ش 5 ميلليون دوللار، نيدەرلاند 750 مىڭ ەۋرو، ۇلى بريتانيا 15 ميلليون ەۋرو كولەمىندە ايىپپۇل سالعان. كورشىلەرىمىز رەسەي مەن وزبەكستان جەلىنى ءوز اۋماعىندا تولىق بۇعاتتاپ قۇتىلدى»، - دەگەن ەدى ول.

ءماجىلىس دەپۋتاتى ەرلان سايروۆ تا ۇكىمەت باسشىسىنىڭ اتىنا ساۋال جولداپ، وندا الەۋمەتتىك جەلىلەر بالالاردىڭ دەنساۋلىعى مەن پسيحيكاسىنا تەرىس اسەر ەتىپ جاتقانىن العا تارتادى.

«اسىرەسە، بالالار اراسىندا كەڭ تانىمالدىلىققا يە TikTok-تىڭ جاستارىمىزعا رۋحاني زيانى ارتىپ كەلەدى. وكىنىشكە قاراي، بۇگىنگى جاستار اتا-بابا تالىمىمەن ەمەس، نەگىزىنەن TikTok ارقىلى تاربيەلەنىپ جاتىر. وندا پايدالى كونتەنتپەن قاتار، بالانى جاعىمسىز ادەتتەر مەن تەرىس قىلىقتارعا باستايتىن بەينەماتەريالدار دا جەتكىلىكتى. ءتۇرلى ويىنداردى جارنامالاۋ، ونلاين كازينو، ستريمدەر ارقىلى ادەپسىز ارەكەتتەر كورسەتۋ، ءتىپتى پورنوگرافيا، سۋيتسيدكە شاقىرۋ، بىلاپىت سوزدەر مەن بەيادەپ كورىنىستەرگە تولى ريلستار دا وسى TikTok ارقىلى تارالىپ جاتىر. ولاردى بالالار تەك قاراپ قانا قويماي، زورلىق- زومبىلىقتىڭ قۇربانى دا بولىپ، ويىنقۇمارلىق دەرتىنە ۇشىراۋدا. ءبىز كوپتەگەن اتا-اجە، اكە-انامەن كەزدەسكەن سايىن وسى ماسەلەنى ءجيى كوتەرەتىن بولدى. حايپ قۋىپ، پرانك دەگەن جەلەۋمەن ار- ۇياتتان اتتاۋ ادەتكە اينالدى»، - دەدى ەرلان سايروۆ.

اۆتور

مارلان جيەمباي