قازاقستاندا ايەلدەر مەن ەرلەردىڭ جالاقىسى قاشان تەڭەسەدى

قازاقستاندا ايەلدەردىڭ مۇمكىندىگى ەرلەرمەن تەڭەسكەن جوق. وعان ستاتيستيكا دالەل. كەيدە ايەلدەر ءوز قۇقىعىن قالاي قورعاۋدى دا بىلمەيدى. ال، جالاقىسى ءالى دە تومەن.

وسى جانە باسقا فاكتورلاردى جويۋ، ياعني گەندەرلىك تەڭدىككە جەتۋ ءۇشىن نە ىستەلدى؟ بۇعان دەيىن العا قويعان ماقساتتارعا قول جەتتى مە؟ ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ ەلدىڭ ساياسي، ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك ومىرىنە بەلسەندى قاتىسۋىنا تەڭ مۇمكىندىك بەرىلدى مە؟ مەملەكەتتىك ساياساتتا گەندەرلىك تاسىلدەردى كەڭىنەن ەنگىزۋ جانە زاڭنامالىق بازانى جەتىلدىرۋ قالاي جۇزەگە اسىپ جاتىر؟ وسى جانە وزگە سۇراقتاردىڭ جاۋابىن Kazinform تىلشىسىنە قازاق ۇلتتىق قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى الەۋمەتتىك جانە گەندەرلىك زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ جوبا مەنەدجەرى ايگەرىم قۇسايىن قىزى ايتىپ بەردى.

سوڭعى بەس جىلدا ىلگەرىلەۋ بار

ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاندا سوڭعى بەس جىلدا ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ مۇمكىندىكتەرىنىڭ تەپە-تەڭدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماڭىزدى فاكتورعا اينالدى.

«سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدە گەندەرلىك تەڭدىكتىڭ ارتقانىن بايقاۋعا بولادى. ول ءۇشىن بىرنەشە شارا قابىلدانىپ جاتىر. اتاپ وتسەم، تەك ايەلدەرگە ارنالعان كاسىپتەر ءتىزىمىن الىپ تاستاۋ، جالعىزباستى اكەلەرگە ءوزىن جانە بالالارىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قاشىقتان جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىك بەرۋ، پارلامەنتتە ايەلدەرگە، جاستارعا جانە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندارعا 30 پايىزدىق كۆوتا ەنگىزۋ دالەل بولا الادى. سونىمەن قاتار، ايەلدەردىڭ ەكونوميكالىق جانە ساياسي مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتۋ، ايەلدەر مەن قىزدارعا قاتىستى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق پەن كەمسىتۋشىلىككە قارسى كۇرەس شارالارىن كۇشەيتۋدە مەملەكەتتىك جانە گەندەرلىك ساياسات ستراتەگياسى ىسكە اسىرىلىپ جاتىر»، - دەدى ايگەرىم قۇسايىن قىزى.

حالىقارالىق ۇسىنىم مەن قازاقستاننىڭ بيلىگىندەگى ايەلدەردىڭ ۇلەسى

جالپى ب ۇ ۇ ۇسىنىمدارىنا سايكەس، ايەلدەردىڭ مۇددەسىن ەسكەرۋ جانە تولىق كورسەتۋ ءۇشىن بيلىك قۇرىلىمدارىندا، شەشىم قابىلدايتىن دەڭگەيدەگى قىزمەتتە ايەلدەر وكىلدىگى 30 پايىز بولۋى كەرەك. ەلىمىز بۇل ۇسىنىمدى ورىنداۋ ءۇشىن كەزەڭ-كەزەڭمەن جوسپار قۇرعان.

«2022-جىلى ايەلدەر وكىلدىگىنىڭ بەلگىلەنگەن دەڭگەيىنە قول جەتكىزۋ ءۇشىن قازاقستانداعى وتباسى جانە گەندەرلىك ساياساتتىڭ 2030-جىلعا دەيىنگى تۇجىرىمداماسى جاڭارتىلدى جانە ونى ىسكە اسىرۋدىڭ جاڭارتىلعان جوسپارى قابىلداندى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ 2022-جىلعى 1- ساۋىردەگى 853- جارلىعىنا سايكەس، نىسانالى ينديكاتور ايقىندالدى. اتقارۋشى، وكىلدى جانە سوت ورگاندارىندا، مەملەكەتتىك، كۆازيمەملەكەتتىك جانە كورپوراتيۆتىك سەكتورلارداعى شەشىمدەر قابىلداۋ دەڭگەيىندە ايەلدەردىڭ ۇلەسى 2023-جىلى 25 پايىز بولدى. ال، بۇل كورسەتكىش 2027-جىلعا قاراي 27,0 پايىز، 2030-جىلعا قاراي 30 پايىزعا جەتۋ كەرەك»، - دەدى ول.

ايەلدەردىڭ مۇمكىندىگى ءالى تەڭ ەمەس

2022-جىلعا ارنالعان جۇمىسپەن قامتۋ ستاتيستيكاسى كورپوراتيۆتىك سەكتورداعى باسقارۋشى ايەلدەردىڭ وكىلدىگىنىڭ 30 پايىز شەگىنەن اسىپ كەتكەنىن كورسەتەدى (43,4 پايىز). ءبىراق ساراپشى قوعامدا ايەلدەردىڭ مۇمكىندىگى ءالى دە تەڭەسپەگەنىن العا تارتتى.

«قازاقستان ايەلدەردى ساياسي، ەكونوميكالىق جانە قوعامدىق سالالارعا تارتۋدا ءبىرشاما جەتىستىكتەرگە جەتكەنىنە قاراماستان، قوعامدا ايەلدەردىڭ مۇمكىندىكتەرى ءالى دە شەكتەۋلى»، - دەدى.

دەگەنمەن، گەندەرلىك يندەكس بويىنشا حالىقارالىق رەيتينگتە قازاقستان بىلتىر 146 ەلدىڭ ىشىندە 62 ورىندى يەلەندى (2022-جىلى - 146 ەلدىڭ ىشىندە 65-ءشى، 2021-جىلى – 156 دان 80- ءشى، 2020-جىلى – 153 تەن 72-ورىندا) جانە 2022-جىلمەن سالىستىرعاندا 3 ساتى جوعارىلادى.

بىلىمدەگى الشاقتىق ءىس جۇزىندە جويىلدى

ايگەرىم قۇسايىن قىزى، قازاقستاندا ءبىلىم دەڭگەيى بويىنشا گەندەرلىك الشاقتىق ءىس جۇزىندە جويىلعانىن اتاپ ءوتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، باستاۋىش، ورتا جانە جوعارى بىلىممەن قامتۋدا تولىق تەڭدىك قامتاماسىز ەتىلدى.

«سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى» كورسەتكىشى بويىنشا قازاقستان جىل سايىن پوزيتسياسىن - 1-ورىندى ساقتاپ كەلەدى. جەتەكشى ەلدەردىڭ قاتارىندا. «ايەلدەردىڭ ەكونوميكالىق قاتىسۋى جانە مۇمكىندىكتەرى» جانە ء«بىلىم دەڭگەيى» كورسەتكىشتەرىنىڭ جاقسارۋى بايقالادى، تەك «ساياسي ىلگەرىلەۋ» كورسەتكىشى بويىنشا جاعداي ايتارلىقتاي ناشارلادى – 66 دان 100 گە دەيىن تومەندەدى»، - دەدى ول.

ايەلدەرگە قاتىستى زورلىق-زومبىلىققا زاڭ قاتايدى

باس پروكۋراتۋرا قۇقىقتىق ستاتيستيكا جانە ارنايى ەسەپكە الۋ جونىندەگى كوميتەتىنىڭ مالىمەتىنشە، 2022-جىلى رەسپۋبليكادا وتباسىلىق-تۇرمىستىق سالادا جاسالعان 942 قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىق (2020 ج. – 1072، 2021 ج. - 1047) تىركەلگەن. بۇل ستاتيستيكاعا قاراپ، تىركەلگەن قىلمىس ازايعانىن كورەمىز. ءبىراق بىلتىرعى دەڭگەي 2022-جىلدىڭ كورسەتكىشىنەن كەم بولماي وتىر.

2023-جىلدىڭ 6 ايىنىڭ قورىتىندىسىنا قاراساق، وتباسىلىق-تۇرمىستىق سالادا 461 قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىق (2022-جىلدىڭ 6 ايىندا - 460) تىركەلگەن. 2022-جىلى رەسپۋبليكا بويىنشا 25 مىڭنان اسا اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تىركەلىپ (2020 ج. – 25720، 2021- 28008)، وتباسىلىق-تۇرمىستىق سالادا جاسالعان. 2023-جىلى 6 ايدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا وتباسىلىق-تۇرمىستىق سالادا 18,2 مىڭ اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تىركەلدى. ايتا كەتەيىك، مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىن ورىنداۋ ماقساتىندا 2023-جىلى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك قاتايدى. قىلمىستىق كودەكسكە جانە «اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى» كودەكسكە ءتيىستى وزگەرىستەر ەنگىزىلدى. بۇل تۋرالى مىنا ماتەريالدا تولىعىراق ايتقانبىز.

2023-جىلدىڭ 6 ايىندا ايەلدەر ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىلدىڭ اتىنا 925 ءوتىنىش جولداعان. بۇل - وتىنىشتەردىڭ جالپى سانىنىڭ 32,7 پايىزى. سونىڭ ىشىندە گەندەرلىك كەمسىتۋشىلىك بويىنشا 8 شاعىم تۇسكەن.

«ايەلدەردەن تۇسەتىن شاعىمدار نەگىزىنەن ولاردىڭ ەڭبەك، تۇرعىن ءۇي، الەۋمەتتىك سالاداعى، نەكە جانە وتباسىنداعى قۇقىعىنىڭ بۇزىلۋىنا قاتىستى بولعان. ادەتتە، مۇنداي جاعدايلار قارجىلاي جاعدايى قيىن، زاڭگەردەن كومەك سۇراۋعا اقشانىڭ جەتپەۋى، ءتىپتى قۇقىعىن قورعاۋدىڭ جولىن بىلمەۋى، ءبىلىمنىڭ بولماۋىنان بولادى. ايەلدەردەن تۇسكەن وتىنىشتەردى قاراپ، ۇلتتىق قۇقىق قورعاۋ ينستيتۋتى مەملەكەتتىك ورگاندارعا ءتيىستى ساۋالدار مەن ۇسىنىستار جىبەرەدى» ، - دەدى مامان.

ايەلدەر كىمنەن جانە قالاي كومەك سۇراي الادى

ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاندا شاعىم بەرۋ، ونىڭ ىشىندە جىنىسىن كەمسىتۋشىلىككە قاتىستى جاعدايلاردى قاراۋدىڭ ءتيىمدى تەتىگى ەنگىزىلدى. ازاماتتار قۇقىعىن قورعاۋ ءۇشىن سوت ورگاندارىنا، ۇلتتىق قۇقىق قورعاۋ ينستيتۋتتارىنا، پروكۋرورلارعا جانە باسقا مەكەمەلەرگە جۇگىنە الادى. جوعارعى سوتتىڭ سايتىندا «ايەلدەرگە قۇقىقتىق كومەك» ءبولىمى بار. وندا ايەلدەردى كەمسىتۋشىلىكتەن قورعاۋ بويىنشا قۇقىقتىق اقپارات، زاڭناماعا جانە سوت اكتىلەرىنە تۇسىنىكتەمەلەر بەرىلگەن. قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى جانىنداعى ايەلدەر ىستەرى جانە وتباسىلىق-دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيانىڭ سايتىندا دا ايەلدەر قۇقىعىن قورعاۋ ماسەلەلەرى قامتىلعان.

«توميريس» اقپاراتتىق-تانىمدىق باعدارلاماسى اياسىندا ايەلدەر قوزعالىسىنىڭ بەلسەندى وكىلدەرىنە ارنالعان ترەنينگ باستالدى. باعدارلاما ايەلدەر مەن قىزداردىڭ باسقارۋ الەۋەتىن جانە ساياسي مادەنيەتىن دامىتۋعا باعىتتالعان. باستى ماقساتىنىڭ ءبىرى - بەلسەندى ايەلدەردى وقىتۋ ماقساتىندا ءار ءوڭىر ءۇشىن ايماقتىق ساراپشىلار پۋلىن قۇرۋ. 2022-جىلى 50 ترەنەر دايىندالدى. بىلتىر دا جۇمىس جالعاستى. سونىمەن قاتار، ەلىمىزدە وتباسى جانە گەندەرلىك ساياسات سالاسىندا الەۋمەتتانۋلىق-اناليتيكالىق زەرتتەۋلەر تۇراقتى تۇردە جۇرگىزىلەدى»، - دەدى ايگەرىم قۇسايىن قىزى.

ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، «ب ۇ ۇ- ايەلدەر» ۇيىمىمەن بىرلەسە وتىرىپ، «تۇراقتى دامۋ ماقساتتارىنا قول جەتكىزۋگە جانە قازاقستانداعى تەڭدىككە جاردەمدەسۋ سالاسىنداعى مىندەتتەمەلەردى جۇزەگە اسىرۋعا جاردەمدەسۋ» تاقىرىبىندا بىرلەسكەن جوبا جۇزەگە اسىرىلدى. 2022-جىلى جوبانى ىسكە اسىرۋ بارىسىندا گەندەرلىك تالداۋ جۇرگىزۋ جانە باسقا گەندەرلىك بيۋدجەتتەۋ قۇرالدارىن ەنگىزۋ بويىنشا قازاقستاننىڭ 13 وڭىرىنەن قوعامدىق كەڭەستەردىڭ، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ جانە بەلسەندىلەردىڭ 42 وكىلىنىڭ (95 پايىز ايەلدەر جانە 5 پايىز ەرلەر) الەۋەتى ارتتىرىلدى.

قازاقستاندا گەندەرلىك ساياساتتىڭ بولىگى رەتىندە 2030-جىلعا قاراي ۇزاق مەرزىمدى مىناداي ناتيجەلەر كۇتىلەدى:

حالىقتىڭ رەپرودۋكتيۆتى دەنساۋلىققا قاتىستى حابارى ارتادى.

بالالاردى تاربيەلەۋ پروتسەسىنە قاتىساتىن اكەلەردىڭ ۇلەسى ارتادى.

ومىرلىك قيىن جاعدايعا تاپ بولعان وتباسىلاردى انىقتاۋ جانە ولارعا كومەك كورسەتۋ تيىمدىلىگى ارتادى.

تۇرمىستىق زورلىق- زومبىلىقتىڭ قايتالاناتىن جاعدايلارى ازايادى.

كاسىپكەرلىك سالاسىنداعى ايەلدەردىڭ قارجىلاي ساۋاتى ارتادى.

اتقارۋشى، وكىلدىك جانە سوت ورگاندارىندا، مەملەكەتتىك، كۆازيمەملەكەتتىك جانە كورپوراتيۆتىك سەكتورلاردا شەشىم قابىلداۋ پروتسەستەرىنە قاتىساتىن ايەلدەردىڭ ۇلەسى ۇلعايادى.

حالىقتى وتباسى جانە گەندەرلىك تەڭدىك ينستيتۋتىن نىعايتۋ شارالارىمەن قامتۋ ۇلعايادى.

2030-جىلعا قاراي ايەلدەردىڭ ورتاشا جالاقىسىنىڭ ەرلەرگە قاراعاندا گەندەرلىك الشاقتىعى - 21 پايىز.

ساراپشىمەن ەلىمىزدە گەندەرلىك تەڭدىككە جەتۋ ءۇشىن اتقارىپ جاتقان شارالارعا توقتالدى. ءالى دە شەشىلمەي كەلە جاتقان ماسەلە كوپ. ونىڭ ىشىندە ايەلدەردىڭ جالاقىسى ءالى دە ەرلەردىڭ تابىسىنان تومەن. ۇكىمەت مۇنى شەشۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر ينديكاتورلاردى دىتتەپ وتىر.

«2030 -جىلعا قاراي ايەلدەردىڭ ورتاشا جالاقىسىنىڭ ەرلەرگە قاراعاندا گەندەرلىك الشاقتىعى 21 پايىز بولادى، ماتەريالدىق يگىلىكتەرگە (مۇلىك، تۇرعىن ءۇي، كولىك، جەكە كاسىپكەرلەر) يەلىك ەتەتىن ايەلدەردىڭ ەرلەرگە قاتىستى ۇلەسى 10 پايىزعا ارتادى دەپ كۇتىلەدى. شەشىمدەر قابىلداۋ دەڭگەيىندە اتقارۋشى، وكىلدى جانە سوت ورگاندارىنداعى، مەملەكەتتىك، كۆازيمەملەكەتتىك جانە كورپوراتيۆتىك سەكتورلارداعى ايەلدەر ۇلەسى 30 پايىز، بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدەگى ايەلدەر ۇلەسى 10 پايىز بولادى»، - دەدى ايگەرىم قۇسايىن قىزى.

مەملەكەتتىك شارالاردىڭ ناتيجەسىن 2030-جىلعا قاراي كورەمىز. ال، قازاقستاندا جازىلماعان زاڭدىلىق بار - ايەلدەر بالا تاربيەسىنە دە، ءۇي شارۋاسىنا دا، قىزمەتكە دە ۇلگەرۋ كەرەك. ودان قالدى توركىنى مەن قايىن جۇرتىنىڭ كوڭىلىنەن شىعۋعا تىرىسادى. دەمەك، تۇرمىستاعى جاۋاپكەرشىلىكتىڭ جۇكتەمەسى جوعارى. الايدا جاس بۋىنداعى (20-35 جاس) ەر ازاماتتاردىڭ كوبى بۇلاردىڭ ءبارى ورتاق جاۋاپكەرشىلىك دەپ تۇسىنەدى. ماسەلەنىڭ ءبارى وتباسىنان شىعاتىنىن ەسكەرسەك، گەندەرلىك تەڭدىك وسىلاي اقىرىن-اقىرىن ورنايدى دەگەن ءۇمىت بار.

اۆتور راحيلا تلەۋوۆا