قازاقستان - تۇركى ۇيىمدارىن قۇرۋعا باستاماشى بولعان ەل - باعدات امىرەيەۆ

بۇگىندە الەم ەلدەرى تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ جۇمىسىنا نازار اۋدارىپ وتىر. اسىرەسە، حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتتارى ۇيىمنىڭ جانىنداعى تۇركى ينۆەستيسيالىق قورىنا قاراجات قۇيۋعا دايىن. قوردىڭ قۇرىلعانىنا ۇزاق ۋاقىت وتپەسە دە، ونىڭ بولاشاعىنا سەنەتىندەر كوپ. قوردىڭ جارعىلىق كاپيتالى 500 ميلليون دوللاردان باستالعانىمەن، الداعى ۋاقىتتا بىرنەشە ميللياردقا جەتۋى مۇمكىن. قوردىڭ قارجىسى قاي باعىتقا جۇمسالادى جانە قانداي قارجى ينستيتۋتتارى ينۆەستيسيا سالۋعا دايىن؟ بۇل تۋرالى تولىعىراق قوردىڭ پرەزيدەنتى باعدات امرەيەۆ Kazinform ساراپشىسىنا بەرگەن ەكسكليۋزيۆ سۇحباتىندا ايتتى.

3-قاراشادا استانادا تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ باسشىلارى ونىنشى سامميتكە جينالادى. العاشىندا جۇمىسىن كەڭەس رەتىندە باستاعان ۇيىم سوڭعى جىلدارى قىزمەتىن جانداندىردى. بۇگىندە قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان بەدەلدى حالىقارالىق ۇيىم دەۋگە دە نەگىز بار.

ەلورداعا ۇيىمعا مۇشە مەملەكەتتەر - ازەربايجان، قىرعىزستان، وزبەكستان جانە تۇركيانىڭ پرەزيدەنتتەرى كەلدى. باقىلاۋشى ەلدەر - ماجارستان مەن تۇرىكمەنستاننىڭ دا باسشىلارى قوسىلدى. سامميت «تۇركى ءداۋىرى» ۇرانىمەن وتەتىن جوعارى دەڭگەيدەگى پىكىرتالاستار ءۇشىن ماڭىزدى الاڭ بولادى.

مەرەيتويلىق سامميتتە كوشباسشىلار ءبىرقاتار ماڭىزدى ماسەلەلەر بويىنشا شەشىم شىعارىپ، كەلىسىمدەردى اياقتايدى جانە ەكونوميكا، ساۋدا، كولىك جانە كەدەن سياقتى سالالارداعى تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ جوبالارىنا قاتىستى رەسمي قۇجاتتاردى بەكىتەدى دەپ جوسپارلانعان. سونىمەن قاتار، ايماقتاعى جانە ودان تىس جەرلەردەگى ساياسي جانە ەكونوميكالىق وقيعالاردى تالقىلايدى.

ايتۋلى شارانىڭ قارساڭىندا تۇركى ينۆەستيسيالىق قورىنىڭ پرەزيدەنتى باعدات امىرەيەۆ قازاقستان تۇركى ەلدەرىنە قاتىستى ورتاق يدەيالاردىڭ باستاماشىسى بولعانىن اتاپ ءوتتى.

قازاقستان - تۇركى ۇيىمدارىن قۇرۋعا باستاماشى بولعان ەل

مۇنداي ماڭىزدى باستامالاردىڭ كوپتەگەن سەبەبى بار. سونىڭ ىشىندە، ءبىز - قازاقتار اشىق، ءارقاشان ەركىن قارىم- قاتىناستى قالايمىز. ديپلوماتيالىق تۇرعىدان باعدارىمىز ايقىن. بۇعان ءبىزدىڭ گەوساياسي ورنالاسۋىمىز دا مىندەتتەيدى. قازاقستان ەشقاشان قانداي دا ءبىر ەلدەر مەن ۇيىمدارعا قارسى شىقپايدى. ءبىراق بارىنەن بۇرىن ءبىز تەپە- تەڭدىكتى ساقتاپ كەلەمىز. ءدال وسىنداي گەوساياسي ورنالاسۋ قازاقستاندى وسىنداي يدەيالاردى باستاۋعا جانە ۇسىنۋعا يتەرمەلەيدى.

شىنىندا دا، تۇركى ۇيىمدارىن قۇرۋدا قازاقستان شەشۋشى رول اتقاردى دەۋگە بولادى. تاريحقا ۇڭىلەتىن بولساق، ەلىمىز كەزىندە تۇركى كەڭەسىن قۇرۋعا باستاماشى بولدى. ول كلاسسيكالىق تۇردە تۇركى مەملەكەتتەرىن بىرىكتىردى. بۇعان دەيىن قازاقستان تۇركى ەلدەرىنىڭ پارلامەنتارالىق اسسامبلەياسىن قۇرۋعا باستاماشى بولعان ەدى. ال 1991-92 -جىلدارى قازاقستان تۇركى الەمى مادەني سالادا بىرىكتىرگەن تۇركسوي، ۇيىمىن قۇرۋدى ۇسىنعان. كەيىن تۇركى اكادەمياسىن قۇرۋعا دا باستاماشى بولدى، ياعني بۇلار - بۇگىنگى تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ «بولىمشەلەرى». سودان كەيىن تۇركى ەلدەرىنىڭ ساۋدا-ونەركاسىپ پالاتاسى قۇرىلدى. ال، بيىل انكارادا وتكەن كەزەكتەن تىس سامميتتە قازاقستان ينۆەستيسيالىق قور قۇرۋ تۋرالى باستاما كوتەردى. سوندىقتان قازاقستان تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى ەل ەكەنىن ءبارى مويىندايدى، - دەدى سپيكەر.

تۇركى ينتەگراتسياسىنىڭ بەرىك بولۋىنىڭ سەبەبى - ءدىنىمىز بەن ءدىلىمىز ءبىر

دۇنيە جۇزىندە حالىقارالىق ۇيىمدار قۇرىلعان كەزدە، كوبىنە، بەلگىلى ءبىر ستراتەگيالىق نەمەسە ەكونوميكالىق، يا باسقا دا ماقسات كوزدەيدى. ياعني، بارلىق دەرلىك ۇيىم قۇرىلعان كەزدە بەلگىلى ءبىر ماقساتتارعا باعىتتالعان. ال تۇركى ۇيىمىنىڭ قۇرىلۋىنا ورتاق تاريح نەگىز بولدى.

ءبىز وتباسى سياقتىمىز. بۇل بىرەۋگە ۇناي ما، جوق پا - بۇل فاكت. ءبىز ءبىر تىلدە سويلەيمىز جانە مادەنيەتىمىز دە ورتاق. سوندىقتان قازاقستاننىڭ ءرولى زور. باسقا تۇركى ەلدەرى دە ۇلكەن رول اتقارا الادى. ءبىراق ءارقايسىنىڭ ءوز ورنى بار، ونى الماستىرا المايمىز... كەز كەلگەن حالىقارالىق ۇيىم ورتاق مۇددەلەرگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن قۇرىلادى. ال، ءبىز بىردەن ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا سالالارىن - ساياسات، ەكونوميكا، مادەنيەت جانە ءبىلىم، سپورت، جاستار، اقپاراتتىق تەحنولوگيالار، قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىن قامتىدىق. ءدىني ليدەرلەر كەڭەسى دە بار. بۇگىندە بۇل - بەرىك بازاعا نەگىزدەلگەن، تولىققاندى جۇمىس ىستەپ تۇرعان حالىقارالىق بىرلەستىك. جوعارىدا ايتقانىمداي، حالىقارالىق ۇيىمدار بەلگىلى ءبىر ماقسات ءۇشىن قۇرىلادى جانە بۇل ونىڭ عۇمىرى قانداي دا ءبىر ۋاقىت شەڭبەرىندە بولاتىنىن بىلدىرەدى. ال ءبىزدىڭ ۇيىمدى الەۋەتى ەشقاشان تاۋسىلمايتىن سيرەك كەزدەسەتىن بىرلەستىكتەردىڭ ءبىرى دەپ ايتۋعا بولادى. باۋىرلارىڭىزبەن ۋاقىتشا باۋىر بولا الاسىز با؟ جوق. سوندىقتان ءبىزدىڭ ۇيىمنىڭ باستى ەرەكشەلىكتەرىنىڭ ءبىرى - ول ماڭگىلىككە جالعاسادى، - دەدى باعدات امىرەيەۆ.

كەڭەستەن ۇيىمعا دەيىن...

2021 -جىلعى 12-قاراشادا ىستانبۇل قالاسىندا تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسىنىڭ سامميتىندە تۇركى كەڭەسى تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ ۇيىمى بولىپ وزگەرتىلدى. ديپلوماتتىڭ ايتۋىنشا، مۇنىڭ دا وزىندىك سەبەپتەرى بار.

ءبىز ونى باستاپقىدا كەڭەس دەپ «قاراپايىم» تۇردە اتادىق. مەن سول كەزدە قازاقستاننىڭ تۇركياداعى ەلشىسى جانە كەڭەس قۇرۋ جونىندەگى جۇمىس توبىنىڭ جەتەكشىسى بولدىم. قازاقستاننىڭ گەوساياسي جاعدايىن، ادامداردىڭ پسيحولوگياسى كەز كەلگەن جاڭاشىلدىققا، اسىرەسە گەوساياسي ورتادا قورقىنىشپەن قارايتىنىن ەسكەرۋ كەرەك بولدى. بۇعان جول بەرمەۋ ءۇشىن ءبىز ونى تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسى دەپ اتاۋعا شەشىم شىعاردىق. ال، 2021 -جىلى ول ۇيىمعا اينالدى، ويتكەنى ول كەزدە ءبىزدىڭ كورشىلەرىمىز بەن الەمدىك قاۋىمداستىق باۋىرلاس مەملەكەتتەردىڭ ءبىرتۇتاس مەملەكەتارالىق بىرلەستىگى رەتىندە تانىپ، قابىلدادى. مۇنى، ءتىپتى بۇرىن باسقا كوزقاراسپەن قاراعان ادامدار دا تەز قابىلدادى، - دەپ اتاپ ءوتتى سپيكەر.

تۇركى ينۆەستيسيالىق قورىنىڭ كاپيتالى: باسىندا $500 ميلليون - بولاشاقتا بىرنەشە ميلليارد

تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى تۋرالى ايتقاندا بيىل قۇرىلعان ينۆەستيسيالىق قور جايىندا ايتۋدىڭ ماڭىزى زور. سەبەبى ۇيىمعا مۇشە مەملەكەتتەر قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ قور قۇرۋ يدەياسىن قولداپ، نەگىزگى كاپيتالىنا جارنا قۇيۋعا دا كەلىستى.

ءتورت ايدا، رەكوردتىق مەرزىمدە ءبىز كەلىسىمشارتتى بەكىتتىك جانە 16-ناۋرىزدا انكارا سامميتىندە قول قويدىق. بۇگىن تۇندە، ءسامميتتىڭ قارساڭىندا، تۇرىك پارلامەنتى تۇنگى ساعات 12 دە راتيفيكاتسيالادى، پرەزيدەنت ميرزيەيەۆ تۇنگى ساعات 11 دە قول قويدى. بارلىق دەرلىك ەل راتيفيكاتسيالادى، ەندى قىرعىزستاندى كۇتەمىز. بۇل - دامۋ بانكى سياقتى جاڭا قارجى ورگانى. ادەتتە مۇنداي ۇيىمداردى قۇرۋ بىرنەشە جىلعا سوزىلادى. بۇل وڭاي شارۋا ەمەس، حالىقتىڭ، مەملەكەتتىڭ قارجىسى، ونى دۇرىس جۇمساۋ كەرەك. ءبىز كومەك كورسەتكىمىز كەلەتىندەرگە دە، ەكونوميكالىق ينتەگراتسيامىزعا دا پايدا اكەلۋى ءتيىس. جالپى العاشقى سوماسى 500 ميلليون دوللاردان باستالدى. مۇنى ۇيىمنىڭ ءاربىر تۇراقتى مۇشەسى 100 ميلليوننان سالىپ تولىقتىردى. سونىمەن قاتار، تۇرىكمەنستان مەن ماجارستان 100 ميلليوننان سالعاندا، جالپى 700 ميلليونعا جەتتى. ولار سالىمدارىن ۇلعايتۋى مۇمكىن، - دەدى سپيكەر.

باعدات امىرەيەۆتىڭ ايتۋىنشا، الداعى جىلدارى قوردىڭ قارجىسى بىرنەشە ميلليارد دوللارعا جەتۋى مۇمكىن. ويتكەنى، ونىڭ بولاشاعىنا سەنىممەن قارايتىن حالىقارالىق قارجى ۇيىمدارى كوپ.

قور جۇمىسىن ەندى باستادى. سوعان قاراماستان، ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز بۇرىننان ىنتىماقتاسىپ كەلە جاتقان حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتتارى بار - بۇل يسلام دامۋ بانكى، ازيالىق ينفراقۇرىلىمدىق ينۆەستيسيالار بانكى - ولار دا ينۆەستيسيا سالۋعا دايىن. الداعى جىلدارى قوردا بىرنەشە ميلليارد دوللار بولادى دەپ كۇتىپ وتىرمىز. وسىلايشا بىزدە ۇلكەن كاپيتال بولادى. سونىمەن قاتار، ءبىز اكتيۆتەردى تارتامىز. ءوز قاراجاتىمىزدىڭ ەسەبىنەن بولەك، ءبىز جوبالارىمىزدى قارجىلاندىرۋ ءۇشىن باسقا ايماقتىق قارجى ينستيتۋتتارىمەن بەلسەندى تۇردە ىنتىماقتاسامىز، سوندىقتان كاپيتال ونداعان ەسە ۇلعايۋى مۇمكىن، ويتكەنى كاتار قورى، ساۋد ارابياسى قورى، امىرلىكتەر قورى سەكىلدى بۇل ينستيتۋتتاردىڭ ۇلكەن مۇمكىندىكتەرى بار. ولار بىزبەن جۇمىس ىستەۋگە دايىن، سوندىقتان ءبىز ۇلكەن كولەمدە قارجى كۇتەمىز. وسىلايشا، ءبىز قارجى ينستيتۋتى رەتىندە عانا ەمەس، ينۆەستيسيالار تارتۋ ينستيتۋتى رەتىندە دە ارەكەت ەتەمىز. بۇل ونىڭ ماڭىزدىلىعىن ايقىنداپ وتىر، - دەدى باعدات امىرەيەۆ.

ديپلوماتتىڭ ايتۋىنشا، قوردىڭ قارجىسى نەگىزىنەن ورتاق جوبالارعا، ونىڭ ىشىندە ءىرى جوبالارمەن قاتار، شاعىن جانە ورتا بيزنەس سۋبەكتىلەرىن دە قامتيدى. سونداي-اق، قوردى قۇرۋ وڭىرىشىلىك ساۋدانى دامىتۋعا، شاعىن جانە ورتا بيزنەس جوبالارىن قارجىلاندىرۋعا، كولىكتىك جانە لوگيستيكالىق تىزبەكتەردى، قويما جانە وندىرىستىك مۇمكىندىكتەردى كەڭەيتۋدى قولداۋعا، تسيفرلىق ينفراقۇرىلىمدى قۇرۋعا جانە جاڭعىرتۋعا، ونەركاسىپ ءوندىرىسىن، ينفراقۇرىلىمدى، كولىك، اۋىل شارۋاشىلىعىن قوسا العاندا، ءوزارا قىزىعۋشىلىق تۋدىراتىن سالالاردا دامۋ جوبالارىن قولداۋعا جاردەمدەسەتىن بولادى، اقپاراتتىق جانە كوممۋنيكاتسيالىق تەحنولوگيالار، جاسىل ەكونوميكا، تۋريزمگە دە باعىتتالادى.

تۇركى ينۆەستيسيالىق قورىن قۇرۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويۋ تۋرالى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىنىڭ جوباسىن مىنا سىلتەمەدەن قاراۋعا بولادى.

اۆتور

راحيلا تلەۋوۆا