قازاقستان جانە جاپونيا: كۇنشىعىس ەلى ورتالىق ازيادا نەگە مۇددەلى

8-تامىزدا جاپونيانىڭ پرەمەر-ءمينيسترى فۋميو كيشيدا ورتالىق ازيانىڭ بەس ەلىمەن وتەتىن سامميتكە قاتىسۋ ءۇشىن قازاقستانعا كەلمەك ەدى. الايدا كۇنشىعىس ەلىندەگى جەر سىلكىنىسىنە بايلانىستى كيشيدانىڭ ساپارى بولمايتىنى حابارلاندى.

 نەگىزى اتالعان ەلمەن ەكىجاقتى ماڭىزدى كەلىسىمدەر بولۋى مۇمكىن دەپ كۇتىلگەن. ايتسە دە Kazinform اگەنتتىگى قازاقستان مەن جاپونيانىڭ اراسىنداعى بايلانىستارعا شولۋ جاساپ، قارىم- قاتىناستار قاي باعىتتا ءوربىپ جاتقانىن ءبىلدى.

ستراتەگيالىق سەرىستەستىككە ۇلاسقان قارىم- قاتىناس

ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قارىم- قاتىناستار 1992 -جىلى 26-قاڭتاردا ورناتىلدى. ال 1993 -جىلى جاپونيانىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگى اشىلدى. ءۇش جىلدان سوڭ قازاقستاننىڭ جاپونياداعى ەلشىلىگى اشىلعانى جاريا بولدى. جالپى، قازاقستان مەن جاپونيانىڭ ىنتىماقتاستىعى ۇزاقمەرزىمدى ءارى ءتيىمدى قارىم- قاتىناسقا نەگىزدەلگەن. 2016 -جىلى ەكىجاقتى قارىم- قاتىناس كەڭەيتىلگەن ستراتەگيالىق سەرىكتەستىككە دەيىن كوتەرىلدى.

1994 -جىلدان بەرى جاپونيادا قازاقستانمەن پارلامەنتتىك دوستىق ليگاسى جۇمىس ىستەيدى. 2004 -جىلى ق ر پارلامەنتى سەناتىندا جاپونيامەن ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ جونىندەگى توپ قۇرىلسا، 2005 -جىلدان بەرى ق ر پارلامەنتى ماجىلىسىندە ءدال وسىنداي توپ بار.

جاپونيا سەمەي ءوڭىرى بويىنشا ب ۇ ۇ باس اسسامبلەياسى قارارىنىڭ تەڭ اۆتورى سانالادى. سەبەبى 1999 -جىلى قىركۇيەكتە توكيو قالاسىندا بۇرىنعى سەمەي پوليگونىنىڭ پروبلەمالارى جونىندەگى ءىرى حالىقارالىق كونفەرەنتسيانى وتكىزۋدىڭ باستاماشىسى بولدى. كەيىنگى 25 جىلدان اسا ۋاقىتتان بەرى قازاقستان اۋماعىنداعى يادرولىق سىناقتاردىڭ زارداپتارىن زەردەلەۋگە قاتىستى بىرلەسكەن جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. قازىر سەمەي، حيروسيما جانە ناگاساكي قالالارىنىڭ مەديتسينالىق ءھام قوعامدىق مەكەمەلەرى اراسىندا تىعىز بايلانىستار ورناتىلعان.

2015-2017 -جىلدارى قازاقستان مەن جاپونيا يادرولىق سىناقتارعا جاپپاي تىيىم سالۋ تۋرالى شارتتىڭ (ياستش) كۇشىنە ەنۋىنە قولداۋ كورسەتۋ جونىندەگى 9- كونفەرەنسيانىڭ تەڭ ءتوراعالارى مىندەتتەرىن اتقاردى.

ساۋدا- ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق

Инфографика: Kazinform

الەمدەگى ەڭ كۇشتى ءۇشىنشى ەكونوميكا سانالاتىن جاپونيا قازاقستان ءۇشىن ءىرى 10 ينۆەستوردىڭ قاتارىنا كىرەدى. ماسەلەن، 2005 -جىلدان بەرى جاپونيا قازاقستانعا 7,8 ميلليارد دوللاردان اسا ينۆەستيتسيا قۇيعان. قازىر ەلىمىزدە ءتۇرلى سالا بويىنشا قازاقستان مەن جاپونيانىڭ 60 بىرلەسكەن ينۆەستيتسيالىق جوباسى بار جانە بۇل باعىتتا جۇزدەگەن كومپانيا جۇمىس ىستەۋدە.

وسى تۇستا قازاقستان مەن جاپونيا اراسىنداعى تاۋار اينالىمىنىڭ كەيىنگى جىلدارداعى كورسەتكىشىنە كوز جۇگىرتسەك. جالپى، ەكى ەل 2022 -جىلى 1,9 ميلليارد دوللارعا، 2023 -جىلى 2,1 ميلليارد دوللارعا ساۋدا جاساسقان. ونىڭ 600 ميلليون دوللارى قازاقستانعا، قالعان باسىم بولىگى جاپونياعا تيەسىلى.

ال بيىل العاشقى 5 ايدا ەكى ەلدىڭ تاۋار اينالىمى 767,5 ميلليون دوللاردى قۇراعان. بىلتىرعى سايكەس كەزەڭمەن سالىستىرعاندا 14,3 پايىزعا تومەن، الايدا قالعان جارتى جىلدان استام ۋاقىتتا كورسەتكىش ءوسۋى مۇمكىن.

اتالعان 5 ايدا قازاقستاننىڭ جاپونياعا ەكسپورتى 297,5 مىڭ توننا (214,5 ميلليون دوللار) بولعان. ەلىمىز شىعىس ازياداعى ارال- مەملەكەتكە 126,3 مىڭ توننا فەرروقورىتپا، قاراقۇمىق (345,2 توننا)، وڭدەلمەگەن اليۋميني (3,5 مىڭ توننا)، تانتال مەن ودان جاسالعان بۇيىمدار (17 توننا) جەتكىزگەن. بۇعان قوسا سۇيىقتىق پەن گازعا ارنالعان سۇزگىلەردى، ءپورتاتيۆتى مەدياستانتسيالاردى، توسەك جابدىقتارىن جانە 37,2 توننا كۇنباعىس مايىن جونەلتكەن.

ءوز كەزەگىندە كۇنشىعىس ەلىنەن كەلەتىن قازاقستاننىڭ يمپورتى 41 مىڭ توننا (553 ميلليون دوللار) بولىپتى. ەلىمىز شينالار مەن دوڭگەلەكتەر (77,4 مىڭ دانا)، جەڭىل اۆتوموبيل (8,6 مىڭ دانا)، جۇك كولىكتەرى (106 دانا)، كولىككە ارنالعان قوسالقى بولشەكتەر (1,9 مىڭ توننا) العان. تىزىمدە مۋزىكالىق اسپاپتار (294 دانا) جانە كەڭسە تاۋارلارى (2,5 توننا) بار.

قازاقستاندىق ءدارىحانالار مەن اۋرۋحانالار 4,6 توننا جاپوندىق فارماتسيەۆتيكا ءونىمى مەن 66,3 مىڭ دانا مەديتسينالىق جابدىق الدىرتقان. سونداي- اق 154,5 توننا سورعى جانە 5 مىڭ دانا جازۋ ماشيناسى مەن پرينتەر يمپورتتاعان.

توكيو تاراپىنان جاسالعان ماڭىزدى قادام

Фото: Қазақстанның Жапониядағы Елшілігі

ماقسۇت نارىكبايەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنە قاراستى عىلىمي- تالداۋ ورتالىعىنىڭ سىرتقى ساياسات جانە حالىقارالىق زەرتتەۋلەر باعدارلاماسىنىڭ جەتەكشىسى ميراس جيەنبايەۆتىڭ ايتۋىنشا، جاپونيا پرەمەر- ءمينيسترى فۋميو كيشيدانىڭ قازاقستانعا كەلۋى ارقىلى ەلىمىزدىڭ ديپلوماتيالىق كوكجيەگى كەڭەيە تۇسپەك.

- جاپونيا پرەمەر- ءمينيسترى فۋميو كيشيدا قاتىسۋىمەن العاش رەت مەملەكەت باسشىلارى دەڭگەيىندە «C5 + 1» فورماتىنداعى كەزدەسۋ قازاقستاندا وتەدى. بۇل فورمات ەڭ الدىمەن استانا ءۇشىن وتە ماڭىزدى، ورتا دەرجاۆالاردىڭ ءبىرى رەتىندەگى ديپلوماتيالىق قابىلەتىنىڭ كوكجيەگىن كەڭەيتەدى. قازىر ورتالىق ازيا بۇكىل الەممەن ىنتىماقتاستىق جەلىلەرىن قۇراتىن الەمنىڭ قارقىندى وڭىرىنە اينالىپ كەلەدى. وسى تۇرعىدا قازاقستان ءۇشىن جاپونيا پرەمەر- ءمينيسترى فۋميو كيشيدانىڭ ساپارى ەرەكشە سيمۆولدىق مانگە يە، ويتكەنى ءدال وسى جاپونيا الەمگە «C5 + 1» فورماتىندا ورتالىق ازيامەن ديالوگتىڭ ساپالى جاڭا فورماتىن ۇسىنعان العاشقى مەملەكەت بولدى، - دەيدى ساياساتتانۋشى.

ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، سىرتقى ساياساتتا وسى فورماتتاعى العاشقى كەزدەسۋ استانادا 20 جىل بۇرىن - 2004 -جىلى 27-تامىزدا وتكەن. 20 جىلدان كەيىن استانادا وتەتىن «ورتالىق ازيا + جاپونيا» ءسامميتى مەملەكەت باسشىلارى دەڭگەيىندە العاش رەت ءوز دامۋىنىڭ جاڭا دەڭگەيىنە جەتپەك. جاپونيا ورتالىق ازيامەن نەعۇرلىم بەلسەندى ىنتىماقتاستىققا مۇددەلى ءارى ستراتەگيالىق باستامالارى بار.

- جاپونيانىڭ ديپلوماتيالىق ءداستۇرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، بۇنى توكيو تاراپىنان جاسالعان ماڭىزدى قادامعا ساناۋعا بولادى. جاپونيا الداعى سامميت بارىسىندا جاريالاناتىن ىنتىماقتاستىق جونىندەگى جاڭا تەتىكتەر مەن باستامالاردى ۇسىنىپ، ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىمەن بايلانىسىن جانداندىرۋعا ۇمتىلاتىنى انىق. ورتالىق ازيانىڭ گەوساياسي تۇرعىدا ىلگەرىلەۋى، ەكونوميكالىق ءوسىمى جاپونياعا مۇمكىندىكتەر اشىپ، سەرپىن بەرەدى، - دەپ تولىقتىردى ميراس جيەنبايەۆ.

ەكى تاراپتى مادەني بايلانىستار دا قىزىقتىرادى

2020 -جىلى توكيودا جاپونيانىڭ ساياسي، مادەني جانە قوعامدىق توپتارىنىڭ، سونداي-اق ديپلوماتيالىق كورپۋستىڭ قاتىسۋىمەن قازاق اقىنى اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ جاپون تىلىنە اۋدارىلعان شىعارمالارى جارىق كوردى. سول جىلى جاپونيادا « ءال- فارابي ورتالىعى» اشىلىپ، ءابۋ ناسىر ءال-فارابيدىڭ 1150 جىلدىعىن تويلاۋدىڭ ماڭىزدى وقيعاسى بولدى. وسىدان كەيىن كۇنشىعىس ەلىنىڭ قازاق مادەنيەتىنە قىزىعۋشىلىعى بايقالعان.

2021 -جىلى جاپونيا ۇكىمەتىنىڭ اتىنان 3,7 ميلليون دوللار كولەمىندە گۋمانيتارلىق گرانت بەرۋ جونىندە كەلىسىمگە قول قويىلدى. كوپ ۇزاماي جاپونياداعى قازاقتار قاۋىمداستىعى قۇرىلدى. 2022 -جىلى توكيوداعى Akasaka Kumin Center كونتسەرتتىك زالىندا قازاقستاننىڭ جاپونياداعى ەلشىلىگىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن ەكى ەل اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس ورناتۋىنىڭ 30 جىلدىعىنا ارنالعان «جىبەك جولى-مادەنيەت پەن دوستىق كوپىرى» اتتى قازاق ۇلتتىق مۋزىكاسىنىڭ كونسەرتى ءوتتى. قازىر ەكى مادەني بايلانىستارى تۋريزم سالاسى بويىنشا نىعايىپ كەلەدى.

اۆتور

ماديار تولەۋوۆ