قازاقستان- چەحيا ىنتىماقتاستىعىنىڭ الەۋەتى زور - چەحيا سىرتقى ىستەر ءمينيسترى

استانا. KAZINFORM - چەحيا قازاقستاندى ورتالىق ازياداعى نەگىزگى ويىنشى رەتىندە قاراستىرادى. ەكونوميكالىق جانە ساۋدا قاتىناستارى ەكى ەل اراسىنداعى سەرىكتەستىكتىڭ ماڭىزدى بولىگى سانالادى. چەح رەسپۋبليكاسىنىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى يان ليپاۆسكي اگەنتتىككە بەرگەن ەكسكليۋزيۆتى سۇحباتىندا ەكى ەل اراسىندا ىسكە اسىرۋعا بولاتىن الەۋەتتى جوبالار تۋرالى وي ءبولىستى.

- وتكەن جىلى قازاقستان مەن چەحيا ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناستىڭ 30 جىلدىعىن اتاپ ءوتتى. سالىستىرمالى تۇردە وسىناۋ قىسقا تاريحي كەزەڭدە ەكى ەل اراسىنداعى قارىم-قاتىناستا قانداي ماڭىزدى وقيعالار بولدى؟ استانا مەن پراگا اراسىنداعى ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ بولاشاعىن نە كۇتىپ تۇر؟

- چەحيا قازاقستاندى ورتالىق ازياداعى نەگىزگى ويىنشى رەتىندە قاراستىرادى. وتكەن جىل ءبىزدىڭ ەكىجاقتى بايلانىستارىمىز ءۇشىن ايرىقشا جەمىستى بولدى. بۇل جايت قارىم- قاتىناستارىمىزعا ەلەۋلى وزگەرىستەر اكەلدى. اتاپ ايتقاندا، ءبىز قورعانىس ونەركاسىبىندە ىنتىماقتاسامىز، بۇل قازىرگى جاعدايدا ەرەكشە ماڭىزدى. چەحيا L-39NG جانە L-410 سياقتى جاڭا بۋىن ۇشاقتارىن ۇسىنا الادى. سونىمەن قاتار، قازاقستاننىڭ SCAT اۋە كومپانياسى 2024 -جىلدىڭ مامىرىندا استانا مەن پراگا اراسىندا تىكەلەي رەيستەردى اشتى. Skoda Auto قازاقستاندا اۆتوكولىكتەردى قۇراستىرۋ جانە ساتۋدى باستادى. ال Dibaq جەرگىلىكتى نارىققا ءۇي جانۋارلارى مەن جىلقىلار ءۇشىن Fitmin جەمىن ەكسپورتتايدى. بۇعان قوسا، Staropramen سىراسى نارىققا ءساتتى شىقتى. بولاشاقتا مەن كيبەرقاۋىپسىزدىك، وزىق ماتەريالدار، نانوتەحنولوگيا جانە اەروعارىشتىق ينجەنەرياسى سياقتى سالالاردا ۇلكەن الەۋەتتى كورەمىن.

- كۇن تارتىبىندەگى ەكونوميكالىق جانە ساۋدا-ساتتىق ماسەلەلەر قازاقستان مەن چەحيا اراسىنداعى ەكىجاقتى قاتىناستاردىڭ ورتاق ەلەمەنتى سانالادى. سوڭعى 20 جىلدا ەكىجاقتى ساۋدا 1999 -جىلعى 60 ميلليون دوللاردان 2022 -جىلى 1 ميلليارد دوللاردان استامعا ءوستى. تاراپتار ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى كۇشەيتۋ ءۇشىن قانداي قادامدار جاساپ جاتىر؟

- شىندىعىندا دا ەكونوميكالىق جانە ساۋدا قاتىناستارى سەرىكتەستىگىمىزدىڭ ماڭىزدى بولىگى سانالادى. ساۋدانىڭ تۇراقتى ءوسىپ كەلە جاتقانىنا قۋانىشتىمىن جانە بۇل ءۇردىس جالعاسادى دەپ ۇمىتتەنەمىن. دەگەنمەن، ىسكە اسىرۋعا بولاتىن ايتارلىقتاي الەۋەت ءالى دە بار. ىنتىماقتاستىقتىڭ كوپ ءۇمىت كۇتتىرەتىن باعىتتارى - ەنەرگەتيكا، ينجەنەريا، اۋىل شارۋاشىلىعى، ازاماتتىق اۆياتسيا جانە باسقالارى. ءبىز اكت (اقپاراتتىق- كوممۋنيكاتسيالىق تەحنولوگيالار)، جاساندى ينتەللەكت، كيبەرقاۋىپسىزدىك، جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى جانە مەديتسينالىق قۇرىلعىلار سياقتى جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ دامۋىن زەرتتەي الامىز.

- قازاقستان مەن چەحيا ەنەرگەتيكا، اۋىل شارۋاشىلىعى، تاۋ-كەن ونەركاسىبى جانە مۇناي حيمياسى سياقتى سالالاردا تابىستى ىنتىماقتاستىقتى جولعا قويىپ وتىر. ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستا جاسىل ەكونوميكا جانە قورشاعان ورتانىڭ لاستانۋ سالدارى مەن جاھاندىق جىلىنۋدى جۇمسارتۋ دا ماڭىزدى. بولاشاققا كوز جۇگىرتسەك، ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ قاي سالالارى ەڭ پەرسپەكتيۆالى دەپ ويلايسىز؟

- ءبىزدىڭ ىنتىماقتاستىعىمىز تەك ەكونوميكالىق ماسەلەلەر اياسىنان دا اسىپ تۇسەتىنىن اتاپ وتكىم كەلەدى. ماسەلەن، بيىل استانادا وڭتۇستىك چەحيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قاتىسۋىمەن چەح- قازاق اكۆامادەنيەت جانە تۇقى بالىعىن ءوسىرۋ عىلىمي ورتالىعى اشىلدى. بۇل ىنتىماقتاستىق بەس جىل بويى جالعاسىپ كەلەدى جانە تۇشى سۋ اكۆامادەنيەتىن دامىتۋ جانە ءارتاراپتاندىرۋ بويىنشا قولدانبالى زەرتتەۋلەرگە باعىتتالعان. ساپارىم بارىسىندا مەن قازاقستان عالىمدارىنا الەمدەگى ەڭ قۋاتتى لازەرلەردىڭ ءبىرى ورنالاسقان، ELI Beamlines لازەرىن زەردەلەۋ جونىندەگى چەحيالىق ءىرى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ جۇمىسىنا قاتىسۋدى ۇسىنعىم كەلەدى. ورتالىق ءوز ينفراقۇرىلىمى اياسىندا قازاقستاننىڭ زەرتتەۋشىلەرمەن ىنتىماقتاستىق ورناتۋعا مۇددەلى.

- پراگا حايۋاناتتار باعى مەن قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى باستاماشى بولعان تاماشا جوبانىڭ ارقاسىندا بيىل جازدا پرجەۆالسك جىلقىلارى قازاق دالاسىنا، تاريحي تىرشىلىك ورتاسىنا ورالدى. جوبا چەحيا پرەمەر-ءمينيسترى پەتر فيالانىڭ 2023 -جىلى استاناعا ساپارى كەزىندە قول قويىلعان ءوزارا تۇسىنىستىك تۋرالى مەموراندۋمنىڭ ارقاسىندا تىڭ سەرپىن الدى. قازاقستاننىڭ بيوالۋانتۇرلىلىگى ءۇشىن بۇل جەتىستىك نەنى بىلدىرەدى؟ تاياۋ جىلدارى «جابايى جىلقىلاردى قايتارۋ» جوباسى اياسىندا تاعى نە ىستەلىنەدى؟

- پرجەۆالسك جىلقىلارىنىڭ بيىلعى جازدا قازاق دالاسىنا قايتارىلۋى - پراگا حايۋاناتتار باعى مەن قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى باستاماشى بولعان تاماشا جوبانىڭ ارقاسىنداعى زور جەتىستىك. بۇل جوبا چەحيا پرەمەر-ءمينيسترى پەتر فيالانىڭ 2023 -جىلى استاناعا ساپارى كەزىندە قول قويىلعان ءوزارا تۇسىنىستىك تۋرالى مەموراندۋمنىڭ ارقاسىندا جاڭا سەرپىن الدى. پراگا حايۋاناتتار باعى پرجيەۆالسك جىلقىسىن ءوسىرۋدىڭ جەتەكشى كاسىپورنى سانالادى جانە قازاقستان ولاردى قايتا جەرسىندىرۋگە قىزىعۋشىلىق تانىتتى. 2024 -جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا پراگا حايۋاناتتار باعى چەحيانىڭ قولداۋىمەن العاشقى جەتى جىلقىنى قازاقستانداعى «التىن دالاعا» تاسىمالدادى، ءارى قاراي دا تاسىمالداۋ الداعى جىلدارعا جوسپارلانعان. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز - قازاقستانعا كەم دەگەندە 40 جىلقى اكەلۋ، مۇنى مەن ايتارلىقتاي جەتىستىك دەپ سانايمىن. جۇزەدەگەن مىڭ چەح بۇل جوبا جاينىدا بىلەدى جانە ونى بەلسەندى تۇردە قولدايدى. سوندىقتان مەنىڭشە، بۇل مۇنان ارى دامۋ ءۇشىن مىعىم نەگىز.

- جۇزدەگەن قازاقستاندىق ستۋدەنت الەمدىك رەيتينگتەردەگى جوعارى ورىنىن ەسكەرە وتىرىپ، جەرگىلىكتى ۋنيۆەرسيتەتتەردە باكالاۆر، ماگيستر جانە دوكتورانتۋرادا ءبىلىم الۋ ءۇشىن چەحيانى تاڭدايتىنى جاسىرىن ەمەس. اقش، ۇلىبريتانيا جانە كورەيا رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتتەرى قازاقستاندا ءوز فيليالدارىن نەمەسە كامپۋستارىن اشىپ جاتىر. چەحيانىڭ بۇل باعىتتا جوسپارى بار ما؟ ەگەر بولسا، قانداي ۋنيۆەرسيتەتتەر قازاقستاندا حالىقارالىق دەڭگەيدە تانىلعان باعدارلامالارىن ۇسىنۋى مۇمكىن؟

- ءبىز قازاقستاندىق ستۋدەنتتەردىڭ چەحيادا ءبىلىم الۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن جوعارى باعالايمىز جانە ولاردى ۇكىمەتتىڭ «ستۋدەنت» («Student») باستاماسى ارقىلى قۇجات تاپسىرۋعا شاقىرامىز. چەح ۋنيۆەرسيتەتتەرى اۆتونومدى تۇردە جۇمىس ىستەيدى، ال شەتەلدەردە فيليالدار نەمەسە كامپۋستار اشۋ شەشىمىن ولار دەربەس قابىلدايدى. ءبىز قازاقستاندىق ستۋدەنتتەردىڭ چەحيادا جوعارى ءبىلىم الۋعا دەگەن ۇمتىلىسىن جوعارى باعالايمىز، سونىمەن قاتار چەح ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ ءوز باعدارلامالارىن حالىقارالىق دەڭگەيدە كەڭەيتۋ بويىنشا كەز كەلگەن باستامالارىن قولدايمىز.

اۆتور

مارلان جيەمباي