قازاق سپورت جۋرناليستيكاسىندا كىمدەر قالام تەربەپ ءجۇر - داستان كەنجالينمەن سۇحبات

استانا. KAZINFORM - ب ا ق سالاسىندا كەنجە دامىپ كەلە جاتقان ءورىس سپورت جۋرناليستيكاسى ەدى. سالالىق جۋرناليستيكانىڭ شوقتىقتىسى سانالاتىن وسى باعىتتى دامىتۋ سوڭعى جىلدارى قارقىن الىپ كەلەدى.

سان قاتپارلى سپورت تاقىرىبىن قاۋزايتىن قارىمدى جۋرناليستەردى دايارلاۋ كاسىبي تۇردە قولعا الىندى. بىرنەشە جىلدان بەرى ەلىمىزدە سپورت جۋرناليستيكاسى جوعارى وقۋ ورنىندا ارنايى ءپان رەتىندە وقىلادى.

ورتا بۋىن وكىلى سانالاتىن بەلگىلى سپورت جۋرناليسى، سەيداحمەت بەردىقۇلوۆ اتىنداعى سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى داستان كەنجالينمەن اڭگىمەمىز دە وسى سالانىڭ سان قاتپارى تۋراسىندا ءوربىدى.

- سپورت جۋرناليستيكاسىن تاڭداۋىڭىزعا كىم سەبەپكەر بولدى؟

- سپورت جۋراليستيكاسىن تاڭداۋىمنىڭ سەبەبى، سپورت بولدى. مەن بالا كەزىمنەن سپورتتى جاقسى كورىپ كەلەمىن. 1978-جىلى الماتى قالاسىندا تۋىپ، 10 جاسىما دەيىن اتام مەن اجەمنىڭ قولىندا ءوستىم.

بال داۋرەن بالالىق شاقتا ءبارىمىز دە اسىق ويناپ، دوپ تەۋىپ وستىك قوي. مەن دە اۋىلدا (بۇرىنعى تورعاي وبلىسى ارقالىق اۋدانىنا قاراستى «قايىڭدى» سوۆحوزى) تاڭنىڭ اتىسىنان كەشتىڭ باتىسىنا دەيىن ويىن جاسىنداعى بالا بولىپ، داۋرەن ىنىممەن جانە ەركىن جيەن ىنىممەن ويىننىڭ ءتۇر-ءتۇرىن ويناپ ءوستىم.

اۋىلدا 1985-1988-جىلدارى باستاۋىش كلاستا وقىپ جۇرگەندە ءبىزدىڭ ۇيگە گازەت-جۋرنالدار كوپ كەلەتىن. مەنىڭ اتام - ومار كەنجالى ۇلى سول كەزدە اۋىلدىڭ پوچتالونى بولاتىن. ول كىسىنىڭ نەگىزگى ماماندىعى زووۆەتەرينار ەدى. اتامنىڭ ءوزى دە اۋداندىق گازەتكە ماتەريال جازىپ تۇراتىن. ال اكەم جۇمابەك ومار ۇلى كەنجالين دە جۋرناليست، پۋبليتسيست، قازىرگى تىلمەن ايتساق مەديامەنەدجەر بولدى.

1980-جىلداردىڭ ورتاسىندا ءبىز ويىن بالاسى بولعاننان كەيىن گازەت-جۋرنالداردى وقىماساق تا سۋرەتتەرىنە قىزىعا قاراۋشى ەدىك. سول كەزدە مەن ءبىرىنشى رەت مارادونانىڭ سۋرەتىن كوردىم. ودان باسقا ا ق ش- تان سوۆەت وداعىنا كەلگەن سامانتا سميت پەن قۇقىق قورعاۋشى انجەلا دەۆيس تۋرالى ماتەريالدار مەن سولاردىڭ سۋرەتتەرى كوپ بەرىلەتىن. اۋىلداعى ۇيدە سپورت تۋرالى كىتاپتار دا بولدى.

1988-جىلى الماتىعا بارعاندا ۇيدەگى «مەكسيكاداعى فۋتبول تويى» دەگەن كىتاپتى كوردىم. بۇل كىتاپ قازىر دە ءبىزدىڭ ۇيدە تۇر. ءوزىم كىشكەنتاي كەزىمنەن فۋتبولدى جاقسى كورىپ، دوپ تەۋىپ وسكەندىكتەن بە وسى كىتاپتى وزىمە جاقىن تارتتىم. كىتاپتى اشىپ، پاراقتاپ قاراسام، 1986-جىلى مەكسيكادا وتكەن الەم چەمپيوناتى تۋرالى جازىلعان ەكەن. ال كىتاپتىڭ اۆتورى - سول كەزدە «لەنينشىل جاس» گازەتىنىڭ ءجۋرناليسى نەسىپ جۇنىسبايەۆ ەكەنىن ءبىلدىم. نەساعاڭدى مەن سول كەزدەن بەرى بىلەدى ەكەنمىن.

باسىندا نەساعاڭنىڭ كىتابىن كورگەن بەتتە وقىپ شىقتىم دەپ ايتا المايمىن. ونى كەيىنىرەك، ەسەيگەندە وقىپ، كىتاپپەن تولىعىمەن تانىسىپ شىقتىم. سونداعى سۋرەتتەرگە، ىشىندەگى فاكتىلەرگە قىزىقتىم. ءوزىمنىڭ بالا كەزىمنەن كۋميرىم بولعان مارادونا، سول كەزدەرى سوۆەت وداعى مەن كيەۆتىڭ «ديناموسىنىڭ» جاتتىقتىرۋشىسى قىزمەتىن بىرگە اتقارعان ۆالەري لوبانوۆسكي مەن ونىڭ ويىنشىلارى تۋرالى ماتەريالداردى قىزىعا دا قۇنىعا وقىپ شىققانىم راس.

1988-جىلى گەرمانيا فەدەراتيۆتىك رەسپۋبليكاسىندا (باتىس گەرمانيادا) فۋتبولدان ەۋروپا چەمپيوناتى بولدى. ونى تەلەديداردان ۇزبەي قاراپ شىقتىم. اكەم، جاندوس ءىنىم ۇشەۋمىز ەكى توپقا بولىنگەن 8 كوماندانىڭ ويىنىن قارادىق. بۇل سىندا كسرو قۇراماسى ەكىنشى ورىن الىپ قالدى. ءبىراق چەمپيون بولماسا دا چەمپيونعا بەرگىسىز ويىن ورنەگىن كورسەتتى. سول كەزدە ءبىز اۋلاداعى بىرنەشە بالا بولىپ فۋتبولشىلاردىڭ اتىن جەيدەمىزگە تىگىپ، نومەرلەرىن جابىستىرىپ ويناعانىمىز بار. ماعان ارگەنتينا مەن گوللانديا قۇراماسى قاتتى ۇنايتىن. وڭتۇستىك امەريكا مەملەكەتى قۇراماسىنداعى كۋميرىم ديەگو ارماندو مارادونا، قىزعالداقتار ەلى كومانداسىنداعى كۋميرىم رۋۋد گۋلليت، ال كسرو جاساعىنداعى كۋميرىم ولەگ پروتاسوۆ بولدى. جاندوستىڭ كۋميرى - گوللانديا قۇراماسىنىڭ قورعاۋشىسى رونالد كۋمان. اسقار ناعاشى ءىنىمنىڭ كۋميرى – ك س ر و قۇراماسىنىڭ جارتىلاي قورعاۋشىسى الەكساندر زاۆاروۆ. باۋىرجان دەگەن كورشىمىز ماركو ۆان باستەننىڭ ويىنىن ۇناتاتىن.

الماتىنىڭ «قايرات» كلۋبىنىڭ ويىندارىنا دا بارىپ جۇردىك. ۇمىستاسام، 1988-جىلى 14-مامىردا اكەم، جاندوس ۇشەۋمىز «قايراتتىڭ» ۆيلنيۋستىڭ «جالگيريس» كومانداسىمەن ويىنىنا بارعان ەدىك. بۇل ويىندا جەرلەستەرىمىز 1:2 ەسەبىمەن جەڭىلسە دە جاقسى وينادى. تريبۋنادا جانكۇيەرلەردىڭ ەۆستافيي پەحليەۆانيديدى «پەحا، پەحا!»، دەپ ويىنعا قايراعانى ەسىمدە قالىپتى. بۇل كوماندادا اسقار قوجابەرگەنوۆ، سەرگەي ۆولگين، ۆاحيد ماسۋدوۆ، فاناس ساليموۆ پەن باسقا دا تاماشا فۋتبولشىلار ونەر كورسەتتى.

ودان كەيىن وڭتۇستىك كورەيادا جازعى وليمپيالىق ويىندار جالاۋىن كوتەردى. وليمپيادادا ك س ر و قۇراماسى فينالدا روماريو باستاعان برازيليا كومانداسىن جەڭىپ، چەمپيون اتاندى.

1988-جىلى الماتىعا كەلگەندە اۋلاداعى بالالارمەن تانىسىپ، كۇن سايىن فۋتبول وينايتىنبىز. سودان كەيىن داپتەرگە كسرو، الەم، ەۋروپا چەمپيوناتتارىنىڭ كەستەسىن جاسايتىنبىز. اسقار ناعاشى ءىنىم ەكەۋمىز باسقا ەلدەردىڭ دە ۇلتتىق چەمپيوناتتارىنداعى بولماعان ويىنداردىڭ بارلىق تۋرداعى ەسەبىن جازىپ، وزىمىزشە كوماندالاردان چەمپيون جاسايتىن ەدىك. ال مەنىڭ سپورت جۋرناليست بولۋىما اكەم مەن نەسىپ جۇنىسبايەۆ تۇرتكى بولدى.

مەن مەكتەپتە، ۋنيۆەرسيتەتتە وقىپ جۇرگەندە نەساعاڭدى سىرتتاي ءبىلۋشى ەدىم. ءبىراق، جاقىن ارالاسىپ كورگەنىم جوق. سول كەزدە نەساعاڭنىڭ «لەنينشىل جاستان» كەيىن «سپورت» گازەتىندە ىستەگەندە قازاق سپورت جۋرناليستيكاسىنىڭ دامۋىنا كوپ ەڭبەك سىڭىرگەنىن بىلەمىن. 1990-جىلداردان بەرى «سپورت» گازەتىن باسقارعان كەزدە نەساعاڭنىڭ قاراماعىندا ىستەگەن جۋرناليستەردىڭ ءبارى جامان بولعان جوق. ءبارى دە جاقسى جۋرناليست بولىپ كەتتى. قازىر ولاردىڭ ءبارى ءوز ورىندارىن تاۋىپ، ءار سالادا ەڭبەك ەتىپ ءجۇر.

نەساعاڭمەن العاش رەت 2000-جىلداردىڭ باسىندا كوزبە-كوز جۇزدەسىپ، سويلەستىم. اكەم مەن نەساعاڭ ءبىر پوەزدا استاناعا كەلگەن ەدى. سول كەزدە اكەمنىڭ جاقىن دوسى بەلگىلى جۋرناليست بولاتبەك ورمانوۆ ەكەۋمىز ول كىسىلەردى كۇتىپ الىپ، كولىكتە كەتىپ بارا جاتقاندا مەنىڭ «استانا اقشامى» گازەتىندە ىستەپ، ءار ءتۇرلى تاقىرىپتا جازىپ جۇرگەنىمدى بىلەتىن نەساعا: «داستان، سەن ءار تاقىرىپقا بارا بەرمەي، وزىڭە جاقىن تاقىرىپتى جازسايشى. ماسەلەن، سپورت دەگەن جاقسى تاقىرىپ قوي. وسىدان باستامايسىڭ با؟»، دەپ ءوزىنىڭ جاناشىرلىق ويىن ايتىپ ەدى. اكەم دە ونىڭ ءسوزىن قولداي كەتتى.

- نەساعا، دۇرىس ايتادى، - دەدى اكەم.

سودان كەيىن نەساعاڭنىڭ ءسوزىن ەسكەرىپ، «استانا اقشامى» گازەتىنە باس رەداكتوردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى تالعات باتىرحان مەن باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى عالىم قوجابەكوۆتىڭ سپورت تاقىرىبىنا بەرگەن تاپسىرمالارىن ورىنداپ، اي سايىن گازەتتە «سايىپقىران» سپورت بەتىن جۇرگىزە باستادىم. ال، 2004-جىلى «استانا اقشامىندا» سپورتتى جازىپ جۇرگەنىمىزدى ەسكەرگەن «ەگەمەن قازاقستاننىڭ» باسشىلىعى گازەتكە سپورت جۋرناليسى ەتىپ شاقىرتتى. شىنىن ايتۋ كەرەك، نەساعاڭنىڭ 2002-جىلى استانا تەمىرجول ۆوكزالىنىڭ جانىندا جازۋدى سپورتتان باستامايسىڭ با دەگەن سول ءسوزى مەنىڭ جۋرناليست بولىپ قالىپتاسۋىما كوپ اسەر ەتتى.

«ەگەمەنگە» كەلىپ، سپورتتى جازا باستادىم. سودان كەيىن 2011-جىلى سەيداحمەت بەردىقۇلوۆ اتىنداعى سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى اتانىپ، استانا مەن الماتىدا وتكەن VII قىسقى ازيا ويىندارىنىڭ الاۋىن قوستاناي قالاسىنىڭ كوشەلەرىندە ۇستاپ ءجۇرۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدىم. سول كەزدە نەساعاڭنىڭ: «سەن ءوزىڭدى كىشى ساناي بەرمە. سەن سەيداحمەت بەردىقۇلوۆتىڭ سىيلىعىن الۋعا ابدەن لايىقسىڭ»، دەگەن ءسوزى 10 جىلدان بەرى سپورت تاقىرىبىندا قالام تارتىپ جۇرگەن جۇمىسىما ۇلكەن باعا بولدى.

- سەيداحمەت بەردىقۇلوۆ، ءجۇسىپ حيسىموۆ، نەسىپ جۇنىسبايەۆ، قىدىربەك رىسبەك ۇلى سىندى قازاق سپورت جۋرناليستيكاسىنىڭ مايتالماندارىنىڭ ءىزىن جالعاپ، سۇبەلى، سۇيەكتى تۋىندى جازۋعا كەيىنگى تولقىننىڭ الەۋەتى جەتە الىپ ءجۇر مە؟

- نەگىزى، سپورت تاقىرىبىنا قىزىعاتىن، ونىمەن اينالىساتىن جاستار كوپ. سپورت جۋرناليستەرىنىڭ اراسىندا ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتى زور ارىپتەستەرىمىز دە بار. مىسالى، بەلگىلى جۋرناليست، اقىن مۇساعالي تاسقاليەۆ، اقىن ورداباي ۇلى، ارداق توعىموۆ، ەركىن باقتياروۆ، بولاتبەك ساعىمبايەۆ، ءازيز ءجۇمادىل مەن باسقا دا قالامداستارىمىز سپورتتىڭ ءتۇر-تۇرىنەن جارىستار وتكىزىپ ءجۇر. ەركىن مەن بولاتبەك - مۇسەكەڭنىڭ سەنىمدى سەرىگى. ال عالىم سۇلەيمەن YouTube-تەگى Beren live، تەلەجۋرناليست نۇرسۇلتان قۇرمان Nursultan Qurman ارناسىندا، ەرمۇحاممەد ماۋلەن، ەربول قايىروۆ، اسحات اعاتايەۆ، اسلان قاجەنوۆ، ايبەك قابىلشا، بەك تولەۋ، دانيار كارىمجان، ايان تولەگەن مەن باسقا دا جىگىتتەر You Tube پەن Telegram الەۋمەتتىك جەلىسىندە بەلسەندىلىك تانىتىپ، سپورتتى جاقسى ناسيحاتتاپ كەلەدى. ەگەر باسقا دا جىگىتتەردىڭ اتى اتالماي قالسا، ماعان رەنجىمەس. ولار دا وزدەرىن وسى قاتاردا دەپ ەسەپتەسىن. ال جازۋعا كەلگەندە سەيداعاڭنىڭ زامانداستارى اراسىندا ومىردەن وتكەن سۇلتانعالي قاراتايەۆ، دياس وماروۆ، سايىن تۇرسىنوۆ، رابات جانىبەكوۆ، ءدۇرالى دۇيسەباي سەكىلدى اعالارىمىز بولدى. ديدار تولەۋىش، امانگەلدى سەيىتحان، ەۆگەني گايداماكين مەن ماكسيم كارتاشوۆ تا ومىردەن ەرتە كەتتى.

قازىر ءومىرزاق سۇلتانوۆ، نەسىپ ءجۇنىسباي ۇلى، يۋري ليفينتسيەۆ، سەرىك ءپىرنازار، وڭداسىن ەلۋباي، سادىبەك تۇگەل، كوسەمالى ءساتتىباي ۇلى، قىدىربەك رىسبەك، عالىم قوجابەكوۆ، باقتيار تايجان، ۆالەري يلين، گەني تولەگەنوۆ، لاۋرا بارلىبايەۆا، اناتولي گاۆريلوۆ، ءالىم اناپيانوۆ، گالينا پوليەۆايا سەكىلدى ارداگەر سپورت جۋرناليستەرى ارامىزدا ءجۇر. ولارعا ارينە، اماندىق-ساۋلىق تىلەيمىز! ايتپاقشى، «سپورت» گازەتىندە اناتولي پياتيبراتوۆ تا جۇمىس ىستەگەن. بۇل كىسى رەسەيگە كوشىپ كەتكەن. ودان باسقا نۇرعازى ساسايەۆ، اقىن ورداباي ۇلى، قايرات ءابدىلدين، مۇساعالي تاسقاليەۆ، ەرجان مۇقاش، ارداق توعىموۆ، ساكەن سىبانباي، ارسەن ساتتار، ءىلياس جولداس، ءازيز تاستايەۆ، عالىم سۇلەيمەن، ءىلياس وماروۆ، اسپانديار ەسەنجولوۆ، سامات قاناعاتوۆ، اسقار بەيسەنبايەۆ، تەلجان كۇدەروۆ، دياس احمەتشارىپ، ەسەي جەڭىس ۇلى، ريشاد تۇرعانبايەۆ، الەكساندر سترەلنيكوۆ، شالقار ەستەن، جاندوس ايتباي، ايدىن قوجاحمەت، پاۆەل تسىبۋلين، تيمۋر كاماشيەۆ، اسحات جاقايەۆ، فارحاد يزيزوۆ، تولەۋبەك نيازبەك (قادىرموللا)، گۇلستان قانات، كۇنسۇلتان وتارباي، بەك تولەۋ، ايبەك قابىلشا، الماس ماناپ، ايان كۇشبايەۆ، قۋانىش باجاق، لەونيد يۋريەۆ، قانات بازىلحان، ءمادينا اسىلبەك، ءاليا تىلەۋجانوۆا، جىگەر ازبەرگەن، اسقار اعاتايەۆ، جاندوس ايانبەك، ەرمەك تورەنيازوۆ، دانيار كارىمجان، تالعات يسەنوۆ، ەرزات سەرعازين، نۇرسۇلتان قۇرمان، ەرمۇحاممەد ماۋلەن، ەرسىن ەرىك ۇلى، جاندوس ءبايدىلدا، سپورت مەنەدجەرى بولات ماحانالين، ءانۋار ابدراحمانوۆ، ءازيز ءجۇمادىل، عابيت ساپاربەك، ەربول قايىروۆ، اسلان قاجەنوۆ، ءالي بيتورە، شامكەن بايىربەك، انىق كوكەناي ۇلى سياقتى ارىپتەستەرىمىز بار. مەن سپورت جۋرناليستەرىنىڭ ءبارىن اتىن اتاعان جوقپىن. ولاردى ايتسام ماتەريالدىڭ تاعى ءبىر-ەكى قىزىل جولىن الىپ كەتەدى. سوندىقتان اتى اتالماي قالعان ارىپتەستەرىمىز رەنجي قويماس.

جالپى، جاڭاعى سۇراعىڭىزعا قايتا كەلسەم، سەيداعاڭ باستاعان، ءجۇسىپ اعامىز، نەساعامىز قوستاعان سپورت جۋرناليستەرىنىڭ سۇبەلى ەڭبەك جازاتىندارى بار. مىسالى، بيىل قىدىربەك رىسبەك ۇلىنىڭ حالقىمىزدىڭ ارداقتى ۇلى، ايگىلى بالۋان، پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى داۋلەت تۇرلىقانوۆ تۋرالى «نارتاۋەكەل» اتتى كىتابى جارىق كوردى. بۇعان دەيىن ول «داۋلەت»، «سۇرمەرگەن»، «بەكزات»، «قۇزعا بىتكەن قاراعاي»، «تۇلپاردىڭ تۇياعى»، «ماناپ مەكتەبى»، «بەرىكقازى»، «تۇرلىقان قاسەن ۇلى» كىتاپتارىن جازىپ، «قازاقتىڭ 72 باپكەرى»، «ساڭلاق»، «قازاقتىڭ 90 باپكەرى» دەگەن كىتاپتاردى شىعارىپ، وقىرمان قاۋىمدى قۋانتقان بولاتىن. سونىمەن بىرگە ول «قازاق بالۋاندارى»، «قازاق بوكسشىلارى»، «قازاق وليمپياداشىلارى» دەرەكتى جيناقتارىنىڭ يدەيا اۆتورى ءارى قۇراستىرۋشىسى.

ارىپتەسىمىز اقىن ورداباي ۇلىنىڭ دا «ىزگىلىكپەن ورىلگەن ءومىر»، «ءراپيا»، «ەر ەلىندە قادىرلى» «جاقسىلىققا جاراسادى جاقسىلىق» پەن «قازاق كۇرەسىنىڭ قارا نارلارى» كىتاپتارى وقىرمانعا ولجا بولدى. سول سياقتى ول «ەر رايىمبەك»، «جاس قىران» مەن Kazah kures جۋرنالدارىن شىعاردى. Kazah kures جۋرنالى قازاق جانە اعىلشىن تىلدەرىندە شىقتى.

تاعى ءبىر ارىپتەسىمىز عالىم سۇلەيمەننىڭ كىتاپتارى دا قىزىقتى جانە تارتىمدى وقىلادى. ول ءوزى ەكى تىلدە جازادى. مەن 2004-جىلى «استانا اقشامى» گازەتىنەن «ەگەمەن قازاقستان» باسىلىمىنا جۇمىسقا ورنالاسقانىمدا عالەكەڭنىڭ شكافىنان ورىس تىلىندە جازعان ماتەريالدارىن كورىپ، ءبارىن وقىپ شىققان ەدىم. ودان باسقا سپورت مايتالماندارىنىڭ ءىزىن جالعاپ كەلە جاتقان جۋرناليستەر بار. مىسالى، استانادا وڭداسىن ەلۋباي، الماتىدا مەيرامبەك تولەپبەرگەن، تارازدا كوسەمالى ءساتتىباي ۇلى، قىزىلوردادا سەرىك ءپىرنازار، شىمكەنتتە باقتيار تايجان تۇرادى. وسى كىسىلەرمەن «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە بىرگە جۇمىس ىستەدىم. ولاردىڭ ءبارى دە سپورتتى مولدىرەتىپ، ادامنىڭ قىر-سىرىن اشىپ جازاتىن. ادام ماتەريالدى وقىعاندا جارىستا جۇرگەندەي سەزىنەتىن. «جاس قازاق» گازەتىندە ساكەن سىبانباي مەن ەسەي جەڭىس ۇلىنىڭ، «جاس الاش» گازەتىندە تولەۋبەك نيازبەك (قادىرموللا) بەن قۋانىش باجاقتىڭ، «ايقىن» مەن «الاش ايناسى» باسىلىمدارىندا نۇرعازى ساسايەۆتىڭ ساراپتاماسى جاقسى وقىلاتىن. جوعارىدا اتالعان ازاماتتاردىڭ ءبارى كلاسسيكالىق جۋرناليستيكانىڭ وكىلدەرى. ەندى قازىر شىنى كەرەك، ساراپتاما جازاتىندار از. قازىر ينتەرنەتتە ءبارى بار. ءبىزدىڭ قازىرگى ءومىرىمىز جانتالاس بولىپ كەتتى. الەۋمەتتىك جەلى مەن سايتتاردىڭ داۋرەنى ءجۇرىپ تۇر. اقپاراتتى تەز جىلدام بەرۋ جاعىنان ولار الدىنا جان سالمايدى. ال ساراپتاماعا كەلگەندە اقساپ جاتادى. قازىر ستاتيستەر دە از. مەن بىلەتىن ستاتيستەر ساناۋلى عانا. ولار - سەرىك ءپىرنازار، قىدىربەك رىسبەك ۇلى، ساكەن سىبانباي، ارداق توعىموۆ، ەسەي جەڭىس ۇلى، سوسىن تۋريزم جانە سپورت مينيسترلىگى سپورتتى دامىتۋ ديرەكسياسىندا ىستەيتىن قانات بايۇزاقوۆ دەگەن جىگىت. قىدىربەك رىسبەك ۇلى اۋەلى سپورت تاريحشىسى، سوسىن ستاتيست. سوندىقتان مەن ءبىر سوزبەن ايتقاندا، سپورت جۋرناليستيكاسىنىڭ مايتالماندارىنىڭ ءىزىن جالعاپ، سۇبەلى، سۇيەكتى تۋىندى جازىپ جۇرگەن كەيىنگى تولقىننىڭ وكىلدەرىن كورىپ جۇرگەن جوقپىن. مۇمكىن، بايقاماي جۇرگەن شىعارمىن. مۇمكىن، بار شىعار. ەگەر «مەن جازىپ ءجۇرمىن. ماتەريالدارىم مىنە، كورىڭدەر» دەپ ارامىزدان شىقسا، وعان ارينە، قۋانامىن.

- جازعى جانە قىسقى وليمپيادا، ازيا ويىندارى سىندى ايتۋلى دودالاردى ارنايى بارىپ جازۋدىڭ اسەرى بولەك قوي جالپى. ءوزىڭىز دە بىرنەشە ءىرى سايىستاردى كورىپ جازىپ ءجۇردىڭىز.

- جاقسى سۇراي قويىپ وتىرسىز. شەتەلگە شىعىپ، سول جاقتان ماتەريال بەرگەن جاقسى. جازۋدىڭ اسەرى دە باسقاشا بولادى. ءبارىن ءۇتىر، نۇكتەسىنە دەيىن جازعىڭ-اق كەلەدى. ءبىراق كەيدە گازەتتىڭ نومەرىنە باراتىن جول ەسەپتەلگەن سوڭ، ماتەريالدىڭ كولەمىن ازايتامىز. مۇندايدا كورگەن-بىلگەنىڭدى قويىن داپتەرگە ءتۇرتىپ، كەيىن كىتاپ ەتىپ شىعارۋعا بولدى. جولساپاردان ەسسە، اڭگىمە جازساڭ ءتىپتى جاقسى. ءبىر وكىنىشتىسى، ءىسساپاردان كولەمدى دۇنيە جازىپ كورمەپپىن. سوڭعى رەت 2020-جىلى قاڭتار ايىندا ازيا سپورت جۋرناليستەرىنىڭ شاقىرۋىمەن ساۋد ارابياسىنا فۋتبولدان يسپانيانىڭ سۋپەركۋبوگى ءۇشىن مادريد قالاسىنىڭ «رەال» مەن «اتلەتكو» كلۋبتارىنىڭ اراسىندا وتكەن فينالدى تاماشالاۋعا بارعاندا «مەن كورگەن مەككە»، «ساۋد ارابياسىنا ساپار» دەگەن جولساپار جازىپ ەدىم، ونىڭ ءوزىنىڭ كولەمى از بولىپ شىقتى. اسىعىستاۋ جازىلعان سوڭ، سولاي بولادى. ال ەلگە كەلگەندە جۇمىسقا كىرىسىپ، ۋاقىت وتكەن سايىن ۇمىتىلا بەرەدى ەكەن.

مەن وليمپياداعا كوپ بارعان جوقپىن. 2004-2017-جىلدارى «ەگەمەن قازاقستاندا» ىستەپ جۇرگەندە كوبىنەسى رەداكسيا باسشىلىعىنىڭ قالاۋىمەن وڭداسىن ەلۋباي مەن باقتيار تايجان باراتىن. وڭقاڭ دەمەۋشىلەر تاۋىپ، ءوزى بارىپ جۇرەتىن. ال مەن سولاردىڭ دۇنيەلەرىنىڭ ۇستىنەن قاراپ، باس رەداكتورعا نەمەسە ونىڭ ورىنباسارىنا دايىنداپ بەرەتىنمىن. وليمپيادا باستالار الدىندا جارتى جىل بۇرىن «وليمپيادا الاۋى»، «ءدۇبىر» تاعى باسقا دا ايدارلارمەن كولەمدى ماقالالار جاريالايتىنبىز.

وليمپيادا، ازيادا، الەم، ازيا چەمپيوناتتارىنا بارعاندا گازەتكە جازاتىن، جازىلمايتىن وقيعالار بولعان. مىسالى، 2011-جىلى ازەربايجاننىڭ استاناسى - باكۋ قالاسىندا بوكستان ەرەسەكتەر اراسىندا الەم چەمپيوناتى جالاۋىن كوتەردى. سول كەزدە الەم چەمپيونى اتاعى 1 ميلليون ا ق ش دوللارىنا ساتىلاتىنىن ەستىگەنمىن. ونىڭ وتىرىك-راس ەكەنىن بىلمەيمىن، ءبىراق ەستىگەن قۇلاقتا جازىق جوق دەيدى عوي. سولاي دەپ ەستەگەن ەدىم. وسى چەمپيوناتتا ۋكراينا بوكشىسى ۆاسيلي لوماچەنكو 60 كەلىگە دەيىنگى سالماقتا شارشى الاڭعا شىعىپ، شيرەك فينالدا تورەشىلەردىڭ شەشىمىمەن جەڭىلىپ قالعان بولاتىن. سودان كەيىن نە بولدى دەيسىز عوي. ىسكە ۋكراينا ۇلتتىق وليمپيادالىق كوميتەتىنىڭ پرەزيدەنتى سەرگەي بۋبكا ارالاسىپ، بوكسشىلاردىڭ قۇراماسى پروتەست جازعاننان كەيىن لوماچەنكونىڭ جەكپە-جەگى قايتا قارالىپ، ول جارتىلاي فينالعا شىقتى. ½ فينالدان كەيىن فينالدا جەڭىپ، چەمپيون اتاندى. ال ءبىزدىڭ ەلدىڭ قۇراما كومانداسىنداعى سەرىك ساپيەۆ پەن ادىلبەك نيازىمبەتوۆ كۇمىس جۇلدەنى قاناعات تۇتتى. ءبىزدىڭ ۇ و ك باسشىسىنا دا سىن ساعاتتا بىلعارى قولعاپ شەبەرلەرىمىزدى قولداۋعا بولاتىن ەدى. ءبىراق ولاي بولمادى.

2014-جىلى وڭتۇستىك كورەيانىڭ ينچحون قالاسىندا جالاۋى كوتەرىلگەن جازعى ازيا ويىندارىندا 94 كەلى سالماقتا سىنعا تۇسكەن الماس وتەشوۆ جۇلقا كوتەرۋدە 175 ك گ سالماق كوتەرىپ، سايىستىڭ بۇل تۇرىنەن ءبىرىنشى ورىن العان ەدى. ال سەرپە كوتەرۋدە 218 كەلىنى كوتەرىپ، ازيا ويىندارىنىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى اتاندى. ونىڭ ازيادا چەمپيونى بولۋعا تاماشا مۇمكىندىگى بولعان ەدى. ءبىراق پوموستقا دايىندالىپ جاتقاندا ءبىر سپورت شەنەۋنىگى قايتا-قايتا قاسىنا بارىپ، مازاسىن الا بەرگەن ەكەن. ونى ماعان ءوزى ايتتى. ويىن سان-ساققا جۇگىرتىپ، بۇزىپ جىبەرگەن. سول جىلى اقپان ايىندا رەسەيدىڭ سوچي قالاسىندا قىسقى وليمپيالىق ويىندار بولدى. وندا ەكى جەتى جارىستاردى تاماشالادىق. بۇل جەر نەگىزى چەركەس حالقىنىڭ جەرى. سوچيدە «كراسنايا پوليانا» دەگەن جەر بار. ول نەگە سولاي اتالادى دەپ سۇراساق، كەزىندە رەسەي يمپەرياسى چەركەستەردى قىرعاندا الاڭدا كوپ قان توگىلىپ، «كراسنايا پوليانا» دەپ اتالعان ەكەن. قازىر كراسنودار ولكەسىندە نەگىزىنەن ارميان مەن ورىس ۇلتىنىڭ وكىلدەرى تۇرادى. ەندى شەتەلگە شىققاندا جەرگىلىكتى حالىقپەن سويلەسىپ، اڭگىمەگە تارتاسىڭ عوي. بىرەۋ بولماسا، ەكىنشى ادام قازاقستاننان كوشىپ كەلگەن بولىپ شىعادى. سول كەزدە سوچيگە قازاقستاننان كوشىپ بارعان ورىستار بىزگە جىلى قاباق تانىتىپ، ءبىزدى اينالشاقتاپ، وزدەرى اڭگىمەگە تارتىپ وتىردى.

2014-جىلى بەلارۋستىڭ مينسك قالاسىندا قازاق كۇرەسىنەن الەم چەمپيوناتى بولعاندا موڭعوليانىڭ اۋىر سالماقتاعى بالۋانىنىڭ جارىسقا 15 ساعاتتاي اداسىپ ءجۇرىپ كەلگەنىن كوردىك. ول ماسكەۋ ارقىلى ۇشقاندا بەلارۋس پەن موڭعوليا جاعى چەمپيوناتتىڭ قايدا جانە قاي كەزدە بولاتىنىن ەسكەرتپەگەن ەكەن.

2016-جىلى قىتايدىڭ موڭعولكۇرە اۋدانىندا ءتول كۇرەسىمىزدەن تاعى ءبىر الەم چەمپيوناتىنىڭ جالاۋى جەلبىرەگەندە جەرگىلىكتى قانداستارىمىزدىڭ ەلگە دەگەن ساعىنىشىن، قازاقستانعا دەگەن ۇلكەن قۇرمەتىن كوردىك. كوشەدە تۇرعان ەكى بوزبالانىڭ «قازاقستان ءبىزدىڭ جۇرەگىمىزدە»، دەگەن ءسوزى ءالى ەسىمنەن كەتپەيدى. ايتا بەرسەك اڭگىمە كوپ. قىسقاسى، ەل كورۋ دەگەن جاقسى. ال ودان جاقسىسى، كورگەن-بىلگەنىڭدى كوكەيگە توقىپ ءجۇرۋ، گازەتكە، سايتقا جازۋ، كىتاپ شىعارۋ.

- سپورت جۋرناليستيكاسىنا قىزىعۋشى جاستاردىڭ شوعىرى قالىڭ با؟

- بۇل سۇراققا جاڭا جاۋاپ بەردىم عوي دەيمىن. تاعى دا قايتالاپ ايتسام، قازىر جاستار بولسىن، جاسى كەلگەن جۋرناليستەر بولسىن ءبارىنىڭ عالامتورعا بايلانىپ وتىرعانى راس. دەگەنمەن سپورت جۋرناليستيكاسىنا قىزىعاتىن جاستار كوپ. مىسالى، استاناداعى ليەۆ گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ جانىنان سپورت جۋرناليستيكاسى كافەدراسى اشىلعان. ونىڭ اشىلۋىنا بەلگىلى جۋرناليست اعامىز ءدۇرالى دۇيسەباي مۇرىندىق بولعان. قازىر وسى وقۋ ورنىنداعى ستۋدەنت-جاستاردىڭ سپورتقا قىزىعۋشىلىعىنا قاراپ، سۇيسىنەسىڭ. ستۋدەنتتەرگە ەرمۇحاممەد ماۋلەن مەن ەربول قايىروۆ ساباق بەرىپ ءجۇر.

شىنىمدى ايتسام، سپورت جۋرناليستيكاسىندا 30 جاسقا دەيىنگى جاستاردىڭ اراسىنان ساۋساقپەن ساناۋعا بولاتىن قىز-جىگىتتەردى عانا بىلەمىن. ولاردىڭ ءبارى وتىزىندا وردا بۇزىپ، قامال الۋعا جاقىن قالعان جىگىتتەر. مىسالى، اينات قابيدۋللايەۆ دەگەن جىگىت تالپىنىپ، مەنىڭ 2017-جىلى اشقان SportPress.kz اقپاراتتىق-ساراپتامالىق سپورت سايتىما قالام تارتىپ ءجۇر.

ارينە، وبلىستىق، اۋداندىق ب ا ق- تا سپورتقا جاقىن ارىپتەستەرىمىز بار. ولاردىڭ اراسىندا تالانتتى، دارىندى جاستار دا كەزدەسەدى. ءبىراق، قازىرگى كۇيبەڭ تىرلىكپەن جاستارىمىزدىڭ دا جاسامىسىمىزدىڭ دا كوپتىڭ اراسىنان شىعا الماي جۇرگەن جايى بار. قازىر تىرشىلىكتىڭ قامى جاقسى ساراپتاما جازۋعا ۋاقىتىڭدى الادى. ءبىراق ىزدەنىپ ءجۇرىپ، اپتاسىنا ءبىر-ەكى، ايىنا ءۇش-ءتورت جاقسى ماتەريال دايىنداۋعا بولادى.

- سان قاتپارلى قازاق سپورت جۋرناليستيكاسىن دامىتۋ ءۇشىن قايتپەك كەرەك؟

- اۋەلى قازاق سپورت جۋرناليستيكاسىن دامىتۋ ءۇشىن ءوزىمىزدىڭ ارامىزدا بىرلىك كەرەك. «بىرلىك بولماي، تىرلىك بولمايدى»، دەيدى عوي. جۋرناليستەردە مەملەكەتشىل سەزىم بولۋ كەرەك. سپورت جۋرناليسى جارىسقا بارىپ، سودان ماقالا جازىپ، سۇحبات الماي، ءوزىڭىز ايتقانداي، سان قاتپارلى قازاق سپورتىنىڭ پروبلەماسىنا ءۇڭىلىپ، پروبلەما بولسا سونى شەشۋگە اتسالىسۋ كەرەك. قاراپايىم ادامنىڭ قولى جەتپەيتىن جوعارى جاققا ەلدىڭ پروبلەماسىن جەتكىزىپ، ءۇن قوسىپ وتىرۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. وسى ماقساتتا ءبىز ءبىر توپ باستاماشىل جىگىت بولىپ قازاقستان سپورت جۋرناليستەرىنىڭ فەدەراتسياسىن قايتا اشتىق. دالىرەك ايتسام، سپورت جۋرناليستەرى قاۋىمداستىعى قايتادان فەدەراتسيا بولىپ قۇرىلدى. بۇل قاۋىمداستىقتى 1992-جىلى نەسىپ ءجۇنىسباي ۇلى اشقان بولاتىن. قاۋىمداستىقتى حالىقارالىق سپورت باسپا ءسوزى اسسوتسياتسياسى (AIPS) مويىنداعان. قازىر ءبىزدىڭ ارىپتەستەر اتالعان اسسوتسياتسيامەن حات الىسىپ، جۇمىس ىستەپ جاتىر.

ءبىزدىڭ بيىلعا جوسپارىمىز كوپ. ونى قۇداي قالاسا، ۋاقىتى كەلگەندە كورە جاتارسىزدار. جاڭا مەملەكەتشىل سەزىم تۋرالى ايتتىم عوي، سونى تارقاتىپ ايتسام دەيمىن. ەڭ الدىمەن ەلدىڭ سالاماتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋى، دەنساۋلىعى، ادامنىڭ جيناقى دا جىگەرلى، شىمىر دا شىدامدى بولىپ ءجۇرۋى، كەرەك دەسەڭىز مەملەكەتتىڭ بولاشاعى سپورتقا تىكەلەي بايلانىستى.

سپورت - دەنساۋلىق كەپىلى، دەنى ساۋدىڭ جانى ساۋ دەپ جاتامىز عوي. قازىر قازاققا ەڭ كەرەك سپورتتىڭ ءتۇرى بۇل - جەڭىل اتلەتيكا، سۋعا ءجۇزۋ، ەسكەك ەسۋ. باسقا دا جاراقات از الاتىن كوماندالىق سپورتپەن اينالىسۋ كەرەك.

بۇگىندە بۇكىل الەمدە سپورت ۇلكەن بيزنەسكە اينالعان. كەشە بالاباقشاداعى ءبىر توپ بالدىرعاننىڭ قاتارلاسىن تەپكىلەگەنى، بۇلدىرشىندەردىڭ ءبىرىن - ءبىرى اياۋسىز سوعاتىنى بۇل اتا- اناسىنىڭ عانا تاربيەسى نەمەسە تاربيەشىنىڭ عانا كانىسى ەمەس، ول جالپى، قوعامنىڭ پروبلەماسى.

وعان قوعام، مىنا ءسىز بەن ءبىز كىنالىمىز. بوكس، كيكبوكسينگ، ەرەجەسىز جەكپە-جەك دەگەن جاۋىزدىققا تاربيەلەيدى. بەتتەن ۇرىپ، جاقتى سىندىرۋ، ىشتەن تەۋىپ، مۇرىن بۇزۋ دەگەن سپورت ەمەس. ونى ۇلىقتاپ، ناسيحاتتاۋدىڭ قاجەتى جوق. ول ۇلتىڭا جاسالعان قاستاندىق. سوندىقتان سپورتتىڭ تورەسى جاڭا ايتقانىمداي، جەڭىل اتلەتيكا.

مەن سپورتپەن بارلىق قازاقستان ازاماتى 0 اينالىسۋ كەرەك دەگەنگە قوسىلامىن. جەر-جەردە سپورت الاڭدارى سالىنۋى كەرەك. ءبىزدىڭ ەلدە 30 جىلدا ەكى ستاديون عانا سالىندى. ونىڭ ءبىرى -30 مىڭ ادامعا ارنالعان «استانا ارەنا» ، ەكىنشىسى - 7 مىڭ جانكۇيەر سياتىن «تۇركىستان ارەنا» ستاديونى. باسقا ستاديون سالىنعان جوق. اقتوبەدەگى ستاديون سياقتى قايتا جوندەۋدەن جاسالعان سپورت وردالارى بار. مۇنى ءوزى ايتۋعا ۇيات. ال شەتەلدە قالاي، بىرنەشە ەلدەگى سپورت جارىستارىنا بارعاندا ادامعا كادىمگى قاراپايىم سپورت الاڭدارى كوپ سالىنعانىن كوردىم. ولار حالىققا قولجەتىمدى ەتىپ سالىنعان. ويتكەنى، شەتەلدە ۇلكەن سپورت بيزنەس ەكەنىن باياعىدا تۇسىنگەن. مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم، سپورت جۋرناليستەرى كوپشىلىكتىڭ اراسىندا جۇرگەننەن كەيىن، اقشالى، قالتالى ازاماتتاردى حالىققا قولجەتىمدى سپورت زاتتارىن ساتۋعا، سپورت الاڭدارىن سالۋعا، سپورت ۇيىرمەلەرىن اشۋعا ىنتىلاندىرۋ كەرەك. كاسىپورىنى، تسەحى بار بيزنەسمەندەر قاراپايىم حالىققا ساپالى اياق-كيىم تىگىپ، تەگىن ۇيىرمەلەر اشىپ بەرسە، جارىستار وتكىزىپ، اقشالاي سىيلىق بەرىپ جاتسا، سپورت جۋرناليستەرى وسىنىڭ باسى-قاسىندا بولسا دەيمىن. ال سپورت جۋرناليستەرىنىڭ شىعارماشىلىعىنا كەلسەم، ەلىمىزدىڭ ءار جەرىنەن ءبىر-ءبىر قازاق سپورت جۋرناليستەرىنىڭ كوشباسشىسى اتانعان سەيداحمەت بەردىقۇلوۆ، «ءبىر اتانىڭ بالالارى فۋتبول وينايدى» دەگەن ميني-فۋتبولدان وتباسىلىق ءتۋرنيردى وتكىزىپ، باسقا دا كوپتەگەن باستامالاردى كوتەرىپ، ىسكەر ازامات ەكەنىن كورسەتىپ جۇرگەن نەسىپ ءجۇنىسباي ۇلى مەن قازاق سپورتىنىڭ تاريحىن زەرتتەپ، ءونىمدى ەڭبەك ەتەتىن قىدىربەك رىسبەك شىقسا وسىنىڭ ءوزى جەتىپ جاتىر.

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

اڭگىمەلەسكەن قۋانىش راحمەت،

استانا

tobyl-torgai.kz