قازاق حالقىنىڭ تۇرمىسى مەن مادەنيەتىندە قاسيەتتى سانالعان زاتتار

سالت-داستۇردەن اتتاماعان قازاق حالقى قاشاندا اتا-بابادان قالعان تۋرا جولدى ۇستانىپ، ادەپ-عۇرپىن ساقتاپ كەلەدى. Bugin.kz پورتالى نازارلارىڭىزعا حالقىمىز قاسيەتتى ساناعان ۇعىمداردى ۇسىنادى.

ولار تومەندەگىدەي:

اتامەكەن، تۋعان جەر - اركىمنىڭ اتا-باباسى، ءوزى تۋىپ-وسكەن جەر. تۋعان جەر، وسكەن ەلدى كۇرمەتتەۋ، وعان بارىپ تۇرۋ - ازاماتتىق مىندەت. التىن بەسىك دەپ اسپەتتەپ ايتاتىن جەرىنە كەلگەن بالادان باستاپ ەرەسەك ادامداردى تۋعان جەرىنە اۋناتىپ الاتىن قازاقتىڭ ىرىمى بار. بۇل بالا وتانشىل بولسىن، ۇلكەندەردىڭ اۋرۋ-سىرقاۋى، شەر-شەمەنى كەتسىن دەگەن ۇعىمنان تۋعان.

قارا شاڭىراق - اتا-بابادان قالعان ءۇي. اتادان بالاعا قالىپ كەلە جاتقان كيىز ءۇي (قىستاۋ) قاسيەتتى ورىن ەسەبىندە ساقتالعان. مۇنداي ءۇيدى كۇتىپ، تازا ساقتايدى.

كيەلى ورىندار - اۋليەلەردىن، باتىرلار مەن بي، شەشەندەردىڭ، اتاقتى ادامداردىڭ مەكەنجايلارى، قابىرى، مەشىتى. مۇنداي ورىندارعا حالىق ادەيى بارىپ، زيارات ەتەدى، تۇنەيدى، تىلەك تىلەيدى.

انانىڭ اق ءسۇتى - ادام بالاسى ءۇشىن قادىر-قاسيەتى ەرەكشە ۇعىم. انانىڭ اق ءسۇتىن اقتاۋ - وتە ۇلكەن پارىز. انالاردىڭ «اق ءسۇتىم اقتالدى» دەپ مارقايۋى - بالالارىنا ريزالىقتىڭ بەلگىسى. انانى ريزا ەتۋ - اللانى ريزا ەتۋ دەگەن ءسوز.

قۇران كارىم - مۇحاممەد پايعامبارىمىزعا تۇسكەن قاسيەتتى كىتاپ. سول سياقتى حاديستەر مەن ءدىني شاريعات جيناقتارى دا كيەلى كىتاپتار سانالادى. ءدىني كىتاپتار تازا قولمەن ۇستالىپ، تازا جەرگە ساقتالادى.

داستارقان - تاعام، ءدام بايلىعى مەن بەرەكەسىنىڭ بەينەسى، سيمۆولى. جومارتتار مەن مىرزالاردىڭ، كولى بەرەكەلى ايەلدەردىڭ اتتارى وسى كەڭ داستارقانىمەن شىققان. داستارقاندى اتتامايدى، داستارقان ۇستىندە ادەپسىز ءسوز ايتىلمايدى.

قارا قازان - توقتىق پەن مىرزالىقتىڭ ايعاعى، سونىمەن بىرگە ول مول اس پەن ادالدىق قازىناسىنىڭ بىرلىگى رەتىندە قاستەرلەنەدى.

وشاق - قازان-وشاق دەپ قوسارلانا ايتىلاتىن كيەلى دە يەلى زاتتىڭ ءبىرى. «وشاقتىڭ ءۇش بۇتىنان بەر» دەگەن قازاعىمىزدا ىزگى اق تىلەك بار.

وت ورنى - كيىز ءۇيدىڭ ورتاسىندا وشاق قۇرىلىپ، قازان اسىلىپ، وت جاعىلاتىن ورىن. وت ورنىن اتتامايدى.

ءتور - ءار ءۇيدىڭ قوناق وتىراتىن جوعارى ءارى قاسيەتتى ورنى. ۇيگە كەلگەن ادامعا «تورگە شىعىڭىز» دەگەن ءىلتيپات پەن اق نيەت وسىدان شىققان.

باتىرلاردىڭ قارۋ- جاراعى - ناعىز كيەلى زاتتار دەپ باعالانادى. قابانباي، بوگەنباي، كەنەسارى، اعىباي سىندى ەرلەردىڭ قىلىش، نايزاسى، ساۋىتى مەن دۋلىعاسى، ەر- تۇرمانى، ساداعى، شوقپارلارى عاسىردان عاسىرعا ساقتالاتىن ماڭگىلىك مۇرا؛

اڭشى، شەبەر قۇرالدارى - مەرگەننىڭ مىلتىعى، اڭشىنىڭ قاقپانى، ءۇيشىنىڭ ۇكىسى، ۇستانىڭ بالعاسى، ەتىكشىنىڭ ءبىزى دە قاسيەتتى مۇلىك ەسەبىندە ساقتالادى. ول ەشكىمگە بەرىلمەيدى، ساتىلمايدى جانە ونى جوعالتپاي ۇستايدى؛

ۇلىلاردىڭ قالامى - سيرەك كەزدەسەتىن باعالى مۇرا رەتىندە مۇراجايعا، ءارى ۇيدە ساقتالادى؛

ۇستانىڭ كورىك ءۇيى - «حالىق ۇعىمىندا ساقتايتىن يەسى، سوعان كيەسى بار دەسەدى». سوندىقتان وعان جاي ادامدار، ايەلدەر كىرە بەرمەيدى؛

جىلقىشىنىڭ قارا قوسى - بەرەكە ءۇيى دەپ حالىق ونى جوعارى باعالايدى. قىستا «قارا قوستا» ءارقاشان جىلقىنىڭ سەمىز ەت-مايى، سورپاسى مەن قۇرت كوجەسى ۇزىلمەيدى. مۇندا كەلگەندەر تويىپ جولعا اتتانادى. سوندىقتان جىلقىشىنىڭ قارا قوسىندا قوناقتار كوپ بولادى؛

ەرتەدەن قالعان ەسكەرتكىشتەر - ەجەلگى قالا ورنى، اتا-بابا جۇرتى، ەسكى قورىمدىق كيەلى ورىندار. ونداي جەرگە جاي ادامدار كوپ بارا بەرمەيدى. مۇنداي ورىندار بارلىق مەملەكەتتە قامقورلىققا الىنعان. 

ماتەريال سەيىت كەنجەاحمەت ۇلىنىڭ «قازاق حالقىنىڭ تۇرمىسى مەن مادەنيەتى» كىتابىنان الىندى