قازاق حالقىنىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارى قالاي وزگەرىپ جاتىر؟ ءدىن تانۋشى جاۋاپ بەردى
قازاق حالقىنىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارى قالاي وزگەرىپ جاتىر، وعان قازىرگى جاعدايلار قالاي اسەر ەتىپ جاتىر؟ بۇل تاقىرىپتا ءدىنتانۋشى ەلنار بەرىكبايەۆ ايتىپ بەردى.
ءدىن تانۋشىنىڭ ايتۋىنشا، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدىڭ كومەسكىلەنىپ كەتۋى ديسترۋكتيۆ ءدىني اعىمداردىڭ پايدا بولۋىنا بايلانىستى.
«ءيت - جەتى قازىنانىڭ ءبىرى. قازاقتار ۇيدەگى مولشىلىق، بايلىق جانە باقىتتى يتپەن بايلانىستىرعان. «ات جاقسىسى - بوزى بولار، ءيت جاقسىسى - تازى بولار» دەپ بابالارىمىز ءيتتى دوس ساناپ، تۇلپارمەن، جۇيرىك بۇركىتپەن قاتار قويعان. ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز يتتەرگە قامقورلىق پەن سۇيىسپەنشىلىكپەن قاراعان. ءار اۋىلدا ەلدى مەكەندى كۇزەتەتىن، اڭشىلىققا، مال باعۋعا كومەكتەسەتىن جانە بالالارمەن وينايتىن كوپ ءيت بولدى. قازاق اڭشىلارى قويان، بورسىق، ەلىك، اقبوكەن، قابان اۋلاۋ ءۇشىن تازىنى پايدالانعان. اشارشىلىق كەزىندە قازاقتىڭ ءبىر تازىسى تۇتاس ءبىر اۋىلدى اسىراعانى بەلگىلى. سوندىقتان ەرتەدە جۇرت تازىنى جوعارى باعالاعان. كەيبىر تازىنىڭ قۇنى 47 باس جىلقىعا جەتكەن»، - دەيدى مامان.
ەرتەدە قازاقتاردا جاڭا تۋعان نارەستەگە ارنايى كيىم تىگىپ، ونى «يتكويلەك» دەپ اتاعان ءداستۇرى بولعان. ايەلدەر ءيت كويلەكتى 40 كۇنگە تولماعان سابيگە جۇمساق تىگىستەردى قولدانىپ، تىگىستەرىن سىرتقا قاراتىپ تىككەن.
«بالا 40 كۇنگە تولعاندا كويلەگىنە كامپيت نەمەسە باسقا تاتتىلەردى سالىپ، يتكە بايلانعان. ءداستۇر بويىنشا، ءيت قاشىپ، ارتىنان اۋىل بالالارى قۋادى. اتالارىمىز ءيت بالانىڭ بارلىق قيىنشىلىعى مەن اۋرۋلارىن وزىنە الادى دەگەن سەنىمدە بولعان. قازاقتىڭ قازىناسى اش جۇرەتىن حالگە قالاي جەتتى؟ يتكە دەگەن قاتىگەزدىك تانىتۋ يسلام ءدىنىنىڭ تارالۋىمەن باستالدى.
يسلام دىنىندە «ءيت - شايتاندى جاسىراتىن لاس جانۋار» دەلىنگەن. سونداي-اق، ءدىن بويىنشا، «ءيتى بار ۇيگە پەرىشتەلەر كىرمەيدى» دەلىنگەن. يسلامدا يتتەرگە دەگەن مۇنداي كوزقاراس زورواستريلەردىڭ، پارسى ءدىنىن ۇستانۋشىلاردىڭ، ءيتتى كيەلى جانۋار رەتىندە قاستەرلەۋىنەن پايدا بولدى. ال بۇرىن قازاقستان اۋماعىندا زورواستريزم تارالعانى بەلگىلى.
ءاربىر جاڭا ءدىن ءوزىنىڭ دوگمالارىن قابىلداۋ پروتسەسىن تەزدەتۋ ءۇشىن ادامداردىڭ بۇرىنعى سەنىمدەرى مەن قۇندىلىقتارىنا تىيىم سالادى. ءسويتىپ، «قازاقتىڭ قازىناسى» ارابتاردىڭ زورواستريزمگە قارسى كۇرەس قۇرالى بولعاندىقتان پايداسىز جاراتىلىسقا اينالدى»، - دەيدى ول.
ءدىن تانۋشىنىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاندا دەسترۋكتيۆ ءدىني اعىمداردىڭ تارالۋىنا بايلانىستى وزگەرىسكە ۇشىراعان تاعى ءبىر ۇلتتىق قۇندىلىق - گەرونتوكراتيا (ۇلكەنگە قۇرمەت - ەسك.).
«گەرونتوكراتيا، ەڭ الدىمەن، ەگدە ادامدارعا جانە ولاردىڭ تاجىريبەسىنە قۇرمەت كورسەتۋگە نەگىزدەلگەن. جاسى ۇلعايعان ادامدار بەدەلدى بولادى، ويتكەنى ولاردىڭ ومىرلىك تاجىريبەسى مەن ءبىلىمى جاس ۇرپاقتان ايتارلىقتاي بيىك. قازىر ءدىن ۇستاناتىن جاستىڭ كوبى نە دەيدى؟ ولار اتا-بابالارىمىزدى «مۇشىرىك» دەپ اتاپ، ولاردى قۇرمەتتەۋ قاجەت ەمەسىن ايتىپ ءجۇر. بۇل وتباسىلىق قۇندىلىقتارعا دا قاتىستى.
«ەگەر ەكىنشى جارتىڭ وزدەرىنىڭ ءدىني كوزقاراسىڭدى قابىلداماسا، ونداي ادامنان اۋلاق بول» دەگەن تىيىم سالادى»، - دەيدى ول.
ماماننىڭ ايتۋىنشا، قازىر اتا-انالاردىڭ بالالارىنا جاپپاي اراب ەسىمدەرىن بەرۋى دە قاۋىپ توندىرەدى. بۇل جاعدايدا قازاق ەسىمدەرىنىڭ جويىلۋى - ۇلكەن مادەني قاۋىپ.
«تولەرانتتىق پەن قوناقجايلىق - قازاقتىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارى. ەجەلدەن قازاقستان تەرريتورياسىن ءارتۇرلى ۇلتتار مەن ءدىن وكىلدەرى مەكەندەگەن. قازاقستان اۋماعىندا يسلام ءدىنىن ۇستانۋشىلاردان باسقا تاڭىرشىلدەر، زورواستريزم، بۋدديزم ۇستاناتىندار، حريستياندار بار. ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزم ماسەلەسى قازاقستانعا سىرتتان، تاياۋ شىعىستان كەلدى. قازاقستان اۋماعىندا ەشقاشان ءدىني نەمەسە ەتنيكالىق قاقتىعىستار بولماعان. ەلىمىزدە بەيبىتشىلىك بولىپ، ۇلتتىق رۋحاني قۇندىلىقتارىمىزدى ودان ءارى دامىتۋ ءۇشىن ءداستۇرلى قۇندىلىقتارىمىزدى نىعايتىپ، ۇلتتىق مادەنيەتكە، سالت- داستۇرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتى وياتىپ، حالقىمىزدىڭ تاريحىن تەرەڭىرەك ءبىلۋىمىز كەرەك»، - دەيدى ول.
ماسساگەت