قازاق ۇعىمىندا دويبى - تەكتى جانە تەكسىز بولىپ ەكىگە بولىنەدى

استانا. قازاقپارات - قازاقتىڭ حان دويبىسى − ۇلتتىق سپورت ءتۇرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. اتالمىش ويىن ءتۇرىنىڭ ەلمىزدە دامۋىنا ۇلەس قوسىپ جۇرگەن ءانۋار قابدولدا ۇلى مەن ۇيىم قۇرىپ، ويىنعا ارنايى پاتەنت الۋعا سەبەبىن تيگىزگەن قايرات جاقيا ۇلى دەيتىن تالدىقورعاندىق ازامات.

 وسىنداي ۇلت ونەرىنە جاناشىر ادامداردىڭ ەسەلى ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا بۇگىندە حان دويبىسى قازاق ەلىمەن قايتا قاۋىشتى.

بۇل ويىننىڭ تاريحى تىم تەرەڭدە جاتىر. ايتالىق، الماتى وبلىسى ەسىك قالاسى ماڭىنان تابىلعان «التىن ادامعا» قازبا جۇمىستارىن جۇرگىزۋ بارىسىندا حان دويبىسىنىڭ ويىن تاستارى تابىلعان. كيىز ءۇي پىشىندەس تاستار ءارتۇرلى قازاقى ويۋ-ورنەكتەرمەن ناقىشتالىپ، ءپىلدىڭ سۇيەگىنەن جاسالعان ەكەن. ارحەولوگيالىق زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەسىندە عالىمدار بۇل تاستاردىڭ قولدانىستا بولعان مەرزىمىن ءۇيسىن مەملەكەتى داۋىرىمەن سايكەستەندىرىپ وتىر.

حان دويبىسى ويىنىنىڭ ەرەكشەلىگى، مۇندا قازاق حاندىعىنىڭ دەموكراتيالىق بيلىك جۇيەسى ويىن تۇرىندە كورسەتىلگەن. جالپى، دويبى ويىنى - ادامزات اقىل ويىنىڭ جەمىسى. ادام ءوزىنىڭ ماقسات- مۇددەسىن ىسكە اسىرۋ جولىندا ءتورت بۇرىشتى شاعىن توركوز تاقتا ىشىنە ساياسي كوزقاراستاردىڭ كۇرەسىن سالىپ قويعان.

قازاق ۇعىمىندا دويبى ويىنى ەكىگە بولىنەدى. تەكتى جانە تەكسىز دويبى بولىپ. تەكسىز دويبى - ءوزىمىزدىڭ كۇندە ويناپ جۇرگەن كادىمگى قاراپايىم ويىن. مۇندا قاي تاس ءبىرىنشى بولىپ مەجەگە جەتسە، سول بي بولا الادى. ءدال وسى ويىننان قاراپ وتىرساڭىز، ەشقانداي دا تەكتىلىك بايقالمايدى. كىم مىقتى بولسا، سول ەل باسقارادى دەگەن ءسوز. ال، تەكتى دويبى دەگەنىمىز - حان دويبىسى. ونىڭ جەكە حانى، ءبيى، بەگى، الاشا حالقى بولادى. تەنتەگى مەن قاراشاسى تاعى بار.

ءارقايسىسىنىڭ تورتكوز تور تاقتادا ءارتۇرلى اتقارادى. ولار قانداي ەرلىك جاساسا دا، ءوز دارەجەسىنەن ءبىر ەلى اۋىتقىمايدى. حانى -حان، ءبيى بي بولىپ قالا بەرەدى. بۇل ويىننىڭ تاعى ءبىر عانيبەتى، حان تەك ءوزىنىڭ قاسقا جولىمەن عانا جۇرەدى. ول باسقا جەردە بيلىگىن جۇرگىزە المايدى، تەك ىقپال ەتە الادى. ويىننىڭ ءجۇرىس-تۇرىسى دا وزگەشە. ونداعى جۇرىستەر العا جانە ەكى جانىنا قاراي باعىتتالادى. ارتقا قايتپايدى. بىلايشا ايتقاندا، قازاقتىڭ «ەر ەكى سويلەمەيدى» دەگەن ءداستۇر زاڭىن ساقتايدى.

قازاقتا «التاۋ الا بولسا، اۋىزداعى كەتەدى، تورتەۋ تۇگەل بولسا، توبەدەگى كەلەدى» دەگەن ماقال بار. تورتەۋمىز تۇسىنىكتى. ال، التاۋ دەگەنىمىز كىم؟ التاۋ ول - «حان دويبىسى» ويىنىنىڭ كەيىپكەرلەرى. تاراتىپ ايتار بولساق: حان، بي، بەك، الاش، تەنتەك، قاراشا. بۇلار بارلىعى اركەز باسشىسىنا قۇلاق اسىپ، قيلى-قىستاۋ زاماندا ءبىر جاعادان - باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارۋى كەرەك. قىسقاسى، التاۋى الا بولماۋعا ءتيىس.

ويىنعا قاتىسۋشى ەكى ادام حاننىڭ ءرولىن اتقارادى. ال، حان بولعان سوڭ، قول استىندا ءبىرشاما حالىق بولادى، سونداي-اق جاۋلارى دا بولاتىنى ءسوزسىز. الدىڭىزداعى تورتكوز تورتاقتانى ەرتەدەگى سوعىس الاڭى رەتىندە قارايسىز. كىمنىڭ اقىل-ايلاسى جوعارى بولسا، ساياسي اقىلى باسىم بولسا، سول ادام جەڭىسكە جەتەتىندىگى بەلگىلى.

حان دويبىسى - بىلگەن ادامعا سىرى مەن قىرى تەرەڭ، قۇنى ولشەۋسىز، فيلوسوفيالىق ءمانى زور، بولاشاعى باياندى، اتا- بابالارىمىزدان قالعان تاپتىرماس مول مۇرانىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. دويبىنىڭ ەڭ عاجايىبى ونىڭ كەستەسىندە. كەستە - ويۋ-ورنەكتەرمەن ناقىشتالعان.

ال تاقتاداعى ورتاق فيگۋرا قازاقتىڭ كيىز ءۇيى. كيىز ءۇيدىڭ سىرتىنداعى ويۋ-ورنەكتەرى، شاڭىراعىنىڭ ءتۇسى، ولاردىڭ دارەجەسى، ناقتىلاي ايتساق، حانى مەن قاراشاسىن، بي مەن باتىرىن انىقتاۋعا كومەكتەسەدى. حان كەستەسى جەتى قازىنا مەن جەتى ىرىستان قۇرالادى. وندا ءتورت قاناتتى ويۋ حان تاعىنىڭ بەلگىسى. «قاراشاسىز حان بولمايدى، قۇيرىقسىز قۇس بولمايدى»، دەگەندەي، حاننىڭ ەكى سەرىگى بولادى. وڭ جاعىندا - سەركەسى، سول جاعىندا قىران بۇركىتى.

حان تاعىنىڭ وڭ جاعىنا ەل- جۇرت ورنالاسادى. ولار بيلەردەن، بەكتەردەن، الاشتاردان قۇرالادى. بيلەر - كىلەڭ كوك ءتۇستى، بەكتەرى - كىلەڭ قىزىل ءتۇستى، الاشتار - قارا ءتۇستى بولادى. ال حاننىڭ سول جاعىنا تەلى- تەنتەكتەر ورنالاسادى. جالپى جيىرما ءتورت ۇيدەن قۇرالعان ەكى حاندىق اقەدىك، كوكەدىك بولىپ ەرسىلى-قارسىلى وينايدى. قاي جەڭگەنى جالپاق دۇنيەگە بيلىك ايتادى.

egemen.kz