قازاق ءتىلىن حالىقارالىق دەڭگەيگە شىعارعىسى كەلەتىن مامان ارنايى موبيلدى قوسىمشانى ازىرلەپ جاتىر

مىسالى، مەنىڭ اتىم - سارسەنباي دەلىك. نەگە سارسەنباي دەپ اتاعان؟ بۇل ەسىم قايدان شىقتى؟ ال قوسىمشاداعى تۇسىنىكتەمەگە «سارسەنبى - اپتانىڭ ءۇشىنشى كۇنى. قازاقتا «سارسەنبىنىڭ ءساتتى كۇنى» دەگەن ءسوز بار» دەگەن جازبالاردى ەنگىزەمىز.

بۇگىندە قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىس اياسى كەڭەيىپ كەلەدى. اسىرەسە، قازاقشاسىن جەتىلدىرگىسى كەلەتىن شەتەلدىكتەردىڭ قاراسى كوبەيدى. قازاق مادەنيەتىنە، سونىڭ ىشىندە ديماش شىرقايتىن قازاقشا اندەردىڭ ماعىناسىنا ۇڭىلگىسى كەلەتىن كوپ جانكۇيەردىڭ وزدىگىنەن ءتىل ۇيرەنىپ جۇرگەنىن دە كوردىك. الايدا، ولاردىڭ كوپشىلىگى قازاقشانى وڭاي ءارى ءتيىمدى ۇيرەتەتىن پلاتفورمانىڭ جوق ەكەنىن العا تارتادى.

بۇل ماسەلەنى جاقسى بىلەتىن ل. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوكتورانتى اسىلتاس قالتەنوۆا الداعى ۋاقىتتا قازاق ءتىلىن مەڭگەرگىسى كەلەتىن شەتەلدىكتەرگە ارناپ «Sana» موبيلدى قوسىمشاسىن ازىرلەمەكشى. ول قوسىمشانىڭ ارتىقشىلىعى قانداي؟ تيىمدىلىگى نەدە؟ وسى جانە وزگە دە سۇراقتارعا جاۋاپ الۋ ءۇشىن اسىلتاس نۇريدەن قىزىنا حابارلاسىپ، از-كەم سۇحباتتاسقان ەدىك.

- الدىمەن قوسىمشا تۋرالى بىرەر ءسوز ايتا كەتسەڭىز. بۇل قوسىمشانى ويلاپ تابۋعا نە تۇرتكى بولدى؟

- حالىقارالىق كومپانيادا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن كەزىمدە اينالامنىڭ ءبارى ورىسشا سويلەپ، ورىس تىلىندە جاڭالىق وقيتىنىن بايقادىم. ال ورىس ءتىلىن ۇيرەنۋگە، وقىتۋعا ارنالعان قۇرالدار مەن ۆەب- سايت جەتەرلىك. ودان بولەك، ارنايى كۋرستار نەمەسە رەپەتيتورعا بارۋ ارقىلى دا ۇيرەنىپ الۋعا بولادى. قازاقستاندا جۇمىس ىستەيتىن كوپ شەتەلدىك قازاق تىلىنە قىزىعادى. ولار قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋ ارقىلى ادامدارمەن جاقىن قارىم-قاتىناس قۇرىپ، باستاعان كاسىبىن دامىتقىسى كەلەدى. قازاق حالقىنىڭ مادەنيەتى مەن داستۇرىمەن تانىسۋعا دا نيەتتى.

سوندىقتان «قازاق ءتىلىن قالايشا جانە قايدان ۇيرەنۋگە بولادى؟ قانداي ءتيىمدى جولدارى بار؟» دەگەن سۇراقتاردى ءجيى قويادى. سوندىقتان ينتەرنەتتە قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە سەپتىگىن تيگىزەتىن پلاتفورمالاردى ىزدەي باستادىم. وكىنىشتىسى سول، قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋگە باعىتتالعان ساپالى ۆەب- سايت، قوسىمشالار جوق ەكەن. بار بولعان كۇننىڭ وزىندە دە قازاق ءتىلىنىڭ گرامماتيكاسىن نەمەسە لەكسيكاسىن عانا تۇسىندىرەدى.

ياعني، پراكتيكالىق تۇرعىدا ومىردە كوپ قولداناتىن سوزدەر، تۇراقتى تىركەستەر، ديالوگتار كىرىكتىرىلمەگەن. سودان سوڭ ويىما اقىرى ءوزىم قۇراستىرىپ شىعارايىن دەگەن يدەيا كەلدى. نەگىزگى وي - شەتەلدىكتەردى قازاقشا ديالوگتار ارقىلى وقىتۋ. نەگە ديالوگتار ارقىلى دەپ سۇراساڭىز، SOILE دەگەن ۆەب-سايت پەن قوسىمشانى قولدانۋشىلار ونداعى سوزدەردى ومىردە قولدانبايتىنىن ايتتى.

سوندىقتان قولدانىستاعى سوزدەر ارقىلى جان-جاقتى ديالوگتار جيىنتىعىن قۇرايمىز. قوسىمشادا گرامماتيكالىق جانە لەكسيكالىق تۇسىنىكتەمەنى قامتيتىن 10 اۋديو نۇسقاۋلىق بولادى. شەتەلدىكتەرگە قازاق ءتىلىنىڭ گرامماتيكاسىن ۇيرەنۋ، ارينە، قيىنعا سوعادى. ءوزىڭىز بىلەتىندەي، قازاق ءتىلىنىڭ جالعاۋ، جۇرناقتارى كۇردەلى ءارى كوپ. سول ءۇشىن ونى ۇيرەتۋدىڭ ەڭ وڭاي جولى - اۋىزەكى تىلدە، ومىردە قولداناتىن سوزدەرمەن تۇسىندىرمە جاساعان دۇرىس دەپ ويلادىم.

- كۇندەلىكتى قولداناتىن ديالوگتار جيىنتىعىنان باسقا، قوسىمشانىڭ تاعى قانداي ارتىقشىلىقتارى بار؟

- قوسىمشانى ويلاپ تابۋداعى باستى ماقسات - قازاق حالقىنىڭ مادەنيەتىنە ءتان تۇسىنىكتەمەلەر ەنگىزىپ، شەتەلدىكتەردىڭ قازاق ءتىلىن وڭاي ۇيرەنۋىنە مۇمكىندىك جاساۋ. مىسالى، مەنىڭ اتىم - سارسەنباي دەلىك. نەگە سارسەنباي دەپ اتاعان؟ بۇل ەسىم قايدان شىقتى؟ ال قوسىمشاداعى تۇسىنىكتەمەسىنە «سارسەنبى - اپتانىڭ ءۇشىنشى كۇنى. قازاقتا «سارسەنبىنىڭ ءساتتى كۇنى» دەگەن ءسوز بار» دەگەن جازبالاردى ەنگىزەمىز. وسىلايشا شەتەلدىكتەر قازاقشانى ۇيرەنە وتىرىپ، مادەنيەتىمىزدەن دە حاباردار بولادى. ءبىزدىڭ مادەنيەتىمىز - مۇرا مەن تالىمگە وتە باي. وسىنداي ەرەكشەلىكتەرىمىز كىمدى بولماسىن قىزىقتىرماي قويمايتىنى انىق.

تاعى ءبىر ەرەكشەلىك - اندەر ارقىلى ۇيرەتۋ. مىسالى، ەركە ەسماحاننىڭ «قايدا؟» اتتى ءانىن الاتىن بولساق، «شىمكەنتتە، الماتىدا، اقتوبەدە» دەگەن جاتىس سەپتىكتىگىندەگى جالعاۋلاردى قوسۋ ارقىلى سوزدەردى، ونداعى قالا اتاۋلارىن جانە گرامماتيكانى ءتۇسىندىرۋ وڭايىراق بولادى. بىلە بىلسەڭىز، ادامعا ەستۋ ارقىلى ۇيرەنۋ دە وتە ءتيىمدى. سول ءۇشىن اندەردى دە ەنگىزەمىز دەگەن جوسپارىمىز بار. ياعني، قوسىمشادا ديالوگتار، مادەني تۇسىنىكتەمەلەر، اندەر، ت. س. س قىزىقتى تاسىلدەر بولادى. بۇل ادىستەر ۇيرەنۋشىنىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرىپ، پراكتيكادا ۇنەمى قولدانۋىنا ىقپالىن تيگىزەدى.

- بۇل قوسىمشا تەك اعىلشىن تىلدىلەرگە عانا ارنالا ما؟

- ءيا، ازىرگە تەك اعىلشىن ءتىلىن بىلەتىندەرگە ازىرلەپ كورمەكپىز. الداعى ۋاقىتتا ورىستىلدىلەرگە دە قوسىمشا ويلاپ تابۋعا بولادى. قازىر ارامىزدا ورىسشا سويلەيتىندەر، قازاق ءتىلىن بىلمەيتىندەر سانى كوپ قوي. دەگەنمەن قازاق ءتىلىن ۇيرەنەمىن، وقيمىن دەگەن ىنتالى ادامدار دا جوق ەمەس. ارينە، بىزدەگى ەڭ باستى ماقسات - اعىلشىنتىلدىلەرگە ۇيرەتۋ.

- بۇل قوسىمشا ارقىلى قازاق ءتىلىن قانشا ۋاقىتتا ۇيرەنۋگە بولادى؟

- وكىنىشكە قاراي، قازاق ءتىلىنىڭ فۋنكسيونالدىق گرامماتيكاسى ءالى دۇرىس تالدانباعان. قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە ارنالعان كىتاپتاردى اشىپ قاراساڭ، ا1 دەڭگەيىندە تاپسىرمالار «سالەم، قالايسىڭ؟» دەپ باستالسا، 10-15-بەتكە كەلگەن كەزدە كۇردەلى ماتىندەر كەزدەسەدى. ءسويتىپ، ۇيرەنۋشى ادام بىردەن كۇردەلى گرامماتيكاعا تاپ بولادى. سول ءۇشىن ساباقتاردى دەڭگەي بويىنشا قاراستىرىپ، ۇيرەنۋگە وڭاي بولۋىن قامتاماسىز ەتكىمىز كەلەدى. اعىلشىن ءتىلىنىڭ كەمبريدج، وكسفورد جۇيەسىندەگى دەڭگەيگە نەگىزدەلە وتىرىپ، ءبولىپ قاراستىرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز.

ا1، ا2 دەڭگەيى قالاي ولشەنەتىنىن جان-جاقتى ويلاستىرىپ جاتىرمىز. مىسالى، KazTest-تى قاراستىراتىن بولساق، ول دا دەڭگەيگە بولىنگەن. دەگەنمەن، ءالى دە دۇرىس تالدانباعاندىقتان، عالىمدار، اكادەميكتەر ءتۇرلى وي ايتادى. سول سەبەپتى بۇل ماسەلەنى ءجىتى زەرتتەپ، ءتيىمدى جاعىن قاراستىرۋعا تىرىسامىز.

- قوسىمشانى قولدانۋ تەگىن بە؟

- ازىرگە تەك پروتوتيپىن ازىرلەپ جاتىرمىز. الداعى ۋاقىتتا ءبىرىنشى Apple قۇرىلعىلارىنا، سوسىن Android قولدانۋشىلارىنا قولجەتىمدى بولادى. ازىرگە تەستىلەۋ ءۇشىن بارلىعىن اقىسىز تۇردە جاساماقپىز. كەيىن Duolingo سەكىلدى قوسىمشالار ارقىلى بەس ساباقتى تەگىن، ال كەيىنگىلەرىن اقىلى تۇردە ۇسىنامىز دەپ جوسپارلاپ وتىرمىز. البەتتە، ونىڭ باعاسى قىمبات بولمايدى. قازاق ءتىلىن ۇيرەنەمىن دەگەن ءاربىر جانعا قوسىمشانىڭ قولجەتىمدى بولعانى ءبىز ءۇشىن ماڭىزدى. مەنىڭ باستى ماقساتىم - قازاق ءتىلىن حالىقارالىق دەڭگەيگە شىعارۋ. مۇنداي قوسىمشالار ەلىمىزدە جۇمىس ىستەيتىن، ءبىلىم الاتىن شەتەلدىك ازاماتتارعا انا ءتىلىمىزدى كەڭىنەن ناسيحاتتايدى دەپ ويلايمىن. ءبىزدىڭ ءتىلىمىز، ءداستۇرىمىز، وتباسىلىق قۇندىلىقتارىمىز، سالت- جورالعىمىز بەن مادەني مۇرالارىمىز كىمدى بولماسىن تامساندىرماي قويمايدى. ونىڭ ىشىندە ءتىل مارتەبەسىنىڭ ءوسۋى كوڭىلگە قۋانىش ۇيالاتادى. قازىر جاستار اراسىندا ءتىل مەرەيى اسقاقتاپ كەلە جاتقانىن انىق بايقاۋعا بولادى. قازاقشا اندەر، قازاقشا ساپالى كينولار كوبەيىپ كەلەدى.

وسى قارقىنعا ءبىز دە ىلەسكىمىز كەلەدى. ءبىز ويلاپ تاپقان قوسىمشانى دامۋدىڭ باسپالداعى دەپ قاراستىرعىمىز كەلەدى. قازىر قازاقستاندا تۇراتىن، ءبىراق قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن شەتەلدىك كوپ. دەسە دە، ولاردىڭ انا ءتىلىمىزدى ۇيرەنۋگە ىنتا-جىگەرى بار. قوناقجايلىلىق قانعا سىڭگەن قاسيەت بولعاندىقتان، ءتىلىمىزدى ۇيرەنەمىن دەۋشىلەردىڭ بەتىنەن قاقپاي، كەرىسىنشە قولداۋ بىلدىرگەنىمىز ابزال. ءسىز بەن ءبىز بولىپ وسىنداي كىشكەنتاي قادامدار جاساۋ ارقىلى ءتىلىمىزدىڭ وركەندەۋىنە ۇلەس قوسا الامىز. ءتىلىمىز تۇعىرلى، عۇمىرلى بولسىن!

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

سۇحباتتاسقان - داريعا نىسانقۇل، ل. گۋميلەۆ اتىنداعى ە ۇ ۋ 4-كۋرس ستۋدەنتى