قايعىلى سەرىنىڭ قالجىڭى - اڭگىمە
الىسى - مۇنار، بەرىسى - اتويلى ايقىن تەلەگەي-تەڭىز كوك شالقارمەن ءبىر ءوزى بەتپە-بەت كەلگەن ەكەن دەيدى.
تۇنىقتاۋ تەرەڭىنە كەشىپ بارعان سياقى ما، الدە قىل جيەككە جاتا عاپ باس قويعان ىسپەتتى مە - ءدال وسى جاعى كومەسكىلەۋ؛ ايتەۋىر، ءدام-تاتىمى دا، ىستىق-سۋىعى دا بەيمالىم قاراكوك شىنى سۋدى سىلقىتىپ جۇتىپ جاتقانى انىق. ءبىراق قانشا وبىپ، قانشا قۇشىر قاندىرارداي تولعاي جۇتقانىمەن، وزەگىن ورتەگەن تامۇق وتتىڭ بەتى ەش قايتار ەمەس.
ەلەس-سۋ، ەلەس-بۋ. جۇتقان سايىن شولدەيدى، شولدەگەن سايىن وندىرشەگى ۇزىلە جازداپ، وڭەشىن سوزادى. القىمىنان الىپ، الەكىدەي جالانعان سىعىر شول جان-جاعىنا مويىن بۇرعىزباي، شىبىن جانىن مۇرىنىنىڭ ۇشىنا قاراي قۋىپ كەلەدى. سول جانالعىش قوس وكپەدەن تاعى ءبىر قىسىپ جىبەرگەندە، ۋه دەپ قاقىراي كۇرسىنىپ، ءزىل تارتىپ، جەلىمدەنگەن كوزدەرىن اشىپ الدى.
ءوز ءۇيى - ولەڭ توسەگىندە جاتقان ىسپەتتى. بەت-اۋىزىن باسقان باتپان-بالشىق قاراڭعىلىقتان ازەر دارالانىپ، الگى ءبىر تۇستەن قالعان تۇرلاۋسىز ەلەستەي تەڭسەلىڭكىرەپ، كوز الدىندا تەرەزە شارشىسى قىلاڭىتتى. باس قاۋاشاعىنىڭ ىشىندە ميىن شاققان ءبىر زارجاق شىڭىل بار. ارا-تۇرا سول شىڭىلمەن استاسىپ، ۇيقىداعى بالالارىنىڭ دەمى جەتەدى قۇلاققا. جايشىلىقتا بولسا، وت-باسىنىڭ مىنا مامىراجاي تىنىسى كوكىرەگىنە شۇكىرشىلىك شۋاعىن توگەر ەدى، ال قازىر ءتۇس پەن ءوڭنىڭ تابالدىرىعىنداعى كۇماندى قوسۇرەي ساتتە قاراڭعىلىقتىڭ قويىن-قولتىعىنان اڭداعايلاپ جەتكەن وسى ۇندەردىڭ وزىندە ءبىر تۇسىنىكسىز قورقىنىش بار.
قالقيىپ باسىن كوتەردى. سۇيرەتىلىپ بارىپ سۋ ءىشتى. توسەگىنە جەتىپ، بەبەۋلەپ قايتا قۇلادى. قاراڭعى بولمەنىڭ ءبىر جەرىنەن ايەلى ۋهىلەدى... ماڭداي الدىنداعى بوزالاڭ شارشىدان كوز الماستان ءبىراز جاتتى. ەندى ۇيقى كەلمەيتىن سياقتى... جان-سارايى كوشكەن اۋىلدىڭ جۇرتىنداي قۇلازىپ، بوس قاڭىراپ جاتىر. كەشە كەش بىردەمەنى بۇلدىرگەن سياقتى. نە ءبۇلىندى، تۇستەپ-تۇگەندەي الار ەمەس. مىنا وزىنە جاقسى تانىس قالتىراۋىق كۇي سونداي ءبىر حيكايالاردان كەيىن بولۋشى ەدى. ايتەۋىر، جان-جاعى قاپتاعان قورقىنىش، انتالاعان ۇرەي؛ ءتىپتى ەركىنىرەك تىنىس الۋدىڭ ءوزى ءبىر قىلمىس سياقتى قازىر.
قابىرعادا مارعاۋ ۋاقىت ساناپ تۇرعان ساعات كەنەت سىلكىنە قاڭعىرلاپ ءۇش رەت قوڭىراۋ سوقتى. مىنا تامۇق ءتۇننىڭ ءزىل كەۋدەسى اۋناعانشا ءالى تالاي ۋاقىت بار كورىنەدى.
تۇنشىعا كۇرسىنىپ، اۋىرماعان جامباسىنا اۋدارىلىپ جاتتى.
نە بولدى ءوزى؟ كەشە كەش مۇنى تۇرتكەن نە تۇلەن؟ جاقسىنى دا، جاماندى دا بولە كورىسىپ جۇرگەن بەس-التى جىگىتتىڭ اراسىنان قانداي الا سايتان جۇگىرىپ ءوتتى؟ الدە، "تاتۋلىققا دا ءتىل تيەدى" دەگەن دالباسانىڭ ءبىر شىندىعى بولعانى ما؟.. ءتۇن جامىلىپ جاتىر عوي، راسى سول، كەشە كەشكىلىك جىلقايدار ءۇيىنىڭ تابالدىرىعىن اتتاعاندا مىنا قادىرقۇل پەندەنىڭ ويىندا الدەنەدەي تەرىس پيعىل دەگەننىڭ ەلەسى دە جوق ەدى. بولماعان، بولۋى دا ەش مۇمكىن ەمەس-تىن. جاقسى سۇحبات، سوسىن، ارينە، جاقسى داستارقاننان ادەمى دامە، قىلاۋسىز پەيىل، كوتەرىڭكى كۇي عانا بار ەدى كوڭىلدە. وسىدان جارتى اي شاماسى بۇرىن ءدام تارتىپ، سوناۋ ءيت ارقاسى - قياندا جاتقان يسپانيا قايداسىڭ دەپ تۋريستىك جولدامامەن كەتكەن جىلقايدار امان-ەسەن ورالىپ، وت-باسىمەن كوزايىم بوپ جاتسا، دوس-جاران سول قۋانىش ۇستىندە شاقىرۋسىز-اق توعىسىپ قالماس پا! جۇما كۇنگى جۇمىستان كەيىنگى كەشەگى باس قوسۋدىڭ بار ءمانىسى وسىندا ەدى. بۇل جيىنعا ءاسيا مەن اقاي، اتىركۇلى مەن سايلان، كەلىنشەگىنىڭ ورنىنا سىلتاۋىن قولتىقتاپ ارىقباي، سوسىن، ارينە كۇيكەنتايداي كۇلانىن ەرتىپ قادىرقۇل دا جەتكەن. ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل ىسپەتتى بەيۋايىم جىگىتتەردىڭ تاعى ءبىر اقار-شاقار وتىرىسى سولاي باستالىپ كەتكەن.
جىلقايداردىڭ بۇل ساپاردان بالا-شاعاسىنا نەندەي كاكىر-شۇكىر اكەلگەنىن بىلسە، ايەلدەر جاعى بىلەر، ال ەندى "ءوزىڭ تۇگىل، كوكەڭنىڭ كوكەسى تۇسىندە دە كورمەگەن مىنانى سەن قاسقالارعا الىپ كەلدىم!" - دەپ ءتۇر-تۇلعاسى بولەكتەۋ ەكى شولمەكتى داستارقان باسىنا كەلتىرگەندە، باسقا جىگىتتەردى قايدام، قادىرقۇلدىڭ ءوز جانارى جاسپەن شىلانىپ قالعانداي ەدى. ءاي، بۇل، ءيت كويلەكتى بىرگە توزدىرعان قۇرداس دەگەندى قويساڭشى! ءوزى تاتقان تاڭسىق دامنەن بۇلار دا اۋىز ءتيسىن دەپ، نەشە وتكەلەك، نەشە قىستالاڭنان الىپ جەتكىزگەن بازارلىعى عوي بۇل!
ايشىقتى ادەمى جارلىعى كوزدى ارباپ، بادەنى ءمولت-ءمولت ەتىپ، تىزىلە قالعان شىنىلارعا ەلدەن بۇرىن ارىقباي مەن اقايدىڭ قولدارى قاتار جەتتى.
- اپىر-ءاي، ءا!.. - دەپ تاڭداي قاعۋدان ارىعا بارا الماي، قۇر تامسانىپ قالعان ارىقبايدىڭ شىنىسىن جۇرت قاقپاقىلداپ اكەتتى دە، اقاي قولىنداعىسىنان جۋىرماڭدا ايىرىلار بولمادى.
- جىگىتتەر، مىناۋ "يدالگو" عوي! - دەپ بوتەلكەنى تۇپتەن كوتەرە ورەكپي تۇرەگەلدى ول. - يسپانيا سۇلۋلارى مەن قورعانسىزدارىنىڭ ءار جوقشىسى، اتى الەمگە ءماشهۇر "قايعىلى سەرى، لامانچالىق يدالگو - دون-كيحوتتىڭ شارابى بۇل! باسقا يدالگونى مەن بىلمەيمىن...
اقاي سونان تىرشىلىگى پۇشايمان، تىرلىگى ءباتۋاسىز دون-كيحوت ءومىرىن بايانداعان سەرۆانتەستىڭ ارۋاعىن تەبىرەنتىپ، سويلەپ ءبىر بەرسىن! ءسىرا بۇل، اقايدىڭ ءوزى ايتپاقشى، "وڭ جامباسىنا كەلە قالعان اڭگىمە" بولدى... ول ايتسا: الگى سەرۆانتەستىڭ كۇنى - ءوز "پەندەسى" دون-كيحوتتان ارتىق بولماعان. سول سورماڭداي يسپانيانىڭ ماعىرىپ باداۋيلەرىنە جاساعان سۇرگىن جورىقتارىنىڭ بىرىندە ءجۇرىپ، كەنەتتەن قولدى بولماي ما. سونان، ات جالى، اتان قومىندا جۇرگەن قايداعى ءبىر كوشپەلىلەرگە جوسىقسىز سوعىس اشقان اڭگۇدىكتەۋ كورولىنە اۋەلدەن وكپەسى قارا قازانداي سەرۆانتەس، ارابتاردىڭ زىندانىندا جۇلدىز ساناپ جاتىپ ءتۇرلى-ءتۇرلى ويعا كەتكەن. كۇندەردىڭ ءبىر كۇنى، اينا سىنىعىنا قاراپ جىبەرىپ، مۇرت پەن ساقالدان وڭگە بەدەر-بەلگى قالماعان ءوزىنىڭ سۇدىنىن، ينەلىكشە ءىلميىپ، قاتىپ-سەمگەن ءتۇر-تۇرپاتىن كورەدى. لامانچالىق قوڭتورعاي اقسۇيەك دون كيحانو - روسينانت ماستەكتىڭ يەسى يدالگو دون-كيحوت، كوپ سۇڭعىلانىڭ ورتاسىنداعى ءبىر اقەدەن باقىتسىز، يسپانيا اقيقاتىنىڭ بەتىن ايمانداي قىلعان اڭعال ەر بولمىسى سولاي ومىرگە كەلگەن ەكەن...
مۇمكىن سولاي دا بولار، - دەپ ويلادى قادىرقۇل، سوناۋ، ورتا كلاسستار شاماسىندا وقىعان جايالىقتاي ءبىر كىتاپتى ەسىنە ءتۇسىرىپ وتىرىپ. ءبىراق ول كىتاپتاعى پۇشايمان كەزبەنىڭ ءبىر ايدارى - "مۇڭدى بەينە سەرىسى" ەدى. سوسىن... سوسىن ميگەل سەرۆانتەس باداۋيلەر زىندانى ەمەس، سەۆيليادا، ءوز وتانىندا تۇرمەگە قايتا-قايتا تۇسپەيتىن بە ەدى؟ يتىم بىلگەن بە، اقايدىڭ وزگە دە ءبىر بىلگەن-تۇيگەندەرى بار بولار؟!.
قادىرقۇل اقايدى تىڭداۋ بارىسىندا، سوناۋ كۇن قاقتاعان پيرەنەي ولكەسىنەن گورى، قىزىل-كۇرەڭ شىنىنى كوتەرە، كوتەرىلە سويلەپ تۇرعان وسى ءبىر اڭگىمەشىل جىگىتتىڭ ءوزىن توڭىرەكتەي ويلانىپ وتىردى. اقاي - قادىرقۇلداردىڭ قاۋىمشىل توبىنا كەيىنىرەك قوسىلعان جىگىت. ينستيتۋت ءبىتىرىپ، وسى كوڭقورا اۋىلىنداعى مەكتەپكە جولدامامەن كەلگەن ءتىل مامانى. العاشىندا انا توپقا دا، مىنا توپقا دا جولاماي، كىسىكيىكتەنىپ ءجۇرىپ، كەيىنىرەك وسى جىگىىتتەرگە ۇيىرسەكتەدى. سونداعى بالانىڭ بالدىر-باتپاعىنداي سوزدەرى، ءبىرءتۇرلى، قىزىق بولاتىن. كوكتەبەگە شىققانداي كوسەمسىپ سويلەۋگە ءجۇدا جانى قۇمار ەدى. "جىگىتتەر، كۇيكى تىرلىكتەن كەڭىرەك ويلايىق!.. كوستيۋم كىرلەسە دە، سانا-سەزىمدى شاڭ باسپاسىن!.. قۇرقىلتايدىڭ ۇياسىنداي كوڭقورا - ادامزات قوعامىنىڭ ايناسى... ءىشىپ-جەۋ - ماقسات ەمەس.. - دەگەن سياقتى، "ۇستالماعان" گاپتەر - وسى اقايدىڭ دانالىقتارى. "مەن ءومىر كورىپ ءجۇرمىن... مەندە ومىرگە كەلمەگەن يدەيالار كوپ!.. دەپ ورەكپىگەندە، بىردەمە يەكتەپ كەتكەندەي سۇرى جامان بولاتىن. ءسويتىپ ءجۇرىپ، مىنا ارىقبايدىڭ نەمەرە قارىنداسى اسيامەن كوڭىلى جاراسىپ، "كۇيەۋ بالا" بولدى. ارسى-كۇرسى اڭگىمەنى ازايتىپ، ەل قاتارلى جوندەم قالىپقا كەلدى. "جالعىز سەگىزدىكپەن وتىرىپ، ميزەردەن ءۇش رەت تۇسكەنىم ەسىمنەن كەتەر ەمەس،" - دەگەن سياقتى تۇسىنىكتى سوزدەر ايتاتىن بولدى. ول ول ما، كەزەكتى ءبىر باس قوسۋدىڭ باتاسى قايىرىلا بەرگەندە، ەزۋى بۇلكىلدەپ: "اپىر-اي، وسى قادىرقۇلدىڭ (نەمەسە، سايلاننىڭ) ۇيىنەن شاي ىشپەگەلى دە ءبىراز بولىپتى-اۋ!" - دەپ ءمۇلايىم ءسوز شىعاراتىن ادەت تاپتى. بۇل - كەلەسى دەمالىستىڭ جوسپار-جوباسى، بارار باعىتى ايقىندالدى دەگەن ءسوز بولاتىن. ءسويتىپ، ءسوزى مەن ءىسى جەدەل، توپ باستاعان تەكەدەي وڭتايلى ارىقبايدىڭ وزىنەن اقايدىڭ وڭقايىراق بوپ شىعا كەلگەنى عوي... سول اقاي وسى قازىر دە ساۋىرىنان سۋ توگىلمەس ءبىر جورعا اڭگىمەنىڭ تىزگىنىن جىبەرىپ-تارتىپ تۇر.
مۇرتى بۇزىلماعان داستارقان باسىنداعى جۇرت ءدام اۋىز ءتيۋدى دە ۇمىتقانداي ەكەن. ءبارى ۇيىپ قالىپتى. ۇيىماعان اقايدىڭ كەلىنشەگى ءاسيا بولدى.
- اۋ، جەتەر ەندى! - دەپ، سالقىن سىرمىنەزدىكپەن كۇيەۋىنىڭ جەڭىنەن تارتتى. - سونشا ماراپاتتاعانىڭ ءزام-ءزام سۋى ەمەس شىعار. بولدى!.. مىنا جۇرت سەنىڭ لەكسياڭدى تىڭداۋعا كەلگەن جوق.
- ءيا، ءيا، تاماق الدىرىڭدار! - دەپ جىلقايداردىڭ كەلىنشەگى اقبىلەك قۇراق ۇشتى.
- ازامات ەكەن! - دەدى بەيتانىس دۇنيە ەلدىڭ ەڭ سوڭىنان قولىنا تيگەن سايلان ىڭىرانا تەڭسەلىپ وتىرىپ. - يتالعىڭنىڭ استىنداعى اتى كۇيسىزدەۋ ەكەن... ءبىراق، ازامات!..
سايلاننىڭ ءبارى دا، ءنارى دا وسى سوزدەرمەن تامامدالدى. ۇيەلمەندەي تۇرپاتىنا قيمىلى مەن ءسوزى لايىق بۇل سابازدان وزگە گاپ كۇتكەن دە ەشكىم جوق ەدى. ءبىراق ونىڭ كوكەيىندە عانا سايراپ قالعان كوپ لەبىزدىڭ اۋجايىنان حابار بەرگەندەي، وتىرعان ورىندىعى ۇزاق بەبەۋلەپ باسىلدى. "سايلانعا تاپ بولعان ورىندىققا مىندەتتى تۇردە كۇردەلى جوندەۋ كەرەك" - دەگەن ارىقبايدىڭ تۇجىرىمى اينا-قاتەسىز شىندىق ەدى.
سونان، جىلقايداردىڭ اس تا توك داستارقانى باسىنداعى وتىرىس گۋلەپ ءبىر بەرسىن! ءازىلى دە، وسپاعى دا جاراسقان سىرمىنەز دوستار ەركىن ءىشىپ-جەپ، اشىق-جارقىن اڭگىمەلەسىپ جاقسى وتىردى. قازەكەمنىڭ سالقام دالاسىنىڭ ءبىر پۇشپاعىنداعى الاقانداي كوڭقورا اۋىلىنان ءتۇۋ سوناۋ نەشە سۋ، نەشە تاۋدىڭ ار جاعىنداعى كوز جەتپەس يسپانياعا بارىپ قايتقان، كەشەگى «جالباعاي تىماقتى جابى شالدىڭ» بۇگىنگى ازامات ۇلىنىڭ اتىنا تالاي-تالاي ورىندى سوزدەر ايتىلدى.
- ...مەن مىنا ءوزىمىزدىڭ جاكەڭ باسىپ قايتقان يسپانيا توپىراعى ءۇشىن، سەرۆانتەستىڭ ارۋاعى ءۇشىن كوتەرەمىن! - دەپ، اقاي اڭگىمە اياسىن ءتىپتى كەڭگە تاستادى. سونان، باياعى، مەشىن جىلى ۇمىتقان ادەتى قايتا ەسىنە ءتۇسىپ، كۇرەڭ شاراپ مەيمىلدەگەن بوكالدى توبەسىنە كوتەرىپ، ورەكپىپ ولەڭ وقىدى ءبىر كەز:
يسپانيا توپىراعىندا جارالىپ،
گۆادالكۆيۆير كاۋسارىنان ءنار الىپ،
جەرورتانىڭ سامالىمەن بۇرالعان،
كارمەندەردىڭ ساۋساعىمەن سىلانعان،
جاقۇت ءجۇزىم،
جۇمباق شاراپ،
تاڭسىق ءدام!
قازاعىمنىڭ داستارقانى باسىندا
وت ەرىندى جاتسىنباي ءبىر وبەرسىن،
جان، سىرىمدى سوندا بايقاپ سەزەرسىڭ...
ءوز-وزىنەن بۋلىعىپ، ءسال كىدىرىستەپ تۇرىپ:
- جىگىتتەر، دۇنيەنىڭ كەڭدىگى مەن ادامزات الەمىنىڭ شالقارلىعى عاجاپ قوي!.. - دەدى جانارى بوتالاپ.
اقايدىڭ قوجىراعان كوڭىلىن ءاسياسى قاقپايلاپ جونگە سالدى.
جىلقايداردىڭ تۋريستىك جولداما الۋى، الىس ەلگە امان-ەسەن بارىپ قايتۋى حيكاياسىنان ەسەپتى بايانداما جاساعانداي، ۇزاق باجايلاپ سايلان سويلەدى. سايلاننان كەيىن قادىرقۇل توست الدى. ءسوز اراسىندا ماناعى ءبىر ءوزىن قاتتى تولعاندىرعان ريزاشىلىق سەزىمدى جاسىرماي ايتىپ تا سالدى. سويتسە وزگە جىگىتتەر دە سونداي ءبىر تولعانىستى كۇي كەشكەن ەكەن، قادىرقۇلدىڭ اۋزىنان شىققان لەبىزدى ءبارى جاپىرىلا ماقۇلداپ، كوتەرمەلەپ اكەتتى.
بالقايماقتاي "يدالگو" مىسىقتابانداپ وتىرىپ باسقا شابادى ەكەن. "دەگەنمەن ءوزى ءبىزدىڭ "تالاستان" شامالىلاۋ ما، قالاي؟" - دەگەن ءبىر جىلتەتپە وي قادىرقۇلعا ءبىرىنشى بوكالدان-اق كەلگەن... اپىر-اي، وسى زىمىستان وي سايتانداي ساپ ەتىپ، قايدان كەلدى؟ اق كوڭىلدەي اق داستارقاننىڭ ءدامىن تارتىپ وتىرىپ، سولاي ويلاۋعا بولا ما ەكەن؟ شي وسىدان شىقتى-اۋ! ايتپەسە وتىرىستا ءمىن جوق ەدى... اۋ مىناۋ مۇنداي باستاڭعىنى مىنا قادىرقۇل ءبىرىنشى رەت كورىپ ءجۇر مە؟!.
قابىرعاداعى ساعات قاڭعىرلاپ، تاڭعى تورتتەن حابار بەردى. قادىرقۇل بوزالاڭ شارشىدان كوز تايدىرىپ، ەكىنشى قاپتالىنا اۋدارىلىپ جاتتى. تۇنشىعا ۋهىلەدى. كۇلان دا ۇيقىسىز سياقتى. ارينە، كۇيەۋىنە نارازىلىق جاريالاپ، بالالاردىڭ جانىندا جاتىر. بەلگىلى مىنەز. ەرتەڭ ەرتەمەن "ەلدىڭ ەركەگى قۇساپ ىشە المايتىن اڭگۇدىكتىڭ" باسىنا اقمىلتىق ورناتادى. (بەينە، مۇنان باسقا جۇرتتىڭ ءبارى اراق ءىشۋدىڭ اكادەمياسىن ءبىتىرىپ كەلگەندەي!..) سوسىن، قادىرقۇلدىڭ ءوزىنىڭ ءۇش ۇيىقتاسا تۇسىنە كىرمەيتىن كەشەگى ءيت-مىنەز، شالكەم-شالىس قىلىقتارىن ينەنى جىپكە تىزگەندەي ەتىپ، ءبىراز كۇستانالى حابارلاما ايتادى. ءجا، ەسىتپەي جۇرگەن اڭگىمە مە... ايتسە دە، كەشە ءوزى نە بولدى؟ ەسىن جوعالتارداي ولەسى ماس ەمەس ەدى عوي؟ جىلقايداردىڭ اسىن ءىشىپ، اياعىن تەۋىپ كەتەردەي نە بولدى سونشاما؟
ءۇش-ءتورت توست كوتەرىلگەن سوڭ، جۇرتتىڭ كەۋ-كەۋىمەن، جىلقايدار ءۇردىس-سالتى بولەك ەلدىڭ احۋالىنان ءسوز قوزعاعان. دالىرەگى، اڭگىمە ارىقبايدىڭ: "اي، ايدار، بايقاپ قاراسام، ءبىرءتۇرلى ءوڭىڭ بوزارىپ، ءوزىڭ جۇدەڭكىرەپ قالىپسىڭ. يسپانيانىڭ قاراكوزدەرى ءبىراز ويىڭدى بولگەن-اۋ، شاماسى؟" - دەگەن قيتۇرقىلاۋ سۇراعىنان شىعىپ كەتتى. جىلقايدار سىرباز جىگىت ەدى. جىميىپ وتىرىپ، ارىقبايدىڭ جاتىپاتارى مەن جىگىتتەردىڭ كەنەت جامىراي جونەلگەن الۋان مىنەز كوپ ساۋالىنان ءبىر ادەمى حيسسانى ءوربىتتى دە اكەتتى. سويتسە، مانادان بەرى مىنا داۋرىقپا توپقا جەتپەي تۇرعانى، الدە وسىناۋ ءبىر قاۋىم جۇرتتىڭ اينالا شاۋىپ، وزەگىنە جەتە الماي، ورايىمەن ءوزى شىعۋىن كۇتىپ وتىرعانى وسى اڭگىمە سەكىلدى ەكەن. بوتەن-باستاق ءسوز تيىلىپ، بولمەدە سايلاننىڭ شەلەكتەي تاناۋىنىڭ شۋىلى عانا قالدى. ال ەندى مۇنىڭ جىلقايدار سوزىنە پالەندەي كەدەرگىسى جوق ەدى.
يسپانيا جايلى اڭگىمە ادەمى اڭىزداي اسەرلى شىقتى. ەل دە، جەر دە، تاۋ دا، تاس تا اڭگىمەشىنىڭ ءالقيسساسىنان قاعىس قالعان جوق. بۇرىن قالاي بايقاماي جۇرگەن، جىلقايدار سويلەگەندە ماسەلەنىڭ جۇيە-جۇيەسىن تاۋىپ، قارا سوزدەن ماي شايقاپ العانداي ەكەن. ول ايتىپ وتىرسا، باسقا عاجابىن بىلاي قويعاندا، الىس ەلدىڭ بوزتورعاي تاقىلەتتەس قۇسىنىڭ ءوزى ءبىر قىزىق... ال ەندى بۇكىل ەلدىڭ باسشىسىنان كەششەسىنە دەيىن تايلى-تاياعى قالماي جيىلاتىن، "فيەستا" دەپ اتالاتىن ۇلى-جىڭگىر باستاڭعى، ءتىپتى، كەرەمەتتىڭ كەرەمەتى كورىنەدى. اعىل-تەگىل دۋمان، شات-شادىمان توي، تاۋسىلماس مەرەكە ەكەن بۇل فيەستا تۇرىسىمەن. كوركەم جىگىت، سۇلۋ قىز، ساۋىق-سايران، ءان مەن جىر - ءبارى سوندا ەكەن. بۇل كۇندەرى كۇلمەسحاننىڭ ءوزى كۇلىپ، جىلاعان بالا ۋانىپ، جەر تايانعان قاريالاردىڭ بەلى جازىلىپ، قۋتىڭداپ كەتەتىن كورىنەدى. الامان-اسىر بيدەن تالاي شاركەيدىڭ تابانى قاقىراپ، دۋمان دۋىنان ۇيلەردىڭ قابىرعاسىن قويشى، بۇكىل پيرەنەي اسپانى تەڭسەلىپ تۇرادى-مىس. بۇل فيەستانى ءبىر كورگەن جان قاباعىنا قاق تۇرمايتىن ساۋىقشىل جۇرتتىڭ جىل ون ەكى ايى كىلەڭ مەرەكەدەن تۇرا ما دەپ قالعانداي ەكەن. سول جىل ون ەكى اي مەرەكەنىڭ ورتاسىندا بەلدەن كەشىپ جۇرمەگەنىڭە وكىنگەندەي ەكەنسىڭ...
-...تەلەديداردان تالاي كورىپ ءجۇرمىز عوي، - دەدى جىلقايدار اڭگىمەنىڭ ءبىر كەلەجاعىندا شەتەلدىك قىمبات سيگارەتتىڭ ءبىر تالىن ەزۋىنە قىستىرىپ وتىرىپ. - ءبىراق كوزبەن كورگەندەي بولمايدى ەكەن... كوڭىلىڭە جەلىك ءبىتىرىپ، ىشپەي-جەمەي ماس قىلاتىن ساۋىق-سايراندى مەن سوندا كوردىم. الگى ءوزىمىزدىڭ ەرتەگىلەردە ايتىلاتىن "وتىز كۇن ويىن، قىرىق كۇن توي" سونداي بولار ما دەپ ويلايمىن. ءاي، قايدام؟!. ەرتەگى - ەرتەگى عوي، ال ەندى قاراپ وتىرىپ، ءوز اۋىلىڭدا تاپ سونداي اعىل-تەگىل دۋماننىڭ جوقتىعىنا كادىمگىدەي كوڭىلىڭ قوڭىلتاقسيدى ەكەن... بۇل جاعىنان ۇياتتىلاۋ ەكەنبىز... كەدەيلەۋمىز بە دەدىم... نە ايتاتىنى بار!؟.
- ەي، اتام قازاق مال سوڭىندا كىشت-كىشتەپ ءجۇرىپ، بۇل جاعىن ويلاستىرۋعا قولى ءتيدى دەيسىڭ بە؟ - دەپ ارىقباي كادىمگىدەي كۇرسىندى.
- ءدا، تىڭقىلداتىپ وتىراتىن دومبىرامىزدى جوعالتىپ الماعانىمىزعا دا شۇكىرشىلىك دەۋ كەرەك! - دەدى ۇرتى بۇلتىڭداعان اقاي.
توقتاي تۇر! وسى ءسات. ءيا، ءيا ءدال وسى ءسات! بەيقام قادىرقۇلدىڭ كەۋدەسىنە شىم ەتىپ الدەنە تىكەنەكتەي قادالا كەتكەن تۇس وسى. نەگە ەكەنىن ءوزى دە اڭعارماي، قوزعالاقتاپ قالدى. شەتەلدىك سيگارەتتى باپپەن سورعان جىلقايدارعا اڭتارىلا قاراپ وتىرىپ، ءجون-جوسىعى بۇلدىرلاۋ ءبىر ەرەۋىل كۇيدى باستان كەشتى. "اپىر-اي، مەن وسى قىزا باستاعان جوقپىن با؟!." - دەگەن ءبىر كۇدىك كوڭىلىندە سوندا كوتەرىلىپ باسىلعان.
سۇحباتتىڭ تولاس ساتىندە ارىقباي رومكەسىن كوتەرىپ قىسقا ءسوز سويلەدى. جىلقايداردىڭ اڭگىمەسى باستالعالى جۇرتشىلىق جەردەن-كوكتەن تەرمەشىلەگەن ۇزىن-سونار تىلەك سوزدەردى قويىپ، وسىنداي ورايى كەلگەندەگى قىستىرما لەبىزدەرگە كوشكەن.
- وزگەنىڭ ونەرىن قايتەمىز؟.. مىنا، ءوزىمىزدىڭ ونەر امان بولسىن!.. جۇتقان-جۇتامايدى. كەلىڭدەر، جۇتايىق، جىگىتتەر!.. - دەدى ارىقباي رومكەسى مەن تىسكەباسارىن قاتار كوتەرىپ. قوشامەتشىل كۇلكىلەر شىقتى. شىنىلار سىعىرلادى.
كەزەك "ورىس اراعىنا" جەتكەن ەدى.
-...سونان الگى، ەسىتسەك تە دە، كوزبەن كورە الماي جۇرگەن ايتۋلى كورريداسىنا، بۇقامەن جەكپە-جەگىنە باردىق، - دەدى جىلقايدار جۇرت نازارى وزىنە قايتا اۋعان سوڭ. - قوناقجايلىلىق راسىمىمەن، ۇلكەن ستاديوننىڭ قاق تورىنەن ورىن بەردى... كەرنەيلەتكەن، سىرنايلاتقان داڭعازا شۋدان باسىڭ اينالادى. ءبىر كەزدە، الدىمىزداعى ارەناعا تۇياعىمەن جەر تارپىپ، قىزىل كوز قارا بۇقا شىقتى. الگىنىڭ جانىندا ءبىزدىڭ قالابايدىڭ جەل تيگىزبەي باپتاپ وتىرعان التى جاسار بۇقاسى - بۇزاۋ ما دەپ قالعاندايسىڭ... قايقاڭداپ سەكىرىپ-سەكىرىپ تۇرا قالىپ، تۇياعىمەن جەر تارپىعاندا ءبىر-ءبىر كۇرەك باسى شۇقاناق ويىلىپ قالدى. سونان، كوپ باس اۋىرتپايىن، الاڭنىڭ ەكىنشى شەتىنەن لىپىلداپ، قولىنا قىزىل شۇبەرەك ۇستاعان، بەلىندە سۇڭگىسى بار ءبىر جىگىت شىعا كەلدى. ۇرىنارعا قارا تاپپاي تاس شايناپ تۇرعان قىزىل كوز سويقاننىڭ ءدال تۇمسىعىنىڭ الدىنا كەلىپ الىپ، الگىنىڭ بيلەگەنىن كورسەڭ!.. سويتكەن ماسقارامپازدى تۇيرەپ تاستايتىنداي، بولماسا، ەل اينالدىرا تىرقىراتىپ قۋا جونەلتەتىندەي، قارا بۇقا ءبىر ۇمتىلىپ بەردى دەيسىڭ. ءبىراق قالاي ۇمتىلسا دا، الگى ەرىڭ قىزىل شۇبەرەگى جەلپىلدەپ، ەش جەرىن ىلىندىرمەي، ويناقتاپ قاپتالعا شىعا بەردى...
سونان، جىلقايدار كورريدانىڭ حيكاياسىن ىندەتىپ، اڭگىمەسىن تاعى ءبىراز سوزدى. مايلى قاسىقتاي جىلپىلداعان تورەادور (الگى ىستىكتى جىگىتتى سولاي اتايدى ەكەن) الاقانداي الاڭدا قارا تۇلەيمەن مايدان قۇرىپ، كوپ ايقاسادى. وڭكىلدەپ قانشا ۇمتىلسا دا، قارا بۇقا كوزدەگەنىن مۇيىزىنە ىلىندىرە الماي، ەسەسىنە ءوزى كوك سۇڭگىگە قايتا-قايتا ارانداپ، قان-جوسا بولادى. ءبىر قىزىعى قانشا ءزابىر كورسە دە، تۇيسىكسىز حايۋان ادامعا ەمەس، ونىڭ قولىنداعى قىزىل بايراققا ۇمتىلا بەرەدى ەكەن" سونان ءبىر كەزدە كورريدانىڭ ەڭ زاۋال شاعى كەلەدى. داڭعىرلاعان بارابان دابىلىنىڭ كوتەرمەسىمەن قالتىراپ، ءتورت اياعىنان ازەر تۇرعان بۇقانىڭ شوقتىعىنا تورەادور سۇڭگىسىن ساعاقتاتا قاداپ، قارا دۇلەيدى جەر قاپتىرادى.
- وبال-اي! - دەدى وسى تۇستا جىلقايداردىڭ كەلىنشەگى اقبىلەك وقىس تىكسىنىپ. - مىناسى سۇمدىق ەكەن! ادام قولىنان جەم جەپ وسكەن جانۋار ادامعا نە قايران ىستەيتىن ەدى؟ سونشا زابىرلەنگەنى نەسى، شىركىندەردىڭ؟!.
- ءوي، ساعان نە بولدى؟ - دەپ جىلقايدار ايەلىنە كۇلە قارادى. - وزىمىزدە جوق ءۇردىس ەكەنى راس. ءبىراق سولاي ەكەن دەپ، ءبىر ەلدىڭ ونەرىن عايباتتاۋعا بولا ما؟!.
- ويتكەن ونەرى بار بولسىن!.. قوي، جۇرتقا تاماق الدىر!
- ءپالى، يسپانياعا بارعان جىگىتتىڭ ناقسۇيەرى وسىلاي دەي مە ەكەن؟ - دەدى ارىقباي سىقسيا كۇلىپ. - كوڭقورانىڭ ءۇي اراسىنان اسا المايتىن قارا جاياۋ ءسوزى عوي مىنا ايتىپ وتىرعانىڭ.
- ءيا، تۇسىنە ءبىلۋ كەرەك، - دەدى اقاي باس شۇلعىپ. - ەلدىڭ - ەلدىگىن، حالىقتىڭ - قاسيەتىن تانىتاتىن بۇل كورريدا - كەرەمەت ونەر. مۇنى تۇسىنە ءبىلۋ كەرەك، دوستار.
ءيا، ءيا، وسى تۇس! مانا ءبىر ءسات كەۋدەسىنە شىم ەتىپ، تىكەنەكتەي قادالعان جايسىز سەزىمنىڭ تۋرا ينەنىڭ زاهارىنداي جۇرەگىنە شاپقانى ءدال وسى ءسات" ورنىنان قاعىلەز كوتەرىلگەن قادىرقۇلدى جۇرت ءبىر كەزەكتى قىستىرما لەبىزدىڭ رەتىن كەلتىرگەن ەكەن دەپ ويلاپ قالدى. ءبىراق ونىڭ قولىندا قىزىل-كۇرەڭ «يدالگو» دا، مولتەڭ قاققان «ورىس اراعى» دا جوق ەدى.
- جىگىتتەر! - دەدى قادىرقۇل داۋىسى ءبىرءتۇرلى جارىقشاقتانىپ. ءبىر-ەكى رەت جۇتىنىپ ەدى، ىقىلىق اتىپ قالدى. - جىگىتتەر! ءبىز وسى" تامسانۋدى" قويساق قايتەدى؟..
ەندىگى ءسات ورناعان ءولى تىنىشتىقتا سايلان تاناۋىنىڭ شۋىلى دا ءۇزىلىپ قالدى.
-ءبىز وسى جۇرتقا تامسانۋدى قاشان قويامىز دەيمىن؟ - دەپ، ستول باسىنداعىلاردى سىپىرا شولىپ تۇرىپ، قادىرقۇل سۇراعىن تاعى قايتالادى. سوسىن مىنا وتىرعانداردىڭ ەشقايسىسى وزىنە جاۋاپ بەرۋگە مىندەتتى ەمەس ەكەندىگى ەسىنە تۇسكەندەي، ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ تومەن قارادى. بۋىن-بۋىنىنا ءدىرىل جۇگىرە باستاعان ەكەن.
- ەي، مىناۋ ماس بولىپ قالدى! - دەدى ەلدەن بۇرىن ەسىن جيناعان ارىقباي.
- وتىر، قادىر، تاماق الدىر! ءبارى دۇرىس تامسانۋدىڭ قاجەتى جوق، - دەدى جىلقايدار باسەڭ ۇنمەن. ءبىراق قادىرقۇل ىلگەرىلى-كەيىندى كەتىپ، تىزە بۇكپەي تۇرىپ الدى. ءوزىنىڭ كەش بويعى كۇتۋلى كۇدىگى اقتالىپ، كۇلان ەندى كۇيەۋىنىڭ جەل جاعىن قىمتاۋ ارەكەتىنە كىرىستى - قادىرقۇلدىڭ بىلەگىنەن قىسىپ، تەرشىگەن الاقانىن سيپالاپ، ورنىنا وتىرعىزۋ امالىن جاساپ باقتى. مۇنان ەش قايران بولماعان سوڭ، قازىر قيسايا كەتكەلى تۇرعان اڭگىمەنىڭ الدىن وراعىتىپ، سىزىلعان ادەمى داۋىسىمەن ءان باستادى. وعان ءاسيا مەن اقبىلەك قوسىلدى.
پاي-پاي، شىركىن، قازاقتىڭ كەلىندەرى-اي!
كول-ءداريا سەكىلدى پەيىلدەرى"
قادىرقۇل قوس كورگەندەي قاپتالىنا وقشىرايا مويىن بۇرىپ، ءسال تۇردى. كەلىنشەكتەردىڭ ادەمى ءانى دە ساسكەنىڭ وشپە سامالىنداي بىرتە-بىرتە باسەڭدەي بەرگەن.
- وتىرىك! - دەدى قادىرقۇل ۋىسىنداعى ايەلىنىڭ قولىن سيپالاپ تۇرىپ. - وتىرىك! بۇل - سەنىڭ ءانىڭ ەمەس!.. بۇل ءاندى ايتۋ ءۇشىن، قازاقتىڭ ناعىز كەلىنى بولۋ كەرەك"
- مەن كىم ەكەنمىن؟!.
- بىلمەيمىن.
كۇلان بەتىن قوسقولداپ باسىپ، بولمەدەن اتا جونەلدى. ىزىنەن شىر-پىرى شىعىپ اقبىلەك، ونىڭ سوڭىنان ءدۇر كوتەرىلىپ، ەتەكتەرىنەن بوز بوران تۇرعىزىپ داستارقان باسىنداعى ايەلدەر قاۋىمى تۇگەل كەتتى.
- وسى سەن نە دەگەلى تۇرسىڭ؟ - دەدى جىلقايدار ءۇنى شىڭىلتىر تارتىپ.
- قالايشا؟ - دەدى قادىرقۇل ءوز-وزىمەن سويلەسكەندەي، ماڭدايىن ۋقالاپ تۇرىپ. - قالايشا ءبىزدىڭ قالابايدىڭ التى جاسار تۇقىمدىعى ولاردىڭ بۇقاسىنان وسال بولادى، ا؟ ماسەلەن كوڭقورانىڭ ءورىسى ناشار ەمەس... سۋى ايرانداي جەمى كوشەدە توگىلىپ جاتىر.
وسى تۇستا اقاي مىرس ەتىپ كۇلىپ جىبەردى.
- جو-وعا... مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم، - قادىرقۇل باسىن سىلكىپ تاستاپ، تۇماندانعان نازارىن جىلقايدارعا اۋداردى. - سەنىڭ جاڭاعى... كورريداڭدى... ءبىزدىڭ... كوكپار... كوكپاردى بىلەسىڭ عوي، سول كوكپار، سەنىڭ كورريداڭدى بىلاي، نەتىپ جىبەرەدى...
- نەتىپ؟ - دەدى اۋىزى جىلدام ارىقباي.
- ەنەسىن ۇرىپ جىبەرەدى، ءبىلدىڭ بە؟ - قادىرقۇل ەندى ارىقبايعا بۇرىلدى. - تەك، ءبىر جامانى - ونى تەلەديداردان كورسەتپەيدى... ءبىزدىڭ كوكپاردى بۇل جۇرت اسپەتتەمەيدى، ءبىلدىڭ بە...
- ءاي، ءوزىڭنىڭ دەنىڭ سالامات پا؟ نە شاتىپ تۇرسىڭ؟
- قويساڭدارشى! - دەدى سايلان.
- جوق... مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم...
- بىلەمىن سەنىڭ نە ايتايىن دەگەنىڭدى، - ارىقباي قادىرقۇلدىڭ قوجىراعان ءسوزىن شارت كەستى. - سەن... سەن مىنا ايداردىڭ باقىتىن قىزعانىپ، كورە الماي تۇرسىڭ. ىشىڭدە ءيت ءولىپ جاتىر. مىنا دالباساڭ - سونىڭ اۋسەلەسى.
- مەنىڭ بە؟ - دەدى قادىرقۇل قوس قولىمەن ءوز ءوڭىرىن ۋماشتاي تارتىپ. - مىنا مەن... جو-جو، سەن قاتەلەسىپ وتىرسىڭ، ارىقباي... مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم...
ءبىراق ەش نارسە ايتا المادى. "بىر كومەك بولسا، سەنەن بولار-اۋ! " دەگەندەي، الدەنەگە، اقاي جاققا مويىن بۇرىپ ۇزاق قارادى. دالىرەگى، وسى اقايدىڭ باياعىدا: "جىگىتتەر، سەندەرگە قاراسام تىلىمە "ازاپ"، "مازاق"، "از-اق"، "توزاق" دەگەن ۇيقاستار ورالادى،" - دەپ ايتىپ سالىپ، سول ءۇشىن ارىقبايدان تاياق جەپ قالا جازداعانى كەنەت ەسىنە ءتۇسىپ ەدى. بۇل وقيعانىڭ وسى قازىر نەگە ەسىنە تۇسكەنىن قادىرقۇلدىڭ ءوزى دە ۇعا الماي تۇر... ال اقايدىڭ بار نازارى كۇرەڭ شىنىنىڭ الەمىش قاعازىنا ماتالىپ قالعانداي، ەڭسەسى تىم ءتۇسىپ كەتكەن، تۇقشيىپ قالعان ەكەن.
- ەي جىگىتتەر، قويىڭدار! - دەپ سايلان ورىندىعىن زارلاتا ءبىر ىرعالىپ قويدى. - دوعارايىق اڭگىمەنى!.. تاماق سۋىپ كەتتى...
- شىنىندا دا، قويساڭدارشى، جىگىتتەر! - دەدى مانادان جانارىمەن جەر شۇقىلاپ وتىرعان اقاي كەنەت سىلكىنىپ. - بۇلىنگەن، قيراعان ەش نارسە جوق... مىنا "يدالگو" ءبىزدىڭ شامامىزدى ءبىر بايقاعىسى كەلگەن شىعار. داۆاي، وسى اڭگىمەنى "قايعىلى سەرىنىڭ قالجىڭى" دەيىك تە، قويايىق. وسالدىق كورسەتپەيىك!..
- جامان شاراپتان باسقا تۇك كورمەگەن بۇل ماۋباسقا باعانا تانىس ەمەس نارسەنى ىشكىزبەۋ كەرەك ەدى، - دەپ ارىقباي كەنەت وي ءتۇيدى.
- راسىندا دا، "يدالگو" مەن اقاڭدى ارالاستىرىپ، بىلىقتىرىپ جىبەردىك-اۋ، - دەدى اقاي باس شۇلعىپ.
- ...مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم... - دەدى قادىرقۇل.
وسى ءسات سايلاننىڭ كۇرەكتەي الاقانى مۇنى يىعىنان تۇقىرتا باسقان. سول-اق ەكەن بۋىن-بۋىنىنا ازەر ءىلىنىپ تۇرعان قادىرقۇل شوق باسقانداي شار ەتە قالدى.
- ۇستاما مەنى!.. مەنەن اۋلاق!.. مەنى قوسپاڭدار!.. سەندەر.. مىنا سەندەرگە سالسا، بۇگىننەن باستاپ يسپانشا تۋىپ، يسپانشا ولەتىن بولاسىڭدار...
- مىنانى بىردەمە يەكتەپ كەتكەن بە؟ ساعان كىم ءول دەپ تۇر-ەي؟!.
- قويا بەر مەنى! جەلكەمدى بوسات! - دەپ قادىرقۇل توبەسىنەن تونگەن سايلاننىڭ يەگىنىڭ استىندا تۇزاققا تۇسكەن كوجەكتەيي تىپىرلادى. - ەي، اعايىن مەندە نەڭ بار؟..
داستارقان باسى ەلىرمە قۇيىن سوققانداي ۇيقى-تۇيقى بولدى. جۇرت ءدۇر-ر كوتەرىلگەندە، ورنىنان قوزعالماعان جالعىز جىلقايدار عانا.
- جىبەرشى مەنى! - دەپ مىنا جاقتان جالاڭداپ ارىقباي شىقتى. - مۇرىنىن بەت قىلىپ، بەتىن پوميدور جەگەندەي ەتىپ جىبەرەيىن... يسپانيا تۇگىل، مىنا تۇرعان اۋدان ورتالىعىنا جەتە الماي ءجۇرىپ، ءوزىنىڭ ءمىنشىلىن قارا! بۇعان ۇنامايتىن اڭگىمە ايتىپپىز...
ارىقبايدىڭ الدىن "اكە، كوكەلەپ" اقاي كەسكەستەدى.
قول-اياعى سەرەڭدەگەن قادىرقۇلدى سايلان شىعار ەسىكتىڭ تابالدىرىعىنا جەتكىزىپ ءسال كىدىرىستەدى. "جارار، وسى تويعانىڭمەن ۇيىڭە قايت! " - دەدى ول قادىرقۇلدىڭ بەتىن دەمىمەن شارپىپ تۇرىپ. ءجۇزى تىم قابىراتىپ كەتكەن ەكەن. "ايتاتىن ءسوز بار... " - دەدى قادىرقۇل كوز الدىنداعى توق قارىندى سۇق ساۋساعىمەن تۇرتكىلەپ تۇرىپ. بىلقىلداعان توق قارىننىڭ تەرىسى تالىستاي قالىڭ كورىندى.
سول "تويعانىمەن" ۇيىنە قايتتى. تۇنگى اۋىلدىڭ كوشەسىن داڭعازا ەتكەن ءوزىنىڭ ايقايى ما، الدە اۋلىكپە يتتەردىڭ جاۋ كورگەندەي بورلىگىپ، ىزىنەن قالماي قويعان دۇربەلەڭى مە، ول جاعىن انىق بىلمەيدى. ايتەۋىر ءبىر قيقۋ بولدى. جاپا-جالعىز كەلە جاتىپ، ەبىل-دەبىلى شىعىپ جىلاعانى ەسىندە. /كۇلان، ءسىرا، تۇلان تۇتىپ ۇيگە ەرتەرەك قايتىپ كەتكەن بولار؛ جالعىز سەندەلگەنى انىق. جىلاپ كەلە جاتىپ ويىنا ورالعان سوزدەردى بىلەدى. "ارۋاعىڭ الاڭسىز بولسىن، سەرۆانتەس! - دەگەن سوندا ونىڭ كەنەت سايراپ جۇرە بەرگەن كوكەي ءتىلى. - سەنىڭ پۇشايمان بولعان مۇڭدى سەرىڭدە مەنىڭ بەس بەرەسى، التى الىسىم جوق. اناۋ زەڭگى تۇلىكتىڭ ناسىرىن ىستىكپەن شۇقىلاعان قىزىقشىل قالىڭ جۇرتىڭدا دا مەنىڭ شارۋام شامالى. ءوز قىزىعى وزىمەن! ءبىر نارسەنى ءبىلىپ قوي - مۇنى پايىمدامايتىن كوركەۋدە بولسا، اتام قازاق: "ەل-ەلدىڭ سالتى باسقا، ءيتى قارا قاسقا" دەپ ارتىنا ءسوز قالدىرماس ەدى... مەنىڭ قارنىم باسقاعا اشادى... تۇسىنبەدى عوي ونى... قايتەيىن! "
بۇكىل كەش بويى اقىلى ايران بوپ، ەسىنە تۇسىرە الماي قويعان ۋاجى وسى. جىلاعان سوڭ با، الدە كوكەيىندە كەپتەلىپ، كوڭىلىن ابدەن كۇپتى قىلعان وي، ادام تىلىمەن ايتىلار ۇعىنىقتى ىزگە تۇسكەن سوڭ با، قادىرقۇلدىڭ بويى جەڭىلدەپ، ەڭسەسى كوتەرىلىپ قالدى. اتتەڭ، ورايلى تۇستا، ورنىمەن جۇيەلەپ ايتا المادى. ماسەلەنىڭ ورايى باسقاشا بولدى دا شىقتى. جىلقىايداردىڭ تورىندە وتىرىپ، كيىزىن ءتىلىپ كەتكەن بولدى ەندى... ءبىراق!.. وقيعانىڭ وسىلاي بوپ شىققانىندا ءبىر رەتتى زاڭدىلىق بار-اۋ! سونشا تامسانعاندارى نەسى؟!. شىبىنداپ، باس شۇلعي بەرگەندەرى نەسى؟!. "ونى كورسە - ونىساق، مۇنى كورسە - مۇنىساق دەگەن وسى ما؟.. جوق، ءبىزدىڭ قالابايدىڭ التى جاسار اي ءمۇيىزى ەشكىمدىكىنەن وسال ەمەس!..
نە دە بولسا، قي ءيىسى تاناۋ قىتىقتاعان شىتىرا سامالعا كەۋدەسىن توسەپ، ەرەۋىلدەپ كەلە جاتقان قادىرقۇلدىڭ كوڭىلىندە سول بەيمەزگىل ۋاقىت جاۋ تۇسىرگەن جەڭىمپازدىڭ سالتاناتتى ءبىر كۇيى ورنادى. كوپتەن جانىن قيناپ، موينىندا جۇرەتىن قىلارقان قارىزدان قۇتىلعانداي، الدە ءبىرازدان ءبىتىمى بولماي تۇرعان ءبىر دىلگەر شارۋانىڭ باتاسىن قايرعانداي مامىراجاي راحات سەزىم. باياعىدا، بالا كۇنىندە، ءوزىن كونتەرىدەي يلەپ ۇنەمى الىمجەتىك جاساپ جۇرەتىن ءبىر انكۇدىكتىڭ تۇمسىعىن بۇزعاندا دا تاپ وسىنداي عاجايىپ سەزىم كەشكەنى بار... سونىمەن، جىلاۋدىڭ اياعىن انگە ۇلاستىرىپ، ۇيىنە دە جەتكەن. ءبىراق، ماسقارا بولعاندا، الگى ءبىر ءمان-ماعىناسى وزىنە عانا ماعلۇم ءىش قۇساسىن تۇپ-تۇگەل تۇنگى كوڭقوراعا جاريالاپ شىقپاسا نەعىلسىن؟!.
وسى كۇدىك قادىرقۇلدى قايتا بەبەۋلەتتى. بويى تۇرشىگىپ، قول-اياعىن باۋىرىنا تارتىپ، بۇرىسە جاتتى.
ءيا، جاۋ تۇسىرگەندەي ەش نارسە جوق ەكەن. قايتا، ءوزى اقىماق بولىپتى. ادام ەكەن دەپ، مۇنىڭ سوزىنە قۇلاق اسقان ءبىرى جوق. كوپ قارا قارعانىڭ ىشىندەگى ءبىر الا قارعا! دەنى تۇزىك ادام كوپكە توپىراق شاشا ما؟ مۇنىكى ءدال سول دالباسا. سول ءۇشىن مۇيىزدەپ قۋىپ شىقتى ءبارى. دوس-جاراننىڭ كوزىندە ىشىنە پىشاق اينالمايتىن ناعىز ارامىنىڭ ءوزى بولدى. ويلاپ قاراسا، راسىندا جىلقايداردىڭ كوڭىلىن قالدىرارلىق ءىس ىستەپتى. وعان نەسىنە جەتىسىپ ءماز بولدى ەكەن؟ وڭباعان! كوڭقورادان ءبىر سايقىمازاق شىقپاي ءجۇر ەدى... "قايعىلى سەرىنىڭ قالجىڭى بولسىن" دەپ ايقاي وسى نەگە ايتتى؟ مۇنىڭ ارتىن جاپقانى ما، الدە قولدان كەلمەسكە تىراشتانعان قيالي بىرەۋگە مەڭزەگەنى مە؟ سولاي شىعار؟!. اپىر-اۋ، سوندا قالاي؟ شىرىق بۇزار تەنتەكتىك پە ەدى ويلاعانى؟ ءاسىلى، "بوزاداعى ءسوز بوققا تاتىمايدى"... ىشپەۋ كەرەك ەدى. ىشپەۋ كەرەك!..
قابىرعاداعى ساعات قاڭعىرلاپ، تاڭعى بەستەن حابار بەردى. ماڭداي الدىنداعى بوزالاڭ شارشى ايقىندالىپ-اق قالعان ەكەن.
ءاي، جىگىتتەر-اي، - دەدى قادىرقۇل كۇرسىنىپ، - بالدۋ-بالدۋ بىردەڭە بولدى بىزدىكى. بىزگە لايىق تىرلىك وسى ما ەدى؟.. ادامدىعىمىز قايدا؟.. قۇدايعا شۇكىر، كوڭقورانىڭ بەتكە ۇستارى ءبىز ەمەسپىز. اقىل-ويى ورنىقتى، قارا جەردى نىق باسىپ جۇرگەن جىگىتتەر بار. ال، ءبىزدىڭ تىرلىك - ونەگە ەمەس! بۇل - شىندىق!"
قادىرقۇل جانىنا كوپ باتپاي، دەرەگىن دە ۇستاتپاي، كوپتەن اعزاسىن جەپ جۇرگەن ءبىر مىسىقتابان كەسەلدىڭ ءمانىن جاڭا ۇققانداي قوسۇرەي كۇي كەشتى. كورپەسىن تارس بۇركەنىپ، ءوز دەمىنە ءوزى تۇنشىعىپ ءبىراز جاتتى.
ەندى شامالىدا تاڭ دا اتار. ماستىق تارقار. ءبىراق مىنا، ومىرلەرىنىڭ دۇرىستىعىنا دەگەن كۇمان شە؟.. "سىلكىنۋ كەرەك! - دەدى قادىرقۇل. - بۇيتكەن ءومىردىڭ اتاسىنىڭ قاق شەكەسىن!.. ءبىراز نارسەدەن قۇتىلۋ كەرەك!.. مىنا تاڭ باسقاشا اتار-اۋ بۇگىن..."
تۇلان تۇتقان كۇلانى تەك ايەلدىك پارىزبەن عانا شاي-سۋانىن الدىنا اكەلەر. "كاپىردىڭ كوزىن قاراشى! - دەر مۇنىڭ الدىنا كەسەنى مىنەزدىلەۋ قويىپ جاتىپ. - نەگە الاراسىڭ؟ مەنىڭ وراعىمدى ورىپ، كەتپەنىمدى شاۋىپ كەلىپ پە ەدىڭ؟.." سونان بۇل ايەلىنىڭ ىقىلاسسىز كوڭىلىندەي سۇيقىلتىم شايدى سوراپتاپ وتىرىپ، كۇستانالى ۇزىن-سونار اڭگىمەگە قۇلاق قويعان سىڭاي تانىتار. جا، ەسىتپەي جۇرگەن گاپ پە؟.. ءبىراق كۇلان وسى بۇگىن تاڭ مىنا قادىرقۇلدىڭ كوكىرەگىندە تاعى ءبىر قادىرقۇلدىڭ ءزىل ۇيقىدان تىكسىنىپ ويانىپ، جارىق دۇنيەنى سەكەمشىل كوزبەن شولىپ وتىرعانىن اڭعارا قويار ما ەكەن؟ ءاي، اڭعارماس!.. ءتۇبى كورىنىپ قالعان قالتا، قانت-شاي ماسەلەسىمەن ءسوز تامام بولار.
سونان كۇن كوتەرىلە، اقاي، ارىقباي، سايلان جەتەر. "كەشەگىڭ يتتىك بولدى!" - دەر جىگىتتەر. كەشىرىسۋ ماسەلەسىنە كەلگەندە: "كۇلاننىڭ شايىن ءىشپەگەلى ءبىراز بولىپتى-اۋ،" - دەر اقاي يەگىن قاسىپ. جا، باستان كەشپەي جۇرگەن جاي ما! ءبىراق تەرىسى قالىڭ مىنا اعايىنى تاپقان-تايانعان، ىشكەن-جەگەننەن ورەسى اسپاي، باقاي ەسەپ - كەمسىباعا ماڭگۇرتتىكپەن ءوتىپ جاتقان بويكۇيەز تىرشىلىكتەن جامان ءتۇس كورگەندەي شوشىنعان ءبىر اپەندىنىڭ تاڭدايىن باسىپ، تامىرىن ۇستاي قويار ما ەكەن؟ كىم بىلگەن؟ قايعىلى سەرىنىڭ حيكاياسى كەلمەسكە كەتكەن دەپ ءجۇر عوي.
ال ەندى قازىر تاڭ اتادى...
سايلاۋباي جۇباتىر ۇلى