قاسىم ىزدەگەن، داريعا، سول قىز
سوعىسقا قاتىسقانداردىڭ سول سوعىس تاقىرىبىنا ارنالعان كوركەم دۇنيەلەرى جەتكىلىكتى. سونىڭ ىشىندە تىكەلەي پوەزياعا ويىسساق، قانشاما مايدانگەر اقىنداردى ءتىزىپ شىعۋعا بولار ەدى: ديحان ابىليەۆ، ءابۋ سارسەنبايەۆ، جۇماعالي ساين، قاليجان بەكحوجين، حاميت ەرعاليەۆ، ساعىنعالي سەيىتوۆ، جۇبان مولداعاليەۆ، سىرباي ماۋلەنوۆ، مۇزافار الىمبايەۆ، توقاش بەردياروۆ…
اڭگىمە اقىندار ءتىزىمىنىڭ مۇنداي ۇزىندى-قىسقالىعىنا دا تاۋەلدى بولىپ تۇرعان ەشتەڭەسى جوق، ەڭ باستىسى، وق پەن وت كەشكەن ءار اقىن كەيىنگىلەر اداسپاي تاۋىپ الارلىق ءارقيلى انىق ءىز قالدىردى. مىسالى، ۆولحوۆ باتپاعىن كەشكەن سىرباي ماۋلەنوۆتىڭ مايداندىق جىرلارى تۋرالى ءسوز ەتسەڭىز، تىلىڭىزگە الدىمەن «قۇلىن» ىلىگەر ەدى. ال كەزىندە ادەبيەتشىلەر مەن وقىرمان ەرەكشە باعالاعان «ەسىمدە ايدار وزەنى» ولەڭى ۋكراينادا ءولىم اۋزىنان قالعان پارتيزان جۇماعالي سايننىڭ ءبىرتۋار شىعارماسى بولاتىن.
دەگەنمەن، تاقىرىپتىڭ ىشىندەگى تاقىرىپ ماسەلەسىنە ويىسساق، ەرتە كەزدەن بەرى ەش جوعالماي جەتكەن «باتىرلار جىرىنىڭ» قاي-قايسىسىن پاراقتاي باستاساڭىز دا، قوبىلاندى مەن الپامىسقا، ەر تارعىن مەن قارا قاسقا اتتى قامبارعا سۇيەنىش بولىپ قۇرتقا مەن گۇلبارشىن، اقجۇنىس پەن نازىم شىعا كەلمەۋشى مە ەدى. سول ءتارىزدى دۇلەي سوعىس كەزىندەگى نەمەسە سوعىستان سوڭعى ادەبيەتتى بارلاعاندا دا ءمولدىر ماحاببات تاقىرىبى ەش قالامنان تىس قالماعانىنا كوزىڭىز انىق جەتەتىنى داۋسىز.
ورىستاردىڭ ءالى كۇنگە دەيىن، اسىرەسە، 9-مامىر قارساڭىندا ۇمىتىلماي شىرقالاتىن، ءماتىنى بىرنەشە رەت وزگەرگەن «سيني پلاتوچەك» ءانى (ە. پەتەرسبۋرسكي، يا. گاليتسكي، م. ماكسيموۆ) قازاقى تىرلىكتە «كەستەلى ورامال» (ا. لەكەروۆ، م. تولەبايەۆ) بولىپ توگىلدى.
بۇل رەتتە ماعجان جۇمابايەۆتىڭ ون التىنشى جىل زوبالاڭىنا قاتىستى قازاق كەلىنشەگىنىڭ اتىنان جازعان «ورامال» اتتى ولەڭىن («قاسىرەت باتتى جانىما، ۋعا تولدى جاس جۇرەك. ورامالدى جارىما بىتىرەم قاشان كەستەلەپ؟») مىسالعا كەلتىرە وتىرىپ، كورنەكتى سىنشى رىمعالي نۇرعاليەۆ: «…كەيىن قازاق پوەزياسىندا «ورامال» ءسوزى سولدات ساعىنىشىنىڭ سيمۆولىنا اينالدى. ماعجان باستاپ بەرگەن سارىندى كوپتەگەن اقىندار قايتا جىرلايدى، اسىرەسە، ۇلى وتان سوعىسى تۋرالى جازىلعان ولەڭدەردە بۇل اۋەز كوپ قايتالاندى» دەيتىنىن دە ۇمىتىپ وتىرعان جوقپىز. قاسىم امانجولوۆ تا مايدانعا كەتىپ بارا جاتقان جاۋىنگەرگە سۇيگەن جارىنىڭ اتىنان جازىلاتىن «ورامال» اتتى رومانس-ولەڭىن «ايرىلماسقا سەرتتەسكەم، ايعاعىم بۇل ورامال. ورامالعا تىلەسەڭ، جۇرەگىمدى وراپ ال» دەپ باستاعان. سونداي ولەڭدەردىڭ ءبىرى - ءابۋ سارسەنبايەۆ 1943 -جىلى جازعان «اقشا بۇلت» ەدى.
«ۋا، اقشا بۇلت، ايتشى ماعان، ايتشى ماعان: كەلدىڭ قايدان؟ اق توسىنەن كۇن سۇيگەندە جارالدىڭ با الاتاۋدان؟ بەينە تورعىن اق جىبەكتەي تۇرسىڭ ءتونىپ تاس توبەمنەن. ەمەس پە ەڭ قىز ورامالى جەل ۇشىرىپ الا كەلگەن؟..» دەپ باستالاتىن بۇل جىر قازاق پوەزياسىنىڭ كەزەكتى ولجاسى رەتىندە باعالاندى، وقىرمان قاراپايىم دا قامكوڭىل شۋماقتاردى ىنتالانا قايتالادى.
ءبىر ەسكەرەرلىگى، كەيىن، 1945 -جىلى ءابۋ تۋىندىسىنىڭ ىزىمەن «اقشا بۇلت» دەيتىن ولەڭدى قاسىم امانجولوۆ تا جازدى. ولەڭ اتاۋىنىڭ استىندا «ءبىر اقىننىڭ ولەڭى جايلى» دەگەن ەسكەرتپەسى بار بۇل تۋىندىدا «اقىن قيال - اقسۇڭقار، قاناتىڭدى قانعا مال. اقشا بۇلت - اق ورامال شىن جىبەرسە سۇيگەن جار. ءتۇسسىن جەرگە ۇلبىرەپ، تاڭايىن مەن جارامدى. نە جاڭبىر بوپ سىركىرەپ، باسسىن ءورت پەن توزاڭدى. نە تەرى بوپ سولداتتىڭ ءسىڭسىن تۋعان جەرىنە. نە جاسى بوپ سان قارتتىڭ قۇيسىن قاسىرەت كولىنە» دەگەن شۋماقتار بار.
دەگەنمەن، بۇل ولەڭىنە دە، سول جىلدارداعى ماحاببات تاقىرىبىنا ارنالعان باسقا تۋىندىلارىنا دا قازىق بولارلىق جانە ءبىر ىڭكار دۇنيە قاسىم امانجولوۆتىڭ سوعىس ءورتىنىڭ ءىزىن الا، 1946 -جىلى دۇنيەگە اكەلگەن «داريعا، سول قىز» ولەڭى ەدى.
ايتۋلى سىنشى بەكەن ىبىرايىم وسى ولەڭنىڭ تىنىسىن تاپ باسقان. ول: «ءداريعا، سول قىز» ولەڭى ىرعاعىمەن، زامان شىندىعىن، ليريكالىق كەيىپكەردىڭ تەبىرەنىسىن بەينەلەۋ ەرەكشەلىگىمەن سول كەزەڭدە ايرىقشا جاڭالىق رەتىندە ءسۇيسىندىردى. ءار تارماعى ون بۋىننان تۇراتىن ولەڭ ول تۇستا وتە سيرەك ۇشىراساتىن. بۇل ىرعاقتىڭ تامىرى سوناۋ ەرتە داۋىردەگى ەپوستا، جىراۋلار پوەزياسىندا جاتقانىمەن، 20 -جىلدارداعى ولەڭدەردە ءىشىنارا ۇشىراسقانىمەن، قاسىمعا دەيىنگى جانە بەرتىنگى قازاق پوەزياسىندا بالەندەي كەڭىنەن قولدانىلا قويىلعان جوق»، - دەيدى.
راس-اق. قالىڭ قازاققا (ونى كوپسىنەر بولساڭىز، مەيلى، ساۋاتتى وقىرماندارعا دەي-اق سالايىقشى) وتە ءمالىم اتاقتى ولەڭدەردى ەسكە ءتۇسىرىپ كورىڭىزشى. تۇتاستاي ون بۋىنمەن تۇيمەلەنگەن وسىنداي باسقا ءبىر جاۋھار جىردى لەزدە اتاپ بەرە الاسىز با؟ اتاپ بەرۋگە تالپىنساڭىز دا، الگى ولەڭىڭىزدىڭ ءبىرىنشى، ءۇشىنشى جولدارى ون بۋىنمەن بەكىتىلگەنىمەن، ەكىنشى، ءتورتىنشى جولدار، ايتالىق، سەگىز بۋىنمەن بۋلىعىپ قالماۋشى ما ەدى. قاسىم ويتپەيدى. بۇل ولەڭدە وسى ون بۋىندى باستان-اياق ۇستانادى.
وڭىمدە مە ەدى،
تۇسىمدە مە ەدى،
كورىپ ەم عوي ءبىر
ارمانداي قىزدى…
ءبىر نازىك ساۋلە
كۇلىمدەپ ەدى،
سۇراپىل سوعىس
سوقتى دا بۇزدى…
ءار تارماقتىڭ ءبىر سىزىققا ورنالاستىرىلماي، ەكى ساتىعا ءبولىنىپ، تەكشەلەنىپ كەلۋى دە وسى ولەڭ تابيعاتىنا ادەمى ۇيلەسىپ تۇر. ال ولەڭنىڭ وسى كىرىسپە شۋماعىنداعى قىسقا دا وقىس ناقتىلىق شە؟ ءوڭ مەن ءتۇستى اجىراتا الماس بالبىراۋلى شاق، ارمانداي ارۋ قىز، كۇلىمسىرەگەن ءبىر نازىك ساۋلە، ياعني، العاشقى ءۇش جول قانشالىقتى ەلجىرەتەرلىك ەركە ەلەس بولسا، ءتورتىنشى جول قاھارىن توككەن سونشالىقتى قاتال شىندىق.
ءسوز اراسىندا ۇيقاس ماسەلەسىنە دە سوعا كەتەيىك. ايتالىق، «…كۇلىمدەپ ەدى» دەگەن جولعا»…وڭىمدە مە ەدى» دەگەن جول ابدەن-اق ۇيقاسىپ كەتەر ەدى، ويتكەنى «…تۇسىمدە مە ەدى»، قالاي ايتساڭىز دا، اشىلاۋ ەستىلەدى، «س» دەيتىن ءتىسارالىق قاتاڭ داۋىسسىز دىبىس باسقا توركىننىڭ وكىلى. ءبىراق اقىن وعان بارماعان. سەبەبى، بۇلاي ىستەسە قازاقتىڭ تانىس قايىرىمى بۇزىلادى.
قالىپتاسقان تىركەس: ءوڭ مەن ءتۇس. مىسال كەلتىرە كەتسەك، سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ 1919 -جىلى جازعان ولەڭدەرىنىڭ ءبىرىن «ءوڭ بە، ءتۇس پە؟» دەپ اتاعان، ءتىپتى بەرتىندەگى ءبىر كىتاپ، اقىن بازارباي يسايەۆتىڭ ءبىر جيناعى وسىلاي («ءوڭ مەن ءتۇس») اتالادى. راس، ورىستار، مىسالى، «ۆو سنە ي ناياۆۋ» دەيدى. جانە بۇلاي جازۋ (ايتۋ) ولاردىڭ سويلەمدىك قۇرىلىمىنا نۇقسان كەلتىرمەيدى. ۇلتتىق ەرەكشەلىكتىڭ تىلدىك كورىنىسىنىڭ ءبىر مىسالى - وسى.
نەگىزگى اڭگىمەمىزدى جالعاي بەرەيىك.
البەتتە، عۇمىر- تىرلىكتىڭ بەلگىلى ءبىر كەزەڭىن نىساناعا العان ولەڭنىڭ تۇسىندىرمەلىك ارقاۋى بولاتىنى ءمالىم: دەيىنگى جانە كەيىنگى نەمەسە وتكەن شاق، وسى شاق، كەلەر شاق. مىنا شۋماق وتكەن شاق پەن وسى شاقتى قوسا قامتىپ تۇر. ارينە، قاي كەزدە دە ءبىر بايقايتىنىڭىز، اسىرەسە، عاشىقتىق جىرلارىندا وتكەن شاعىڭىز سونداي ءبىر نۇرلى بوياۋلارمەن كوڭىل تەربەپ تۇرادى دا، ال وسى شاق وپىنىسقا ۇرىنادى. كىنالى تۇلعا نەگىزىنەن كەيدە قىز، كەيدە ءسىز (جىگىت). ال مىنا شۋماقتاعى وكىنىشتىڭ ءورىسى وزگە، كىنا (كۇنا) يەسى - ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس.
سونىمەن «سۇراپىل سوعىس سوقتى دا بۇزدى» دەيتىن ءتورتىنشى جول بۇعان دەيىنگى بەيبىت شۋاققا مالىنعان ءۇش جولدى دوكىر پىشاقتاي ءتىلىپ وتەدى. سويتەدى دە ولەڭ ودان ءارى بىردەن مايدان دالاسىنا باس قويىپ كەتەدى:
ساپىردى داۋىل،
تەبىرەندى تەڭىز،
تۋلادى تولقىن،
شايقالدى شىڭ- قۇز…
قىپ- قىزىل ءورتتىڭ
ىشىندە ءجۇرمىز،
قايدا ەكەن، قايدا،
داريعا، سول قىز؟!..
اۋەلى تابيعاتتىڭ تۇلدانعان شاعى كوز الدىڭىزعا كەلە قالادى: ساپىرعان داۋىل، تەبىرەنگەن تەڭىز، تۋلاعان تولقىن، شايقالعان شىڭ- قۇز… مىسالى، «ساپىردى داۋىل» - وتە بەدەرلى كورىنىس. قازاق ۇعىمىندا، ارينە، داۋىلدىڭ ءتۇرى كوپ، شاڭ- توپىراقتى شاشاتىن سويقاندى قارا داۋىل مەن ايازدى قارلى بورانعا ۇلاساتىن كوك داۋىلدىڭ ءوزى نەگە تۇرادى؟! ال مىنا «ساپىردى داۋىل» - وسىلاردىڭ بارلىعىنىڭ قوسىندىسى ىسپەتتى. بۇعان (الگى داۋىلعا) ءىشىن تارتا وكسىگەن تەڭىز، ۇرەيلەنە شاپشىعان تولقىن، تەڭسەلىپ تۇرعان شىڭ- قۇز قوسىلعاندا جاھان دۇنيەنىڭ جان شوشىرلىق الەمەت سۇلباسى شىعا كەلمەي مە؟ ونى كوپسىنسەڭىز (ازسىنساڭىز) بۇلارعا كۇشەيتپەلى شىراي جەتەلەگەن جانە ءبىر سۋرەت قوسىلادى: «قىپ-قىزىل ءورتتىڭ ىشىندە ءجۇرمىز». مىنە، وسىنداي دا وسىنداي بەينەلەۋلەردەن كەيىن ءسوز باسىنداعى الگى ءبىر نازىك ساۋلەنىڭ بۇلت جامىلماس جايى بار ما دەيتىندەيسىز. ءبىراق ولاي ەمەس ەكەن.
اقىن (كەيىپكەر) كۇرت سىلكىنەدى: «قايدا ەكەن، قايدا، داريعا، سول قىز؟!». وپتيميزم بە؟ وپتيميزم. وپتيميستىك سەزىم بە؟ وپتيميستىك سەزىم. جان شوشىتاتىن الگى ۇرەيلى كورىنىستەردەن سوڭ وقىرمانعا تامىلجىعان سەزىمنىڭ نازىك ءلۇپىلىن ۇسىنۋ جانە سونى ەلجىرەي قابىلداۋعا بوي ۇسىندىرۋ اركىمگە بۇيىرا بەرمەيتىن ىستىق قايراتتىڭ (ىستىق جۇرەكتىڭ عانا ەمەس) شارپۋى دەمەسكە امال كەم.
بۇل ءسىزدىڭ، داريعا، سول قىزدى ءبىرىنشى رەت ۇشىراستىراتىن شاعىڭىز.
وسى تۇستا اقىن ءبىر ولەڭدى (ءتىپتى ۇزاق دەۋگە دە كەلمەيتىن، نەبارى التى شۋماقتان تۇراتىن شاعىن دۇنيەنى) شارتتى تۇردە ءۇش
(I ،II ،III) بولىمگە (الدە تاراۋعا) بولگەنىنە توقتالا كەتكەنىمىز ماقۇل. زەردەلەپ وقي باستاساڭىز، وسى ءۇش ءبولىم راسىندا دا كادىمگى پروزالىق حيكاياتتاعىلارداي ءبىر-ءبىرىن تولىقتىرىپ تۇراتىن ءۇش كورىنىستى ۇسىناتىنىن اڭعاراسىز. وسىلايشا العاشقى ءبولىم كەيىپكەردىڭ سول كەزدەگى جالپى جۇرتقا ورتاق «قىپ-قىزىل ءورتتىڭ» ىشىنە كىرۋىمەن اياقتالادى.
ەكىنشى ءبولىم جانە توسىن باستالادى:
وق ءتيدى كەلىپ،
قايراتىم كەمىپ،
بارامىن ءسونىپ،
كەلمەيدى ولگىم!
تۇرعانداي سول قىز
جانىما كەلىپ،
تالپىنا بەردى
قايران جاس كوڭىلىم!..
تازا رەاليستىك سۋرەتتەر، وعان قوسا ەتىستىكتىڭ كوسەمشە ءتۇرىن ءتيىمدى پايدالانۋدىڭ جاراسىمدى ۇلگىسى: «وق ءتيدى كەلىپ، قايراتىم كەمىپ، بارامىن ءسونىپ…». ءبىراق بۇل ودان ارعىسىنا جۋاس پەندە مويىنۇسىنا سالارلىق، ايتپەسە جاۋگەر جۇرەك وتقا تۇسەرلىك تىم شاراسىز جازمىش تا ەمەس ەدى. ق. امانجولوۆتىڭ بۇدان بۇرىن قالامىنان تۋعان «اقىن ءولىمى تۋرالى اڭىزدىڭ» باستى كەيىپكەرى: «قوش بول ەندى، تۋعان ەلىم! كەتتىم، كەتتىم بوپ قارىزدار! جوعال، جاۋىم! كەل بەرى، ءولىم! قوش بول، دوستار! دوستار! دوستار!!!» دەۋى تۇسىنىكتى: بۇل وقيعاعا وزەك بولعان، اقىن ابدوللا جۇماعاليەۆتىڭ تاعدىرىنا تاپ كەلگەن تار جول تاپ سول ساتتە تولىق تۇيىقتالىپ تا قالعان بولاتىن. ال مىنا جاي باسقا بولعانى سەبەپتى جاس جاۋىنگەر تۇپكىلىكتى تۇڭىلىسكە بارمايدى: «كەلمەيدى ولگىم!». اسىرەسە، جان الىسىپ، جان بەرىسكەن الماعايىپ شاقتا ۇزاق سوزگە ۋاقىت كەم بولاتىنى ءمالىم. بۇل شۋماقتى باستاپ تۇرعان الدىڭعى تامىرلاس ءۇش سويلەمنىڭ ءتۇيىندى ءبىر سويلەممەن تۇساۋلانۋىنىڭ سەبەبى سول. ونىڭ ۇستىنە ءبىر-ءبىرىن قاراپايىم ۇندەستىكپەن تولىقتىرىپ تۇرعان ءۇش سوزگە («…كەلىپ»، «…كەمىپ»، «…ءسونىپ») بۇدان ارتىق ءتۇيىن قاجەت تە ەمەستەي. جانە ءبىر نازار اۋدارارلىعى، بۇكىل جانكەشتى حال-احۋال تۇتاستاي سىيىپ تۇرعان «بارامىن ءسونىپ» دەيتىن جولعا سول بويدا «كەلمەيدى ولگىمنىڭ» تىركەلۋى - ءتىل ءدامىن جازباي تامسايتىن شەبەرلىكتىڭ نىشانى. ودان ءارى اقىننىڭ «تۇرعانداي سول قىز جانىما كەلىپ، تالپىنا بەردى قايران جاس كوڭىلىم!» دەيتىن سىر- سەرتىنە كۇمانسىز سەنەتىندىگىمىزدىڭ نەگىزگى قۇپياسى دا وسى شۋماقتىڭ وسىنداي سەلكەۋسىز تۇتاستىعىندا جاتىر.
بۇعان قوسارىمىز، ادەتتە «قايران جاستىق!» بولىپ ايتىلىپ (جازىلىپ) الدەبىر ۋايىمى ازداۋ شاقتارعا سىلتەمە جاسايتىن قايىرىم مەن مىنا شۋماقتاعى «تالپىنا بەردى قايران جاس كوڭىلىم!» دەيتىن ۇرگەدەك ۇمىتكە تولى قايىرىمنىڭ جولى، ارينە، ەكى بولەك. بۇل رەتتە قاسىمنىڭ سىرى جايداقتىقتان اۋلاق قونىپ، ۇلى ابايدىڭ «ماحاببات عاداۋات پەن مايدانداسقان قايران مەنىڭ جۇرەگىم مۇز بولماي ما؟» نەمەسە «جىلى مەنەن سۋىقتىڭ ءبارىن كورىپ، قايران كوڭىل قايىسپاي قايرات ەتتى» دەگەنى سەكىلدى تەرەڭ تامىرلانىپ جاتىر.
ال قايران جاس كوڭىلدىڭ تالپىنىسى جەرگە قونباي شىرىلداعان بوزتورعاي ءتارىزدى ەدى. ويتكەنى:
كورسەتپەي ءجۇزىن،
ەستىرتپەي ءسوزىن،
قاھارىن توگىپ،
تۇر دولى سوعىس…
اقىننىڭ اياۋلى الدانىشىن دا بۇيىرتقىسى كەلمەيتىن قىزىل ءورتتىڭ ءبىر ۇشىعى وسى جولداردا دا جاتقان جوق پا؟ !
بۇل - الدە وڭىندە، الدە تۇسىندە كورگەن، قالاي بولعاندا دا، كوكىرەگىنە ارمانمەن ادىپتەي ورناتىپ قويعان بۋالدىر بەينەنىڭ جۇمباق ءجۇزىن دە الاڭسىز كورۋىنە مۇمكىندىك بەرمەيتىن تولاسسىز سوعىس، دولى سوعىس.
بۇل - ءبىر نازىك ساۋلە ءتارىزدى كۇلىمسىرەپ وتە شىققان، ءتىپتى ءتىل قاتىسۋعا دا ۇلگەرمەگەن زيپا قىزدىڭ كوڭىلگە قيالمەن اكەلىپ جۇرگەن جۇمساق لەبىزىن دە ەستىرتكىسى كەلمەيتىن دامىلسىز سوعىس، دولى سوعىس.
شەگەلەي ايتساق، دولى سوعىس - ەش قازاق قوسىمشا تۇسىنىكتەمە سۇراي قويمايتىن ايقىن انىقتاما.
وسىنداي جولداردان كەيىن ءسىز، داريعا، سول قىزبەن ەكىنشى رەت جولىعاسىز:
ارمانىم بار ما،
ولسەم ءبىر كورىپ،
قايدا ەكەن، قايدا،
داريعا، سول قىز؟!
ليريكالىق كەيىپكەر ولەڭنىڭ العاشقى بولىمىندە، داريعا، سول قىزدى الدەقالاي ءۇزىپ-ءۇزىپ ەسىنە ءتۇسىرىپ، كەنەتتەن ىزدەگەندەي بولسا، مىنا ەكىنشى بولىمدە، اسىرەسە، ءومىر مەن ءولىم ارباسقان الماعايىپ مەزەتتە ۇرەيلى كوڭىل ءۇر ديداردى ءتىپتى تىم ۇزدىكسىز ۇزدىگە اڭسايدى. ءبىرىنشى بولىمدەگى «قايدا ەكەن، قايدا» دەلىنەتىن سابىرسىز ساۋالعا ەكىنشى بولىمدە «ارمانىم بار ما، ولسەم ءبىر كورىپ» دەيتىن تاعاتسىز تىلەك قوسىلادى. ءتىپتى جارىق دۇنيەنى سوندىرۋگە تايالعان سوعىس زاردابىنان گورى، داريعا، سول قىزدىڭ جوق بولىپ كەتۋ قاسىرەتى الدەقايدا اشىلاۋ سەكىلدى بولىپ كورىنەتىندەي. ليريكالىق كەيىپكەر سوندا دا قارا تۇنەك جامىلعان قايىرىمسىز پەسسيميزمگە باس ۇرمايدى:
«كەلمەيدى ولگىم،
كەلمەيدى ولگىم،
قايراتىم قايدا،
كەلشى وسىندايدا»، -
دەدىم دە تۇردىم،
جۇگىرە بەردىم،
قولىمدا نايزا،
شاعىلىپ ايعا…
ياعني ول قايتادان ءفاني تىرلىككە ۇمتىلادى، ۋىزداي ءتاتتى ومىرگە قولىن سوزادى: «كەلمەيدى ولگىم، كەلمەيدى ولگىم». الگىندە كەمىپ قالعان قايراتىن قايتادان قاسىنا شاقىرادى.
وسى ارادا توقتالا ايتا كەتەر بولساق، بۇل ولەڭدە ءومىر دەيتىن ءسوز جوق. ءبىراق باستى ەكى قازىقباۋدىڭ ءبىرى - داريعا، سول قىز بولسا، ەكىنشىسى، ارينە، ءومىر. راس، سول الامانتاسىر شايقاستاردىڭ ورتاسىندا جۇرگەن، 1944 -جىلى قازا تاپقان تاعى ءبىر جاۋجۇرەك جاس وفيتسەر باۋبەك بۇلقىشەۆتىڭ «ءومىر سۇرگىم كەلەدى» اتتى شىعارماسىنداعى: «…مەن ومىردەن الاتىن ەنشىمدى العانىم جوق ءالى، مەن ءومىردى قاتتى سۇيەمىن، مەن ءومىر سۇرگىم كەلەدى دەپ، بار داۋسىممەن ايقايلاعىم كەلەدى. مەن مۇنى ەرتەڭ مەنى ولتىرەر- اۋ دەپ، ولىمنەن قورقىپ ايتىپ وتىرعانىم جوق» دەيتىندەي سەزىمدەر قاسىمعا دا جات ەمەستىگى ءمالىم. مىنا ولەڭدە دە، زەردەلەي ۇڭىلسەڭىز، «كەلمەيدى ولگىم» دەيتىن تىلەك-ءۇمىت ءۇش رەت قايتالانعانىمەن، سول ولىمنەن قورقۋدىڭ، باتىردىڭ ءبىر وقتىق ەكەنىن ۋايىمعا اينالدىرۋدىڭ نىشانى دا بايقالمايدى: «…دەدىم دە تۇردىم، جۇگىرە بەردىم». ءتىپتى ءولىمنىڭ ءوزى ەكىنشى پلانعا شىعارىلىپ، ءبىرىنشى كەزەكتىڭ كىلتى، داريعا، سول قىزعا بەرىلىپ تۇر.
وسى شۋماقتاعى تاعى ءبىر اجارلى سيپاتتاما - «قولىمدا نايزا، شاعىلىپ ايعا». اسىرەسە، اتامەكەنگە، ەل- جۇرتقا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك باسىم بولىپ كەلەتىن ەپوستىق جىرلاردا قان كەشكەن باتىرلار قالاي سۋرەتتەلۋشى ەدى: اتسا وق وتپەيدى، شاپسا قىلىش كەسپەيدى. ارينە، سوعىسقا بارعان اقىندارىمىز «ساق بول، دوسىم، اۆتومات!» (ق. بەكحوجين)، «ەح، ۆينتوۆكا! سەن سەرىگىسىڭ سولدات جانىنىڭ» (ءا. سارسەنبايەۆ)، «شامىمىز - سنارياد قۇتىسى» (ت. بەردياروۆ) دەپ تە جازدى. دەگەنمەن، ولار قانجار، قىلىش، ساۋىت ءتارىزدى ەجەلگى اتاۋلاردى دا ۇمىتقان جوق. سول سياقتى مىنا تۋىندىدا دا قاسىم اقىننىڭ تىلىنە نايزانىڭ ىلىگۋى سوناۋ شالعايداعى جويقىن مايداندا كوپتەن حابار سالماي قويعان تۋىسقانىڭنان تىلدەي حات جەتكەندەي بولىپ سەزىلمەي مە؟ راس، بۇل رەتتە اقىن «شاعىلىپ ايعا» دەگەنىنە قاراعاندا قولما-قول ۇرىستاعى سەنىمدى جاراق - شتىك-نوجدى مەگزەپ وتىرۋى دا ابدەن مۇمكىن.
ءتىپتى، سولايشا جازعان اقىندار دا بار. سول ءتارىزدى م. يۋ. لەرمونتوۆتىڭ بورودينو شايقاسى تۋرالى ولەڭىن ۇلى اباي «شتىك، قىلىش قايراسىپ، شيراتىپ مۇرتىن شايناسىپ، اشۋلى سولدات قىستىقتى» دەپ اۋدارۋى ءتۇپنۇسقادان اۋلاقتاماۋدى كوزدەۋىنىڭ مىسالى ەدى. دەگەنمەن، ايتىلمىش ولەڭگە قايتا ورالساق، باتىرلار جىرلارىنداعى «تولعادى باتىر نايزانى، جاۋمەن جالعىز وينادى، كوتەرىپ سالعان كوك سۇڭگى تىرىدە قانعا تويمادى» دەگەن سياقتى جولدار ساناڭدى تاعى ءبىر تۇرتكىلەپ وتەدى.
ال سول نايزانىڭ مىنا ولەڭدە ايعا شاعىلۋى كوكىرەككە الدەبىر وزگەشە كورىنىستى قوندىرادى. وسى «شاعىلىپ ايعا» دەگەن قايىرىم - بولەكشە سۋرەت. جادىڭا لەزدە ابايدىڭ اۋدارمادا پايدالانعان «جاس جۇرەك جايىپ ساۋساعىن تالپىنعان شىعار ايعا الىس» دەيتىن سۋرەتتى جولدارى ورالا قويماسا دا، الدەبىر ەتەنەدەن تانىس تىلسىم تەڭەۋگە كەزىككەندەي بولاسىڭ. ايتسە دە، اقىن سوعىس وقيعالارىن تاپتىشتەۋدى ماقسات ەتپەگەندىكتەن ۇرىس-شايقاسقا باعىشتالعان جولدار وسىمەن كۇرت تيىلادى دا ارقاۋ بەيبىت ارناعا اۋىسادى.
جەڭدىك قوي جاۋدى،
ارمان نە، قۇربىم،
كۇركىرەپ كۇندەي
ءوتتى عوي سوعىس.
كەلەمىن قايتىپ،
ولەڭىمدى ايتىپ،
قايدا ەكەن، قايدا،
داريعا، سول قىز؟!
اقىن بۇل شۋماقتا ەندى وتكەن شاققا اينالعان سوعىسقا باسقاشا انىقتاما بەرەدى: «كۇركىرەپ كۇندەي ءوتتى عوي سوعىس». العاشقى بولىمدەگى سۇراپىل سوعىس پەن ەكىنشى بولىمدەگى دولى سوعىس ەندى وزگەشە ءوڭ جامىلادى، توبەدەن تۇنەرە ءتۇيىلىپ تۇرعان بۇلتتار ىدىراعانداي كورىنەدى. بۇلاي بەينەلەۋدىڭ العى شارتى ىلگەرى تۇرعان مىنا جولدا جاتىر: «جەڭدىك قوي جاۋدى، ارمان نە، قۇربىم». بۇل تارماقتا 1945 -جىلدىڭ 9-مامىرى كۇنگى ەرەسەن شاتتىقتان پايدا بولعان اسا كوتەرىڭكى پافوس جوق، بۇل - وق پەن وتقا ابدەن سۋارىلعان جۇرەكتىڭ بايسالدى بايىپتاماسى. جۇرەك يەسى، ارينە، جاس جىگىت.
«ارمان نە، قۇربىم»، ارينە، جاس ادامعا تيەسىلى ءسوز. ءسال ويناقىلىققا بەيىمدەلگەن كەلەسى جول وسى بولجامىمىزدى ودان ءارى نىقتاي تۇسەدى: «كەلەمىن قايتىپ، ولەڭىمدى ايتىپ». تاپ وسى ارادا قاسىم تۋرالى ءجيى قالام تەربەپ جۇرگەن قالامگەرلەرىمىزدىڭ ءبىرى، بەلگىلى اقىن ءجۇرسىن ەرماننىڭ مىنا اڭگىمەسىن نازاردان تىس قالدىرۋعا بولمايتىن سياقتى: «كەزىندەگى ساياسي سولاقايلىقتىڭ، اسىرە قىراعىلىقتىڭ اسەرىمەن وزگەرىپ كەتكەن، قىسقارىپ كەتكەن قاسىم سوزدەرى, ولەڭ جولدارى، تۇتاس شۋماقتارى تۋرالى وتە كوپ دەرەكتى مەن وسىدان ءۇش جىل بۇرىن اكادەميك سەرىك قيرابايەۆتىڭ اۋزىنان ەستىپ تاڭ-تاماشا قالعان ەدىم. سەراعاڭ داستارحان باسىنداعى اڭگىمە ۇستىندە قاسەكەڭنىڭ ءوز نۇسقاسى بىلاي ەدى، كىتاپقا باسىلعاندا بىلاي بولىپ كەتتى دەپ، ونداعان شۋماقتاردى، ءتىپتى، «اقىندار تويى» داستانىن تۇتاس جاتقا وقىعاندا ءارى تاڭدانعاننان، ءارى قۋانعاننان ءوزىمدى قويارعا جەر تاپپاي قالعانىم بار».
وسىلاي دەي كەلە ءجۇرسىن ەرمان «كەلەمىن قايتىپ، ولەڭىمدى ايتىپ» دەگەن جولدىڭ دۇرىس نۇسقاسى «ايعايلاپ ءان ساپ، تابا الماي ءجۇرمىن» بولىپ جازىلعانىن ەستىگەنىن بايان ەتەدى. كىم ءبىلىپتى، كەيىن اقىننىڭ ءوزى الدەبىر سەبەپتەرمەن وزگەرتتى مە، الدە باسپا (باسىلىم) رەداكتورلارىنىڭ ۇيعارىمى سولاي بولدى ما، تاپ باسىپ ايتۋ قيىن، ءبىراق، قالاي ايتقاندا دا، «ارمان نە، قۇربىم» دەگەن بۋناققا «ولەڭىمدى ايتىپ» ءتىپتى دە ۇيقاسىپ تۇرعان جوق، ال «تابا الماي ءجۇرمىننىڭ» ءجونى باسقا.
وسى تۇستا كەيىنگە قالدىرماي ايتا كەتەر تاعى ءبىر جاي بار. اقىن وسى شىعارماسىندا ءبىر تارماقتاعى كورشىلەس بۋىنداردى ۇيلەسىمدى ۇيقاستارمەن ادەمى جۇپتاستىرعان: «وق ءتيدى كەلىپ، قايراتىم كەمىپ»، «كورسەتپەي ءجۇزىن، ەستىرتپەي ءسوزىن»، «قايراتىم قايدا، كەلشى وسىندايدا»، «قولىمدا نايزا، شاعىلىپ ايعا». بۇلايشا ءبىر جولداعى ەكى بۋىندى ۇيقاستىرۋ سيرەك كەزدەسەتىن ىزدەنىس ەكەندىگىنە قوسا وسى ورنەكتەرگە كوز سالعاندا ابايدىڭ ايگىلى «سەگىز اياعى» ەسكە تۇسە كەتپەي مە: «الىستان سەرمەپ، جاقىننان تەربەپ» نەمەسە «وتكىردىڭ ءجۇزى، كەستەنىڭ ءبىزى».
ال «سەگىز اياقتاعى» بۇل ولشەمنىڭ ءتۇپ- تامىرى فولكلوردا جاتقانىن قازاق ولەڭىنىڭ قۇرىلىسىن تەرەڭ زەرتتەگەن زاكي احمەتوۆ باستاعان عالىمدارىمىز الدەقاشان ايتىپ قويعان. دەگەنمەن، قاسىم بۇل ولەڭىندە سول ەجەلدەن بار ۇلگىنى ۇلى ۇستازى اباي ءتارىزدى الدەبىر تىڭ ءناش-ناقىشپەن جانە ءبىر تۇرلەندىرگەن.
ال قايتادان جالپى مازمۇنعا ورالساق، اقىرعى شۋماقتىڭ اقىرعى جولىندا سىزگە، ءداريعا، سول قىز ءۇشىنشى رەت قول بۇلعايدى: «قايدا ەكەن، قايدا، داريعا، سول قىز؟!». بۇدان بۇرىنعى باستاپقى قايتالاۋلاردا سەزىمدى سىزداتىپ وتەتىن تانىس جول ەندى ولەڭ سوڭىندا وتەۋى تابىلماستاي وكىنىشكە ۇرىندىرادى. جاۋ جەڭىلدى، سوعىس ءدۇرسىلى باسىلدى، مامىراجاي كۇندەر قايتا ورالدى. ال، داريعا، سول قىزدىڭ قايدا ەكەنى ءالى بەلگىسىز. ولمەۋگە شاقىرعان، قارا تۇنەكتەن سۇيرەپ شىققان، ءومىر سۇرۋگە سونشالىقتى قىزىقتىرعان اياۋلى اڭساردىڭ دۇنيە قايتادان باياعى تىنىش قالپىنا كەلگەن مىنا شاقتا مۇلدە تابىلماي قويۋى مۇمكىن بە؟! تابىلماسا شە؟.. سىرباي اقىننىڭ تانىمال شۋماعى وسىندايدا ويعا ورالا بەرەدى: «كەتەرىمدە جىلامادىم، ءوز قاتارىم كوپ بولعانسىن. كەلگەنىمدە ەگىلىپ شىدامادىم، سونىڭ كوبى جوق بولعانسىن». بۇنى ءبىر دەسەك، ەكىنشىدەن، ءار ءبولىمنىڭ سوڭىندا قايتالانىپ كەلىپ وتىراتىن وسى جولدىڭ ارقاسىندا («قايدا ەكەن، قايدا، داريعا، سول قىز؟!») الدەبىر جۇرەك شىمىرلاتارلىق ءتاتتى ساز وقىرماندى ءۇزىلىسسىز تەربەيدى دە وتىرادى.
ەندى ولەڭدى تۇستاستاي وقىپ شىعالىق.
داريعا، سول قىز
I
وڭىمدە مە ەدى،
تۇسىمدە مە ەدى،
كورىپ ەم عوي ءبىر
ارمانداي قىزدى…
ءبىر نازىك ساۋلە
كۇلىمدەپ ەدى،
سۇراپىل سوعىس
سوقتى دا بۇزدى.
ساپىردى داۋىل،
تەبىرەندى تەڭىز،
تۋلادى تولقىن،
شايقالدى شىڭ-قۇز…
قىپ-قىزىل ءورتتىڭ
ىشىندە ءجۇرمىز،
قايدا ەكەن، قايدا،
داريعا، سول قىز؟!
II
وق ءتيدى كەلىپ،
قايراتىم كەمىپ،
بارامىن ءسونىپ،
كەلمەيدى ولگىم!
تۇرعانداي سول قىز
جانىما كەلىپ،
تالپىنا بەردى
قايران جاس كوڭىلىم!
كورسەتپەي ءجۇزىن،
ەستىرتپەي ءسوزىن،
قاھارىن توگىپ
تۇر دولى سوعىس.
ارمانىم بار ما،
ولسەم ءبىر كورىپ،
قايدا ەكەن، قايدا،
داريعا، سول قىز؟!
III
«كەلمەيدى ولگىم،
كەلمەيدى ولگىم،
قايراتىم قايدا،
كەلشى وسىندايدا»، -
دەدىم دە تۇردىم،
جۇگىرە بەردىم،
قولىمدا نايزا،
شاعىلىپ ايعا.
جەڭدىك قوي جاۋدى،
ارمان نە، قۇربىم،
كۇركىرەپ كۇندەي
ءوتتى عوي سوعىس.
كەلەمىن قايتىپ،
ولەڭىمدى ايتىپ،
قايدا ەكەن، قايدا،
داريعا، سول قىز؟!
بۇل ولەڭنىڭ مەكتەپ وقۋلىقتارىنا ەنگىزىلۋىنىڭ كوپتەگەن سەبەپتەرى بار. ال وسىنداي وقۋلىق-حرەستوماتيالارعا نەبىر ءىرى اقىندارىمىزدىڭ ءار قازاق بىلۋگە ءتيىس كلاسسيكالىق جىرلارى ەمەس، ورتاقولداۋ نەمەسە سوعان جاقىنداۋ ولەڭدەرىنىڭ كىرگىزىلەتىندىگى، ءسىرا، سول كىتاپتى قۇراستىرۋشىلاردىڭ اسىل ولەڭدى تاپ باسا اجىراتا المايتىندىعىنىڭ، ايتپەسە، تاقىرىپ قۋالاۋشىلىقتىڭ نەمەسە شاكىرتتىڭ تۇسىنىگىنە الگى شىعارمانىڭ ساي كەلمەيتىندىگىن ويلاپ اسىرە ساقتانۋدىڭ سالدارى بولسا كەرەك.
مۇندايدا ولاردىڭ ولەڭمەن ءتىسى شىققان قالامگەرلەرمەن اقىلداسا سالۋى ايىپقا بۇيىرىلماس ەدى. ال قاسىمنىڭ ايگىلى ولەڭىنىڭ قولعا قاتەسىز ىلىگۋىنىڭ استارى «داريعا، سول قىزدىڭ» مول جان- جاقتىلىعىندا جاتىر.
ايتالىق، ولەڭ ءبىرشاما قىسقا بولعانىمەن پانوراما اۋقىمى سونشا كەڭدىگى سول كەزدە وتە ۇلگىلى جايت بولعانى داۋسىز. اۋەلگى بايانداۋ - مۇڭسىز ءومىر، اياۋلى ارمان، سوسىن بومبا ءتۇسىپ، گراناتا جارىلىپ، وق ىسقىرعان مايدان دالاسى، ودان سوڭ وق تيگەن سولدات، سونە جازداعان جارىق دۇنيە، بۇدان كەيىن قايتا بوي تىكتەگەن قايرات، جەڭىلگەن جاۋ، ەلگە ورالىپ كەلە جاتقان جاس قاھارمان.
(ءبىزدىڭ وبلىستىق گازەتتە جاريالانعان مايدانگەرلەر ەستەلىكتەرىنىڭ بىرىندە: «مەن سوعىستىڭ نە ەكەنىن مايدانعا ءبىرىنشى بارعان كۇنى كوردىم. اۋەدەن بومبا ءتۇسىپ، سنارياد جاۋىپ، جەردە وق قارشا بوراپ، ءدارىنىڭ تۇتىنىنەن بۇلتسىز كۇن قارا تۇنەككە اينالعاندا، ءبىز بىرنەشە كۇنگە دەيىن ءوز-وزىمىزگە كەلە المادىق» دەيتىن جولدار بار ەدى). ايتسە دە، وسىنىڭ بارلىعىنىڭ بەرگى جاعىندا ءبارىبىر الگى ءبىر ارۋ قىزدىڭ ساعىم-ەلەسى تۇر، وشپەيدى، وزگەرمەيدى، ءبىراق انىق تا كورىنبەيدى.
«اقىننىڭ ءولىمى تۋرالى اڭىزدى» ەسكە ءتۇسىرىڭىزشى: «…و، دۇنيە!» دەگەن داۋسى وت ىشىندە ءسال تۇنشىعىپ، ءومىر اقتىق مۋزىكاسى باستالدى دا، قالدى تىنىپ… ايتىپ جۇمباق ولەڭدەرىن، اڭىز بولىپ ءبىر سۇلۋ جار، جەلپىپ جالىن جەلەكتەرىن، كەلە جاتتى وت سۇلۋلار!». قالاي ءدال تاپقان: ابدوللا اقىندى جالماعان ءورت - جالىن جەلەك، وت سۇلۋ. مىنا ولەڭدەگى، داريعا، سول قىز دا سول مايدانداعى سول جالىن جەلەكتىڭ، سول وت سۇلۋدىڭ تىلدا قالىپ قويعان سيرەك ءسىڭلىسى سەكىلدى.
تاعى ءبىر ەرەكشەلىك، ولەڭدە سوعىستىڭ بارلىق سيپاتى، تولىققاندى كارتيناسى بار دا، قىز پورترەتى جوق. بۇنىڭ استارىندا دا كوزگە كورىنبەس شەبەرلىك جاتىر. اقىن سوعىسقا قاتىستى كوركەمدىك بارلىق تاسىلدەردى (الليتەراتسيا، ەپيتەت، تەڭەۋ، ينۆەرسيا، ت. ب. ) جۇرەك ساعىنىشىنا قاتىستى ءبىر عانا تاسىلگە - قايتالاۋعا («قايدا ەكەن، قايدا، داريعا، سول قىز؟!») جەڭگىزگەن. قازاق ادەبيەتى تەورياسىنىڭ بىلگىرى زەينوللا قابدولوۆقا سۇيەنسەك، «فيگۋرانىڭ (ايشىقتاۋدىڭ) ءبىر ءتۇرى - قايتالاۋ - ءسوز اسەرىن كۇشەيتە وتىرىپ، وقىرمان نازارىن ايرىقشا اۋدارعىسى كەلگەن نارسەنى نە قۇبىلىستى بىرنەشە مارتە قايتالاپ، ايتار ويدى، ۇقتىرار سىردى ۇعىمعا مۇقيات سىڭىرە ءتۇسۋ».
قاسىم اقىننىڭ بۇل ولەڭدە وسى ءتاسىلدى پايدالانۋ قاجەتتىگىن تەرەڭ ءتۇيسىنۋىنىڭ ارقاسىندا ءبىز قىزدىڭ جوق پورترەتىن بار دۇنيە رەتىندە قابىلدايمىز جانە الدەبىر ارۋدىڭ ءسوز جەتكىسىز كورىك- كەلبەتىن كورىپ وتىرعانداي تامسانامىز. اسىرەسوزشىل يدەولوگتار سەكىلدى كەيدە اقىننىڭ دا ءبىر مىندەتى «جوقتى بارداي، باردى نارداي ەتۋ» ەكەنىن تاعى ءبىر مارتە ۇعىنامىز.
سونداي-اق، «داريعا، سول قىز» - ولەڭ عانا ەمەس، ءان. جانە قانداي ءان ەكەندىگىن ءسوز زەرگەرى تاكەن ءالىمقۇلوۆ ەرتەرەكتە ايتىپ كەتكەن: «تەرەڭ سەزىم، مەنمەنسىز ىڭكارلىك، شالقىعان ارمان ونىڭ «قايدا ەكەن، قايدا، داريعا، سول قىز؟!» دەپ كەلەتىن ايگىلى ولەڭىنە ۇلاسادى. سوزىنە ءانى ساي، انىنە ءسوزى ساي وسىناۋ ماحاببات گيمنى - اسەرشىل اقىن جانىنىڭ جاڭعىرىعى. ابايدىڭ «جارق ەتپەس قارا كوڭىلىم نەعىلسا دا» اتتى ولەڭىمەن، وعان سىدىق مۇحامەدجانوۆ جازعان انمەن قاپتالداسارلىق بۇل شىعارما قاسىم ليريكاسىنىڭ دا، مۋزىكاسىنىڭ دا شىڭىنا جاتادى».
دەگەنمەن، 1977 -جىلى شىققان ەكى تومدىق «قازاق سوۆەت پوەزياسىنىڭ انتولوگياسىنا» قاسىم شىعارمالارىنان ەنگىزىلگەن بەس ولەڭ مەن ءبىر پوەمانىڭ («اقىن ءولىمى تۋرالى اڭىز») قاتارىندا «ءداريعا، سول قىزدىڭ» بولماۋى تۇسىنىكسىز. بالكىم، بۇعان انتولوگيالارعا ءتان بولىپ كەلەتىن كولەم شەكتەۋلىلىگى اسەر ەتكەن شىعار نەمەسە انتولوگيانى قۇراستىرۋشىلار بۇل تۋىندىنى ءان ەسەبىنە جاتقىزدى ما ەكەن؟! ولاي دەيتىنىمىز، الدەنەشە قايتارا جارىققا شىققان قوڭدى «قازاق اندەرى» جيناعىن بىلاي قويعاندا، 1988 -جىلى كومپوزيتور جولامان تۇرسىنبايەۆتىڭ قۇراستىرۋىمەن نوتاسى بىرگە جاريالانعان، وسى زامانعى بەلگىلى كومپوزيتورلار مەن تانىمال سازگەرلەردىڭ شىعارمالارى ىرىكتەلىپ الىنعان تاڭداۋلى اندەر جيناعىنا دا («ءانىم سەن ەدىڭ»، الماتى، «ونەر» باسپاسى) وسى «داريعا، سول قىز» ەنگىزىلگەن. ايتپەسە، ولەڭدىك قۇرىلىمى جاعىنان جاڭالىققا جەتەلەيتىن، ماحاببات تاقىرىبىن جىرلاۋى جونىنەن وزىنە دەيىنگى دۇنيەلەرگە ەلىكتەۋدىڭ نىشانى دا بايقالمايتىن بۇل ولەڭنىڭ ەش انتولوگيادان شەتتەتىلەر رەتى جوق-تى.
تاعى ءبىر گاپ. «بەيبىت كەزدە، سوعىستان بۇرىن تاپشىلاۋ بولعان ماحاببات جىرلارى سوعىس كەزىندە ءۇردىس كوبەيدى جانە ونى كۇستانالاعان دا ەشكىم جوق»، - دەپ كۋالىك ەتەدى ءوزى دە مايدان كەشكەن تارلان اقىن جۇبان مولداعاليەۆ. دەمەك، «داريعا، سول قىزدى» بۇل رەتتە دە «جالعىز شاپقان ات جۇيرىككە» بالاۋدىڭ ءجونى جوق.
بۇل ولەڭ - سوعىس كەزىندە، سوعىستان سوڭ ماحاببات تاقىرىبىنا ارنالعان كوپ تۋىندىنىڭ ىشىنەن كوزگە ەرەكشە ىلىككەن، كوڭىلگە دەرەۋ ۇيالاعان شىنايى سىر. وسى سەبەپتەن دە جازۋشى جۇماباي شاشتاي ۇلىنىڭ: «ءيسى قازاقتىڭ سول كەزدەگى جاستارى قاسىم ولەڭىمەن «اۋىرىپ»، عاشىق بولعان قىزدارىنا ءوز جاندارىنان شىققان «داريعا، سول قىزىن» جولداعان»، - دەيتىن سوزىنە ەشقانداي كۇدىكپەن قاراي الماساق كەرەك.
بىزگە دەيىنگىلەر دە تالاي ماقالالارعا وزەك ەتكەن «داريعا، سول قىزدىڭ» بىرتىندەپ تارقاتا بەرەرلىك وسىنداي جۇيەلى يىرىمدەرى جەتەرلىك. فورماسى اسكەري كيىمدەي جيناقى، ءمىنسىز، سوعان وراي ەموتسيالىق قۋاتى دا مارتەن پەشىنىڭ جالىنىنداي وتكىر، وعان قوسا پسيحولوگيالىق ءدانى دە ابدەن تولىسقان بۇل ولەڭنىڭ ماحابباتتىڭ توزبايتىن شەجىرەسىنىڭ ءبىر التىن پاراعى بولىپ قالا بەرەتىندىگى دە سوندىقتان شىعار.
ەرتاي اشىقبايەۆ.
«قازاق ادەبيەتى»