قارتىڭ - قازىناڭ: قىتايدا زەينەتاقى قالاي جيناقتالادى
استانا. KAZINFORM - قىتاي تۋۋ كورسەتكىشىنىڭ تومەندەپ، قارتتار سانىنىڭ ارتۋى كەزەڭىنە تاپ بولدى. ءدال وسى جايتقا بايلانىستى زەينەتاقىمەن قامتۋ ماسەلەسىنىڭ دە وزەكتى بولا تۇسكەنى انىق. ال ەل جەكە زەينەتاقى جۇيەسىن دامىتۋ ءۇشىن نە ىستەپ جاتىر؟
بۇل جايىندا تولىعىراق بىلگىڭىز كەلسە Kazinform اگەنتتىگى شولۋشىسىنىڭ ماتەريالىنا كوز جۇگىرتىڭىز.
ەلدەگى 3 تۇرعىننىڭ بىرەۋى زەينەتكەر
قىتاي ۇزاق جىل بويى الەمدەگى حالقى ەڭ كوپ ەلدەردىڭ كوشىن باستاپ كەلدى. الايدا، 2023-جىلى ءۇندىستان حالىق سانى بويىنشا الدىڭعى ورىنعا شىقتى. وتكەن جىلى قىتايداعى حالىق سانى 1,104 ميلليارد ادام بولىپ، جىل ىشىندە 1,39 ميلليون ادامعا ازايدى.
حالىق سانىنىڭ كەمۋى وزگە دە سىن-تەگەۋىرىنمەن قاتار ءجۇرىپ كەلەدى - شاۋ تارتقان حالىق سانى ارتۋى جانە ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعىنىڭ ۇلعايۋى. ب ۇ ۇ جىكتەۋىنە سايكەس، مەملەكەتتىڭ قارتايۋ كەزەڭىنە ءوتۋى ازاماتتار سانىنىڭ 7 پايىزى 65 جانە ودان جوعارى جاسقا جەتكەن ساتتەن باستالادى. ال قىتاي بۇل شەكتەن سوناۋ 2000-جىلى-اق ءوتىپ كەتكەن ەدى.
شيرەك عاسىردىڭ ىشىندە بۇل كورسەتكىش ەسەلەنىپ، 2024-جىلدىڭ سوڭىندا 15,6 پايىزعا جەتتى. 2035-جىلعا قاراي 22,8 پايىزعا، ال 2050-جىلعا قاراي 30,92 پايىزعا ارتادى دەگەن بولجام دا بار. سول ۋاقىتتا ەلدەگى حالىقتىڭ ۇشتەن ءبىرىن زەينەتكەرلەر قۇراماق.
سوناۋ 1950-جىلدان بەرگى العاشقى دەموگرافيالىق وزگەرىسكە جاۋاپ رەتىندە قىتاي زەينەتكەرلىككە شىعۋ جاسىن كوتەرۋدى قولعا الدى، 15 جىلدىڭ ىشىندە ەرلەر ءۇشىن زەينەتكە شىعۋ 60 تان 63 جاسقا، ايەلدەر ءۇشىن 50 دەن 58 جاسقا جانە وندىرىستە جۇمىس ىستەيتىندەر ءۇشىن 50 دەن 55 جاسقا دەيىن ۇلعايتىلماق. ال ەلدەگى ورتاشا ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى 78,6 جاس.
بۇگىندە قىتايلىق زەينەتكەر ورتاشا ەسەپپەن ايىنا 3 مىڭنان 5500 يۋانعا (410-750 دوللار) دەيىن زەينەتاقى الادى. تولەم مولشەرى ءوڭىردىڭ حالىق سانى مەن ەكونوميكالىق دامۋىنا، سونىمەن قاتار ورتالىق بيۋدجەتتەن قولدانۋعا بايلانىستى اۋىتقىپ تۇرادى. ايتالىق، شانحاي مەن بەيجىڭدە شاۋ تارتقاندا 5200 يۋان (720 دوللار) جاردەماقىعا ءۇمىت ارتساڭ، تسزيلين مەن حۋنان ولكەلەرىندە 3100 يۋانعا (430 دوللار) عانا ءومىر سۇرۋىڭە تۋرا كەلەدى.
قارتايعاندا قامسىز ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن قازىر قامدان
وسىدان 3 جىل بۇرىن قىتاي زەينەتاقى مودەلىنىڭ ء«ۇشىنشى تىرەگى» دەپ اتالاتىن دەربەس زەينەتاقى جيناعى جۇيەسىن ەنگىزە باستادى. بۇل سالىستىرمالى تۇردە العاندا مەملەكەتتىك بازالىق تولەم مەن جۇمىس بەرۋشىنىڭ جارناسىنان تۇراتىن قولدانىستاعى ەكى دەڭگەيلى زەينەتاقى جۇيەسىن تولىقتىرۋعا باعىتتالعان ەرىكتى ساقتاندىرۋدىڭ جاڭا ءتۇرى.
ق ح ر ەڭبەك رەسۋرستارى جانە الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ ۆيتسە-ءمينيسترى لي چجۋننىڭ اتاپ وتۋىنشە، اتالعان جۇيەنى ەنگىزۋ قولدانىستاعى زەينەتاقى باعدارلاماسىن تولىقتىرۋعا جانە زەينەتاقى قاراجاتىنىڭ قوسىمشا قورىن جاساۋعا باعىتتالعان.
«ءۇشىنشى تىرەك» ءۇشىن نورماتيۆتىك بازا العاش رەت 2022-جىلدىڭ ساۋىرىندە ازىرلەندى جانە ق ح ر مەملەكەتتىك كەڭەسى جاريا ەتكەن «جەكە زەينەتاقى جيناعى جۇيەسىن دامىتۋعا جەردەمدەسۋ تۋرالى پىكىر» دەلىنگەن قۇجاتتا تۇسىندىرىلگەن بولاتىن. قىتايدا قالىپتاسقان راسىمگە سايكەس، الدىمەن جوبا ىلكى رەجيمدە 36 قالا مەن وڭىردە ىسكە قوسىلىپ، ال 2024-جىلدىڭ جەلتوقسانىندا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلگەننەن كەيىن بۇكىل ەلگە تارالا باستادى.
اتالعان جۇيە ىسكە قوسىلعان ساتتەن باستاپ 72,79 ميلليون ادام ونىڭ قاتىسۋشىسى رەتىندە تىركەلدى. ولاردىڭ باسىم بولىگى 30-40 جاسقا تولعان ازاماتتار. دەگەنمەن بۇل جۇيەنى بەلسەندى پايدالانۋشىلار سانى ازىرشە 28,7 پايىز عانا بولىپ وتىر.
قىتايداعى جەكە زەينەتاقى جيناعىنىڭ ەرەكشەلىگى
بەكىتىلگەن تالاپتارعا سايكەس، جەكە زەينەتاقى جيناعىنىڭ جۇيەسىنە ق ح ر- دىڭ بازالىق مەملەكەتتىك زەينەتاقىسى كوزدەلگەن ازاماتتار عانا قاتىسا الادى.
ءاربىر قاتىسۋشى جىل سايىن 23 كوممەرتسيالىق بانكتىڭ بىرىندە 12000 يۋاننان (شامامەن 1650 دوللار) اسپايتىن سومانى ارنايى زەينەتاقى شوتىنا جيناي الادى. بۇل قاراجات ازاماتتاردىڭ سالىق اۋدارىمدارىنىڭ جالپى سوماسىنان شەگەرىلەدى.
جەكە زەينەتاقى شوتىندا جاتقان قاراجاتتى سالىمشى يندەكستىك قورلاردى، مەملەكەتتىك وبليگاتسيالاردى جانە باسقا دا اكتيۆتەردى قوسا العانداعى ينۆەستيتسيالىق ونىمدەردىڭ بەلگىلى ءبىر تىزبەسىنە دەربەس ينۆەستيتسيالاۋعا قۇقىلى. 2025-جىلدىڭ ساۋىرىندە بۇل ءتىزىم 1014 اتاۋعا دەيىن كەڭەيتىلدى.
قارجى مەكەمەسى ءوز تاراپىنان ەسەپشوت يەلەرىنە بەلگىلى ءبىر قارجى قۇرالدارىن ساتىپ الۋ كەزىندەگى تاۋەكەل دەڭگەيى تۋرالى حابارلاۋعا، ينۆەستيتسيالىق ارتىقشىلىقتارعا جانە قاتىسۋشىنىڭ جاسىنا بايلانىستى قولايلى ونىمدەردى ۇسىنۋعا، سونداي- اق ادەپكى قالپى بويىنشا ينۆەستيتسيالىق قىزمەتتى ۇسىنۋعا ءتيىس.
ايتپاقشى، جەكە زەينەتاقى جيناقتارىن زەينەتكەرلىك جاسقا دەيىن زاڭمەن بەلگىلەنگەن جانە بەلگىلى ءبىر قاجەتتىلىكتەرگە عانا مەرزىمىنەن بۇرىن الۋعا بولادى. مەملەكەت بەكىتكەن نەگىزدەمەلەر تىزىمىنە ەڭبەككە قابىلەتتىلىگىن تولىقتاي جوعالتۋ، باسقا ەلگە تۇراقتى تۇرۋ ءۇشىن قونىس اۋدارۋ، اۋىر اۋرۋدى ەمدەۋ، جۇمىسسىزدىق بويىنشا جاردەماقى الۋ نەمەسە ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىندەگى كومەك كىرەدى.
قازاقستان مەن قىتاي زەينەتاقى جيناعىنداعى ۇقساستىقتار
قازاقستان مەن قىتاي زەينەتاقى جۇيەسىنىڭ ء«ۇشىنشى تىرەگى» ۇقساس ەرەكشەلىكتەرمەن قاتار ەلەۋلى ايىرماشىلىقتارعا دا يە. ەلىمىزدە ەرىكتى زەينەتاقى جارنالارىنىڭ تاريحى ۇزاعىراق جانە باستاۋىن 1998-جىلدان الادى. 2025-جىلى قازاقستاندىقتاردىڭ ەرىكتى زەينەتاقى جارناسى بويىنشا جەكە زەينەتاقى شوتتارىنىڭ سانى 439582 بولدى.
ەكى ەلدە دە سالىمشىلاردىڭ قاراجاتى قارجى قۇرالدارىن ينۆەستيتسيالاۋعا باعىتتالادى. الايدا، ولاردى ءارتۇرلى قۇرىلىمدار باسقارادى: قىتايدا بۇل - بانكتەر، قازاقستاندا - نەگىزىنەن ءبىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورى، سونداي-اق ينۆەستيتسيالىق پورتفەلدى باسقارۋ جونىندەگى جەكە كومپانيالار. حالىقتىڭ جۇيەگە قاتىسۋىن ىنتالاندىرۋ ءۇشىن مەملەكەت سالىقتىق جەڭىلدىكتەر ۇسىنادى.
ەرىكتى جيناقتاردى مەرزىمىنەن بۇرىن الۋ نەگىزدەمەلەرىندە دە بەلگىلى ءبىر ايىرماشىلىقتار بار. قازاقستاندا ول - ەلۋ جاسقا تولۋ، مۇگەدەكتىك، شەتەلگە تۇراقتى تۇرۋعا كەتۋ جانە زەينەتاقى جۇيەسىندە كەمىندە بەس جىل ەرىكتى زەينەتاقى جيناقتاۋشى بولۋ. قىتايداعى ءتىزىمنىڭ جەكەلەگەن ەرەجەلەرىن، ونىڭ ىشىندە ەڭبەككە جارامدىلىقتىڭ تولىق جوعالۋى، اۋىر دىمكاستىك جانە جۇمىسسىزدىق بويىنشا جاردەماقىلاردى ءبىزدىڭ جۇيەگە دە بەيىمدەۋگە بولار ەدى.
قازاقستاندىق مودەلدىڭ ايرىقشا ەرەكشەلىگى - نەعۇرلىم يكەمدى ءتاسىلى. وندا سالىمشى جارنالاردىڭ سوماسىن دەربەس ايقىندايدى. ال قىتايدا جىلدىق ليميت بەلگىلەنگەن. قازاقستاندىقتار ەلۋ جاستان باستاپ زەينەتاقى جيناقتارىن الۋعا، ال قىتاي حالقى زەينەتكەرلىك جاسقا جەتكەندە عانا ءۇمىت ارتا الادى.
ەرىكتى زەينەتاقى باعدارلامالارىنىڭ تاجىريبەسى مەن جەكەلەگەن ەلەمەنتتەرىن ءوزارا الۋ ەكى مەملەكەتتىڭ زەينەتاقى جۇيەسىنىڭ «ءۇشىنشى تىرەگىن» نەعۇرلىم يكەمدى جانە الەۋمەتتىك باعدارلانعان جاساي الادى.
ايتا كەتەلىك قىتايدا قازاقستاننىڭ مادەني ورتالىعىن اشۋ جۇمىسى باستالعانى تۋرالى جازعان ەدىك.