قانداستاردى قۋانتاتىن قۇجات

استانا. قازاقپارات - قيلى زاماندا دۇنيە جۇزىنە تارىداي شاشىلىپ كەتكەن قانداستارىمىزدىڭ اتاجۇرتىنا بەت بۇرعان ۇلى كوشىن موڭعوليانىڭ بايان-ولگەي ايماعىندا شوعىرلانا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان اعايىندار باستاعان بولاتىن.

ولاردىڭ العاشقى لەگى كەڭەس وداعىنىڭ كۇيرەۋى قارساڭىندا قازاقستان مەن موڭعوليا ۇكىمەتتەرى اراسىندا جاسالعان ەڭبەك شارتىنا سايكەس 1991 -جىلعى كوكتەمدە اتامەكەنگە قيقۋلاپ قايتقان جىل قۇسىمەن قاتار قۋانا دۋمانداتىپ كەلگەن ەدى.

سول كەزدە قانداستارعا قازىرگىدەي رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرىلاتىن قىرۋار كۆوتا ءبولىنىپ، قارجىلاي قولداۋ كورسەتىلمەسە دە، ولاردىڭ ءبارىن اۋىلدى جەرلەردەگى شارۋاشىلىق قۇرىلىمدارىنىڭ باسشىلارى تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتىپ، الدارىنا مال سالىپ بەرىپ، مۇمكىندىكتەرىنشە كومەك كورسەتتى. ال جەرگىلىكتى تۇرعىندار التايدىڭ ارعى جاعىنان كەلگەن اعايىندارعا كەزەكتەسە ەرۋلىك بەرىپ، باۋىرلارىنا تارتىپ باقتى. سوعان قاراماستان، موڭعوليادان ورالعان قانداستارىمىزدىڭ اتامەكەنگە تاستاي باتىپ، سۋداي ءسىڭىپ كەتۋى وڭايعا تۇسپەدى. اسىرەسە ەلىمىزدىڭ باسقا ەتنوس وكىلدەرىنىڭ سانى باسىم تەرىسكەي ايماعىنا قونىستانعان اعايىنداردىڭ ورىس ءتىلىن بىلمەۋىنە بايلانىستى جاڭا ورتاعا بەيىمدەلىپ كەتۋى قيىنعا سوقتى. بۇعان شىداماعان ءبىرسىپىراسى كەيىن قازاعى قالىڭ وڭىرلەرگە كوشىپ كەتتى.

موڭعوليادان كەلگەن قانداستار تاپ بولعان تاعى ءبىر ۇلكەن قيىندىق - قازاقستان ازاماتتىعىن الۋ ەدى. ويتكەنى ەڭبەك شارتى بويىنشا اتامەكەنگە كوشىپ كەلگەن اعايىندار موڭعوليا ازاماتتىعىنان شىقپاعان بولاتىن. سونىڭ سالدارىنان 83 مىڭداي قانداسىمىزدىڭ 12 مىڭنان استامى وزدەرى تۋىپ-وسكەن بايان-ولگەيگە قايتىپ ورالدى. قالعان 70 مىڭنان استامى كەيىن ەكى مەملەكەت باسشىلارىنىڭ ارالاسۋىنىڭ ارقاسىندا قازاقستان ازاماتتىعىن الىپ، اتاجۇرتقا تۇپكىلىكتى تابان تىرەدى. ولاردىڭ قازاقستان ازاماتتارى رەتىندە تولىق قۇقىققا يە بولۋىنا مۇمكىندىك بەرگەن رەسمي قۇجات - 1994 -جىلعى 2-جەلتوقساندا الماتى قالاسىندا جاسالعان قازاقستان جانە موڭعوليا ازاماتتارىن ەڭبەك شارتى بويىنشا جۇمىسقا قاتىستىرۋ جونىندەگى ماسەلەلەر بويىنشا ىنتىماقتاسۋ تۋرالى قازاقستان ۇكىمەتى مەن موڭعوليا ۇكىمەتى اراسىنداعى كەلىسىم.

ءبىراق ۋاقىت وتە كەلە ۇلى كوشتىڭ جولىندا جاڭا كەدەرگىلەر پايدا بولدى. بارىنەن دە شەتەلدەگى ەتنوستىق قازاقتاردىڭ تاريحي وتانىنا جاپپاي ورالۋىنا قارسى پيعىلداعى كەيبىر جوعارى لاۋازىمدى شەنەۋنىكتەردىڭ 2011 -جىلعى 16-جەلتوقساندا بولعان قايعىلى جاڭاوزەن وقيعاسىنا قانداستار كىنالى دەگەن جالعان پىكىر تاراتۋىنىڭ سالدارى قيىن ەدى. وسى سەبەپپەن قانداستاردى قابىلداپ، ەل وڭىرلەرىنە كۆوتا بويىنشا ورنالاستىرىپ، تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋگە ارنالعان «نۇرلى كوش» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى كۇرت توقتاتىلدى.

بۇل ازداي، ۇكىمەتتىڭ 2011-2014 -جىلدارى قانداستاردىڭ 10 مىڭ وتباسىن كۆوتا بويىنشا قابىلداۋ تۋرالى قاۋلىسىنىڭ كۇشى دە جويىلدى. ۇكىمەت موڭعوليادان كوشىپ كەلگەن قانداستارىمىزعا ەرەكشە ءشۇيىلىپ، سول كەزدەگى پرەمەر-مينيستر كارىم ءماسىموۆ 2014 -جىلعى 31-جەلتوقساندا جوعارىدا اتالعان قازاقستان مەن موڭعوليا ازاماتتارىن ەڭبەك شارتى بويىنشا جۇمىسقا قاتىستىرۋ جونىندەگى ماسەلەلەر بويىنشا ىنتىماقتاسۋ تۋرالى قازاقستان ۇكىمەتى مەن موڭعوليا ۇكىمەتى اراسىنداعى كەلىسىمنىڭ كۇشىن ءبىرجاقتى تارتىپپەن جويۋ تۋرالى №1422 قاۋلىعا قول قويىپ، بىردەن كۇشىنە ەنگىزدى.

ۇكىمەتتىڭ وسى قاۋلىسىنىڭ سالدارى اسىرەسە 2015 -جىلدان باستاپ زەينەت دەمالىسىنا شىققان، ءومىرىنىڭ كوپ جىلىن موڭعوليادا وتكىزگەن ازاماتتارعا وتە اۋىر سوققى بولىپ ءتيدى. سەبەبى، زەينەتاقى ەسەپتەۋ كەزىندە ولاردىڭ موڭعوليادا جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقىعان، اسكەري قىزمەت اتقارعان جانە جۇمىس ىستەگەن جىلدارى ەڭبەك وتىلىنە ەنگىزىلمەي، ال قازاقستاندا ەڭبەك ەتكەن ۋاقىتى ازدىق ەتكەندىكتەن، مۇلدەم زەينەتاقىسىز قالىپ، ماردىمسىز جاردەماقى الۋعا ءماجبۇر بولدى.

2016 -جىلى جازدا سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ءۋاليحانوۆ اۋدانىنىڭ ورتالىعى - كىشكەنەكول اۋىلىندا التىنشى شاقىرىلىمداعى پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتارى ارداگەرلەرمەن كەزدەسكەندە اۋداندىق ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى سانسىزباي قاليەۆ: «وسىندا موڭعوليادان كوشىپ كەلگەن ءبىر تاماشا ازامات تۇرادى. بايان-ولگەي ايماعىنىڭ مادەنيەت سالاسىندا ۇزاق جىلدار بويى قىزمەت ىستەپ، قۇرمەتتى اتاقتارمەن ماراپاتتالعان ونەرپاز ادام. ءبىر وكىنىشتىسى، ول اتاجۇرتىنا كوشىپ كەلىپ، شامالى جىل قىزمەت ىستەگەن سوڭ زەينەت دەمالىسىنا شىققانىندا قازاقستانداعى ەڭبەك ءوتىلى جەتپەي، 14 مىڭ تەڭگە عانا جاردەماقى تاعايىندالىپتى. قارتايعان شاقتا مۇنداي از اقشاعا قالاي كۇن كورۋگە بولادى؟ بىلۋىمىزشە، 2015 -جىلعا دەيىن زەينەت دەمالىسىنا شىققان، بايان-ولگەيدەن كەلگەن قانداستار ءومىر بويى وسىندا تۇرىپ، ەڭبەك ەتكەن وتانداستارىمىزبەن تەڭ دارەجەدە، لايىقتى زەينەتاقى الىپ كەلدى. ەندى «ەلىم!» دەپ ەڭىرەپ كەلگەن باۋىرلارىمىزدى نەگە وگەيسىتەمىز، نەگە كەمسىتەمىز؟ سىزدەر، پارلامەنت دەپۋتاتتارى، وسى ماسەلەنى تەزدەتىپ شەشىڭىزدەر»، دەگەنى جادىمىزدا.

الايدا پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتارى بۇل كوكەيكەستى ماسەلەنى شەشۋگە تىرىسقاندارىمەن، بۇرىنعى ۇكىمەتكە سوزدەرىن وتكىزە العان جوق. ءبارىن ءبىر-اق ادام شەشەتىن ەسكى جۇيەدە باسقاشا بولۋى مۇمكىن دە ەمەس ەدى. تەك 2017 -جىلى بولعان دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ V قۇرىلتايىندا سول ۋاقىتتاعى مەملەكەت باسشىسى ۇكىمەتكە موڭعوليادان كوشىپ كەلگەن قانداستاردىڭ زەينەتاقى ماسەلەسىن شەشۋ جونىندە تاپسىرما بەرگەن سوڭ عانا سەڭ ورنىنان قوزعالدى. ءسويتىپ، كەلەسى جىلدىڭ سوڭىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا زەينەتاقىمەن قامسىزداندىرۋ تۋرالى» زاڭعا قانداستاردىڭ شەتەلدە تۇرعان كەزەڭدە جيناقتاعان ەڭبەك ءوتىلىن قازاقستاندا زەينەت دەمالىسىنا شىققان كەزدە ەسەپكە الۋ تۋرالى تۇزەتۋ ەنگىزىلدى. ايتسە دە بۇل جارتىكەش شەشىم بولدى. سەبەبى، ءتيىستى زاڭ جوباسىن ازىرلەگەن ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ شەنەۋنىكتەرى موڭعوليادان ورالعان قانداستارعا دەگەن بۇرىنعى رايلارىنان تولىق قايتپاي، ولاردىڭ شەتەلدەگى جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقىعان جانە اسكەري قىزمەت اتقارعان جىلدارىن ەڭبەك وتىلىنە ەنگىزبەي تاستادى. پارلامەنت ءماجىلىسى دەپۋتاتتارىنىڭ وسى جونىندەگى تۇزەتۋلەرىن دە قابىلداماي: «ءبىز بۇل ماسەلە بويىنشا الداعى ۋاقىتتا موڭعوليا ۇكىمەتىمەن كەلىسسوز جۇرگىزىپ، ارنايى كەلىسىم جاساۋىمىز قاجەت»، دەگەن ءۋاج ايتىپ، ۋادە بەردى.

وكىنىشكە قاراي، شەنەۋنىكتەردىڭ بۇل ۋادەسى بەس جىلدان استام ۋاقىت بويى ءسوز كۇيىندە قالىپ كەلدى. تەك جاقىندا عانا جاڭا ۇكىمەت قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى مەن موڭعوليا ۇكىمەتى اراسىنداعى زەينەتاقى سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمنىڭ جوباسىن ماقۇلدادى. وندا: «اسكەري قىزمەت كەزەڭدەرى جانە جوعارى (جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىنگى) جانە ارناۋلى ورتا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە، سونداي-اق رۋحاني (ءدىني) ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا، تاراپتار اۋماعىندا وقۋ كەزەڭدەرى زەينەتاقى تاعايىنداعان تاراپ مەملەكەتىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس ەڭبەك (ساقتاندىرۋ) وتىلىنە ەسەپتەلەدى»، دەپ كورسەتىلگەن. بۇل كەلىسىم الداعى ۋاقىتتا ەكى ەلدىڭ ۋاكىلەتتى مەملەكەتتىك ورگاندارىنىڭ باسشىلارى قول قويىپ، راتيفيكاتسيالانعاننان كەيىن كۇشىنە ەنەدى.

جاڭا ۇكىمەتتىڭ موڭعوليادان ورالعان قانداستاردى قۋانتاتىن وسى شەشىمى ادىلەتتى قازاقستان ورناتۋ جولىنداعى كەزەكتى قادام دەپ بىلەمىز. «ەشتەن دە كەش جاقسى».

اۆتورى: كارىباي مۇسىرمان

«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى