قالاداعى تىرلىكتەن قىرداعى قيىن جۇمىس الدەقايدا قىزىق - جاس وتباسى
ورال. KAZINFORM - ەرلى- زايىپتى وركەن مەن ءشاريپا بازاربايەۆتار ورال قالاسىنان 2020 -جىلى تاسقالا اۋدانى، 2-شەجىن اۋىلىنىڭ جاڭاۋىل دەگەن قىستاق- جايلاۋىنا كوشىپ، قازىر سوندا تۇرىپ جاتىر.
ولاردىڭ قالادان قىرعا كوشۋىنىڭ سەبەبى نەدە، وسى جونىندە Kazinform ءتىلشىسى جاس وتباسىدان سۇراپ، بىلگەن ەدى.
— وركەن اناربەك ۇلى، ءشاريپا جۇماباي قىزى، قالاداعى جاقسى جۇمىستارىڭىزدى تاستاپ، قىرعا، اتاكاسىپ — مال باعۋعا كوشۋ جونىندەگى ويعا قالاي كەلدىڭىزدەر؟
وركەن:
— مەن تۇڭعىش ۇلدان سۇيگەن العاشقى نەمەرە بولعان سوڭ، 9 ايلىعىمنان باستاپ اتا- اجەمنىڭ قولىندا ءوستىم. بالالىق شاعىم قازىر ءبىز تۇرىپ جاتقان جاڭاۋىل، بۇرىنعى كرۋشنىي كانالدا ءوتتى. قازىر ول جەردە ءبىزدىڭ ەكى ءۇيىمىز عانا قالسا دا، كەزىندە ۇلكەن اۋىل بولدى. اتام - وڭىرگە، ەلگە ەڭبەگى سىڭگەن اتاقتى شوپان. ساقمان ۋاقىتىندا قوي تولدەتۋدەن وبلىس چەمپيونى اتانىپ، تالاي ماراپاتقا ۇسىنىلعان. سوزىمە ۇيدەگى ەسكى باسىلىمداردا جارىق كورگەن، اتام تۋرالى جارىسا جازىلعان ماقالالار دالەل.
— ءسوزىڭىز اۋزىڭىزدا، اتاڭىز بازارباي عيمەتدينوۆ ەمەس پە؟ كەزىندە تالاي جازىپ ەدىك، گازەت بەتىنەن تۇسپەيتىن؟
— ءدوپ ءتۇستىڭىز! ءوزىم ەس بىلگەلى سول اتامنىڭ جانىندا ءجۇرىپ، ءبىراز نارسەنى ۇيرەندىم. مەنى اۋىل شارۋاشىلىعىنا باۋلىپ، اتاكاسىپكە دەگەن قىزىعۋشىلىمدى وياتقان اتام. بالالىق شاعىم اۋىلدا ءوتتى. مەكتەپ جاسىنا جەتكەندە، قالاعا اكەلىپ، مەن انامنىڭ جانىنا باردىم. دارىندى بالالارعا ارنالعان س. سەيفۋللين اتىنداعى № 11 وبلىستىق مامانداندىرىلعان مەكتەپ- ليتسەي- ينتەرناتىنا وقۋعا ءتۇستىم. ساباقتى جاقسى وقىدىم. ءبىراق مەكتەپتە وقىپ ءجۇرىپ تە، دەمالىس سايىن اۋىلعا اسىعىپ جۇرەتىن ەدىم. توقسان قاشان بىتەدى دەپ سارىلا كۇتىپ، ءۇش اي جازعى دەمالىسىم بىتپەسە ەكەن، اۋىلدا تاعى قالا تۇرسام، كرۋشنىيدىڭ كەڭ دالاسىندا كوك اتىممەن شاپقىلاپ، جۇرە بەرسەم دەيتىن ەدىم. كەيىن مەن باستاۋىش سىنىپتى بىتىرگەندە، اكەم مەن انام اتام مەن اجەمدى قالاعا جىبەرىپ، وزدەرى اۋىلعا كەتەتىن بولدى. ول كەزدە اۋىل دەگەن اتى عانا. ءبارى كوشىپ كەتكەن. جاپان دالادا جالعىز ءۇي عانا قالدى. اكەم مەن انام دا جوعارى ءبىلىمدى پەداگوگ. ءبىر كۇندە جۇمىسىن تاستاپ، سولاي اتا- اجەمنەن قالعان ازىن- شوعىن مالمەن كاسىپتى كەڭەيتەمىز دەپ شەشتى.
اڭگىمەدەن اڭگىمەگە اۋىسىپ جاتىرمىن، ايىپ ەتپەڭىز. مەن سولاي مەكتەپتە وقىپ جۇرگەندە دە، مەكتەپتى ءبىتىرىپ، جوعارى وقۋ ورنىنا تۇسكەندە دە ءبىر بۇيرەگىم اۋىلعا بۇرىپ تۇراتىن. بۇنى ادەت دەيمىز بە، اۋىلعا دەگەن ساعىنىش پا، ايتەۋىر نە كەرەك، وقۋ ءبىتىرىپ، ماماندىقپەن جۇمىسقا ورنالاسقاندا دا ءبارىبىر اۋىلدى اڭساپ تۇراتىنمىن.
ءشاريپا:
— وركەننىڭ اڭگىمەسىن جالعاي كەتەيىن. جولداسىمنىڭ جوعارى ءبىلىمى، جاقسى جۇمىسى بولا تۇرا، ەسىل- دەرتى ۇنەمى اۋىل، مال بولاتىن. مەرەكە، ەڭبەك دەمالىسى سايىن «ءشاريپا، جينال، اۋىلعا كەتەمىز» دەپ، اسىعىپ جولعا شىعامىز. سودان بايقايمىن عوي ەندى، اۋىلعا بارعاندا كوڭىلى جايلانىپ، اۋىلدىڭ تىرلىگىنە بەرىلىپ، جۇگىرىپ ءجۇرىپ جۇمىس ىستەيدى. قالاعا تىپتەن قايتقىسى جوق. جولداسىم بولعاسىن، ءبارىن قاس- قاباعىنان بايقايمىن. وعان قالاداعى تىرلىكتەن قىرداعى قيىن جۇمىس الدەقايدا جەڭىل ءارى قىزىق. سودان ءبىر كۇنى ءوزى كەلىپ ايتتى: «مەنىڭ كوڭىلىم قالاعان جۇمىس — مال باعۋ، جۇرەك قالاۋىم — اتاكاسىپتى جالعاستىرۋ. قىرعا قايتامىن دەپ شەشتىم. سەن دە وقىعان- توقىعان قىزسىڭ، جۇمىسىڭ بار. سەنى قىستاي المايمىن. بىرگە بارامىن دەسەڭ، قۋانامىن، بارمايمىن دەسەڭ، اتا- اجەمەن بىرگە قالادا قالىپ، جۇمىسىڭدى جالعاستىر. كەلىپ- كەتىپ تۇرامىن»، — دەدى. اتا- اناممەن اقىلداسىپ، ءوزىم دە ءبارىن وي تارازىسىنا سالىپ، ەرىمنىڭ سوڭىنان ەرىپ قىرعا بىرگە باراتىن بولدىم.
— باستاپقى كەزدە قانداي قيىندىقتارعا تاپ بولدىڭىزدار؟ قازىر ۇيرەنگەن شىعارسىزدار؟
وركەن:
— ماعان بۇل تىرلىك تاڭسىق ەمەس. باسىندا ايتقانىمداي، بالا كۇنىمنەن كورىپ- ءبىلىپ، جاساپ جۇرگەن جۇمىسىم. ءشاريپاعا قيىن بولماسا، بىلمەيمىن ال.
ءشاريپا:
— شىنىمدى ايتسام، باسىندا ماعان وڭاي بولمادى. نەگىزى، مەن اۋىلدا وسكەن قىزبىن. اتا- انامنىڭ 6 جىل زارىعا كۇتكەن تۇڭعىشىمىن. اكەم ەركەلەتىپ ءوسىردى. ءوزى اۋىل يمامى. ارقاسىنا مىنگىزىپ الىپ، اۋىلدىڭ بۇكىل قوناقتىعىنا اپاراتىن. ءوزىم كىشكەنتايىمنان پىسىق بولىپ ءوستىم. قوناققا بارعاندا، اۋىلدىڭ باتاگوي قاريالارى، اق جاۋلىقتى اپالارى «تاقىلداپ تۇرعان تورعاي قىز» كەلە جاتىر دەپ كۇلەتىن. نەگە تورعاي قىز؟ نەگىزى مەن تورعاي توپىراعىنىڭ پەرزەنتىمىن. ءسابي كۇنىمدە باتىسقا كوشىپ كەلىپ، وسى جاقتان، دالىرەك ايتقاندا، جانىبەك اۋدانى قامىستى اۋىلىنان قۇتتى قونىس تاپقان جاندارمىز. ءسويتىپ اۋىلدىڭ ۇلكەندەرى مەنى قىزىق كورىپ، ولەڭ وقىتىپ، باتا بەرگىزىپ، جاتقا بىلەتىن سۇرەلەرىمدى ايتقىزاتىن. ءسويتىپ اكەم مەن اناما، تۇتاس اۋىلىما ەركەلەپ وسكەن قىزبىن عوي. وركەن جاقسى وقىدىم دەپ جاتىر عوي. مەن دە وركەن سياقتى مەكتەپتى «التىن بەلگىگە» ءبىتىردىم. وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق «اباي وقۋلارىنىڭ» جەڭىمپازى، مۇقاعالي ماقاتايەۆ، ماحامبەت وقۋلارىنىڭ جۇلدەگەرىمىن. اكەم « قىزىم جۋرناليست بولادى، ونى كوپ مازالاماڭدار» دەپ ءۇي تىرلىگىنە ارالاسقانىمدى قۇپتامايتىن. قىز كۇنىمدە ءۇي تىرلىگىنە مۇلدە ارالاسپادىم.
سوسىن دا شىعار، تۇرمىسقا شىققاندا ماعان وڭاي بولمادى. ءبىراق، مەن قارت پەن كەمپىردىڭ قولىنا كەلىن بولىپ ءتۇستىم. ولار «كەلىن» دەپ ەمەس، نەمەرە دەپ كوردى مەنى. سول كىسىلەردىڭ قولداۋىمەن، ۇلكەن ەنەمنىڭ (اجەمنىڭ) كورەگەندىلىگىمەن كەلىندىك ءومىردىڭ العاشقى جىلىندا- اق ءبىراز نارسەنى ۇيرەندىم. دەسە دە، قالاداعى تىرلىك پەن قىردىڭ جۇمىسى جەر مەن كوكتەي. قىرعا كوشىپ كەلگەن جىلى نە وت جاعا المايمىن، نە سيىر ساۋا المايمىن. ارينە، قيىن بولدى. وتە قيىن بولدى. اسىرەسە، نە ەلەكتر جەلىسى تارتىلماعان، نە گاز جۇرگىزىلمەگەن، جارىق جوق، گاز جوق، بايلانىس جوق جەردە قالاي وتىرامىن دەپ ىشتەي قاتتى قينالدىم. جارىق كۇن باتارەياسىمەن. بۇلتتى كۇندەرى جارىقتى ۇنەمدەيمىز. تەك كەشتە عانا جاعامىز سۆەتتى. كۇن شىققاندا قۋانامىز. ايتەۋىر ءبىر ساعات بولسا دا تەلەديدار قاراپ الامىز عوي دەپ. تۇرمىستىق تەحنيكادان تەك تەلەديداردى عانا قوسا الامىز. باسقا بىرەۋىن دە كوتەرمەيدى. توڭازىتقىشتى تەك جازدا عانا قوسامىز. كەيىن ءبىر جىلدان كەيىن وركەن اۋىلعا ينتەرنەت ورناتاتىن بولدى. وعان قالاي قۋانعانىمدى بىلسەڭىز. وي، ءتورت جىلدا قيىن دا، قىزىق تا كۇندەر ءوتتى عوي، قايسىبىرىن ءتىزىپ وتىرايىن. باستىسى، ۇيرەندىك قوي ايتەۋىر.
— مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋ باعىتىندا قانداي جوبا- جوسپارلاردى قولعا الماقشىسىزدار؟ مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ بار ما؟
وركەن:
— بۇگىنگى تاڭدا بيزنەس پەن باسەكەگە قابىلەتتى ادامدار سانىنىڭ كوبەيۋى قۋانتادى. ولار حالىقتىڭ ءال- اۋقاتىن ارتتىرىپ، ەل ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنا دا زور ۇلەس قوسادى. وسى ورايدا مەملەكەت ەڭبەك ەتەمىن، كاسىپ باستايمىن دەگەندەرگە ءبىراز مۇمكىندىك بەرىپ وتىر عوي. تەك نيەت بولسا بولعانى. قازىر مەملەكەت تاراپىنان قارجىلاي قولداۋ تاۋىپ، شارۋاسىن دوڭگەلەتىپ وتىرعان جاس كاسىپكەرلەر وتە كوپ. ءبىراق بىزدىكى اتاكاسىپ. تالاي جىلعى ماڭداي تەرمەن، ادال ەڭبەكپەن جينالعان مال. ءبىراق بۇيىرسا، كاسىپتى كەڭەيتۋ ماقساتىندا وركەنيەت بار جەرگە، اۋدان ورتالىعىنا قاراي جاقىنداپ، سول جەردەن ءبىر ءىس باستاماقشىمىز. ازىرگە تەك قۇرىلىس جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتىر. «ساباقتى ينە ساتىمەن» دەگەندەي، جوسپارىمىزعا ساي جۇمىسىمىز ۇيلەسىپ جاتسا، مەملەكەت ۇسىنعان باعدارلامالاردى دا بايقاپ كورەمىز.
— قىردا وتىرىپ، بالالارىڭىزدى قالاي تاربيەلەپ جاتىرسىزدار؟
وركەن:
— وتاۋ قۇرعانىمىزعا بيىل 6 جىل بولادى. اللاعا شۇكىر، ءبىر ۇل، ءبىر قىزىمىز بار. اۋدان ورتالىعىندا ءۇيىمىز بار. اتا- انامىز قازىر سوندا نەمەرەلەرىمەن بىرگە تۇرادى. اتا- اجەسىنىڭ تاربيەسىن كورىپ وسكەن بالا جامان بولمايدى، ءوزىم دە قارت پەن كەمپىردىڭ بالاسىمىن عوي.
ەكەۋى دە ءالى كىشكەنتاي بولعاسىن با، تەنتەكتەۋ، ەركە. ءبىراق بالا بىزدىكى بولعاسىن، جاۋاپكەرشىلىك تە ءبىزدىڭ عانا موينىمىزدا. سوندىقتان بالا بولسا دا، كىشكەنتايىنان تارتىپكە شاقىرىپ، بالاعا دۇرىس باعىت بەرۋ كەرەك دەپ ويلايمىز.
ءشاريپا:
— وسى ءساتتى پايدالانىپ، الدىمەن اتا- انامىزعا راحمەت ايتقىم كەلەدى. كۇن دەمەي، ءتۇن دەمەي، نەمەرەلەرىنىڭ استى- ۇستىنە ءتۇسىپ، باعىپ- باپتاپ وتىرعان سول كىسىلەر. ۇلكەنىن 9 ايىندا، كىشىسىن 1بجاسقا كەلگەندە، باۋىرلارىنا باستى. ەكەۋى بالا بولسا دا، ءبارىن تۇسىنەدى. ەشكىمدى ءبولىپ- جارماي، «اتا- اجەنى دە، پاپا- مامانى دا جاقسى كورەمىز» دەپ ءبىزدى الداپ قويادى. ەكەۋى دە بوبەكجايعا بارادى. اتا- اجەسى وزدەرى اپارادى، وزدەرى اكەلەدى. مەرەكەلىك شارالار، اتا- انالار جينالىسىنا دا اجەسى ەكەۋمىز الماسىپ بارامىز.
قىستا قىرداعى ءۇي سالقىن، سوندىقتان قىستا قىرعا كوپ اكەلمەيمىز. كوكتەم شىعىسىمەن، ءبىر اپتا، 10 كۇنگە دەمالىسقا الىپ كەلەمىز. كوبىنە ۇلدى اكەلەمىز. ەر بالا عوي، دالاعا شىعىپ، اكەسىنىڭ جۇمىسىن كورسىن، كوزى ۇيرەنسىن، شىنىقسىن دەگەن نيەتتە. قوي ايداپ كەلۋگە جاراپ قالدى. رامازاننىڭ الەۋجەلىگە قوي باعىپ جۇرگەن ۆيدەوسىن سالىپ ەدىك، 3,5 ميلليون قارالىم جيناپ، وتاندىق ارنالاردىڭ ءبىرازى حابارعا شاقىرعان. ونىمەن اتا- اجەسى «بالالاردى سالماڭدار، شىعارماڭدار، كوز تيەدى» ، دەپ رۇقسات ەتپەدى. ءۇش اي جازدا تولىعىمەن قىردا بولادى ەكەۋى دە. اكەسى ايتقانداي، ەكەۋى دە ەركە. كەيدە كۇلەمىز، قازىر مال باعىپ وتىرمىز عوي، ءبىراق بالا باققاننان مال باققان الدەقايدا وڭاي ەكەن دەپ. مەن ءۇشىن ەڭ قيىن جۇمىس — بالا تاربيەلەۋ سياقتى. ۇلىمىز ۇلىقتى، قىزىمىز قىلىقتى بولسىن دەپ اتا- اجەسى بار، اكەسى بار، تورتەۋمىز بارىنشا تاربيەلەپ جاتىرمىز ەندى.
— الداعى ارمان- ماقساتتارىڭىز قانداي؟ ل. گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن بىتىرگەننەن كەيىن «اقجايىق» تەلەارناسىندا قىزمەت اتقارىپ، ەلگە ءبىراز تانىلىپ قالدىڭىز. «اتىراۋ» تەلەارناسىندا دا جۇمىس ىستەدىڭىز. جۋرناليستيكاعا قايتا ورالعىڭىز كەلمەي مە؟
وركەن:
— ارمان دەگەن كوپ بەلەس، بىرىنە شىقساڭ، ءبىرى بار دەگەندەي، ارمانداۋ تەگىن بولعان سوڭ، ارمانداي بەرەمىز. ءبىراق ءبارى بوس ارمان بولىپ قالماسىن دەپ العا قويعان ءبىراز ماقساتتار دا بار. قازىر سوعان جەتۋ جولىندا تىنباي ەڭبەك ەتىپ جاتىرمىز. ءبارى ءوزىمىز ءۇشىن، بالالارىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن عوي. دالادا ەشكىم ەرىككەننەن تۇرمايدى. وسىنى ءشاريپانىڭ قۇلاعىنا كۇندە قۇيىپ وتىرامىن. ايتپەسە، ارىگە بارماي- اق قويايىق، اينالاداعى الىس- جاقىن اعايىننىڭ ءوزى كەيدە: «ەكەۋى دە وقىعان، توقىعان، كەرەمەت جاستار. مال باعىپ كەتكەنى نەسى؟»، دەپ اياپ جاتادى. مەن ونداي سوزدەرگە ءمان بەرمەيمىن، ايەلىم كەيدە كوڭىلىنە الىپ قالادى، سول كەزدە «بىزدە دە ءبىر ارمان بار»، دەي سال، اقتالما»، دەپ قويامىن.
ءشاريپا:
— وركەن ەكەۋمىزدىڭ ارمانىمىز ءبىر. اتا- انامىز ءبىزدى ماقتان تۇتاتىنداي، ۇرپاعىمىز ءبىز ءۇشىن ۇيالمايتىنداي، ءوزىمىز دە وكىنبەيتىندەي ءماندى دە ءساندى عۇمىر كەشۋ. ەشكىمگە قياناتىمىز تيمەي، ادال تۇرىپ، ادال ءجۇرىپ، ادال ەڭبەك ەتۋ.
ال جۋرناليستىك جۇمىسىما قاتىستى ايتارىم، ءبىراز ادامنىڭ قوياتىن ساۋالى وسى. قازىر الەۋجەلىدە بلوگ جۇرگىزەمىن. ينستاگرامم، تيك- توك جەلىسىنە سالاتىن ۆيدەولارىم ميلليونداپ قارالىم جيناپ، مىڭداعان ادام ءلۇپىلىن باسىپ، جۇرەكجاردى لەبىزىن جازىپ جاتادى. ول جاقتاعى وقىرمان دا «جۇمىسىڭىزعا ورالاسىز با؟» دەگەن سۇراقتى ءجيى قويادى. مەن قىسقا قايىرايىن. ءساتى كەلگەندە، جارقىراپ ەفيرگە شىعامىن، بۇيىرسا. ءبىراق قاشان، ازىرگە بەلگىسىز. ءبارى ءوز ۋاقىتىمەن، ءوز ورنىمەن.
— اڭگىمەلەرىڭىزگە راحمەت. قازاقتىڭ جاستارى وزدەرىڭىزدەي ەڭبەكقور بولسىن!
اۆتور
عايساعالي سەيتاق