قاڭعىباس ءيت قاۋىپ تۋدىرادى

استانا. قازاقپارات - ەلدىڭ قاي ايماعىندا بولماسىن بۇرالقى يتتەر كوبەيىپ بارادى. قوعامدا «جانۋارلارعا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋ تۋرالى» زاڭعا بايلانىستى ۇلكەن رەزونانس بولعانىمەن، تۇيتكىلدىڭ ءتۇيىنى تارقاتىلىپ، زاڭعا وزگەرىس ەنگىزىلەر ەمەس.

جاقىندا پارلامەنت دەپۋتاتتارى جوعارىداعى زاڭنىڭ كەم-كەتىگىن انىقتاپ، تۇزەتۋلەر ەنگىزۋ بويىنشا تاعى ءبىر مارتە تالقىعا سالعان. وزەكتى ماسەلەدە حالىقتىڭ پىكىرى ەكىگە جارىلدى. بىرەۋلەر بۇرالقى يتتەردى اتىپ، كوزىن جويۋ قاجەت دەسە، ەندى بىرەۋلەر جانۋارلارعا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراپ، قوعامدا زاڭنىڭ ساقتالۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيدى.

دەپۋتاتتار تەك وسى جىلدىڭ توعىز ايىندا ەل ىشىندە 42 مىڭنان استام ادامدى ءيت قاپقانىن اتاپ كورسەتتى. ارينە، بۇل ساننىڭ ارتىندا قۇزىرلى ورگاندار مەن جەرگىلىكتى اكىمدىكتەر ارەكەتىنىڭ جەتكىلىكسىزدىگى مەن ەڭ الدىمەن زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزۋ جايى باسى اشىق كۇيدە تۇر. دەگەنمەن زاڭ شەڭبەرىندە ءتيىستى ناتيجەگە جەتە قويۋ ءۇشىن دە قاڭعىباس جانۋارلاردى ۋاقىتشا بولسا دا ۇستايتىن ارنايى ورىنداردىڭ جوعى دا ايان. بۇرالقى يتتەر اينالاسىنداعى داۋ اقمولا وبلىسىندا دا وزەكتىلىگىن جويماي، كەرىسىنشە كۇن ساناپ قوعامنىڭ اشى جانايقايىن تۋدىرىپ تۇر. جاقىندا وبلىس ورتالىعى - كوكشەتاۋدا كوشە بويىندا اتىپ ولتىرىلگەن يتتەردىڭ جايراپ جاتقانى جايلى جانۋارلاردى قورعاۋشىلار ماسەلە كوتەردى. جەرگىلىكتى بيلىك بۇل ىسپەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى اينالىسىپ جاتقانىن، الداعى ۋاقىتتا وبلىستىڭ بارلىق اۋدانىندا جانۋارلاردى ۋاقىتشا ۇستاۋ بەكەتتەرىن سالۋ جوسپارلانعانىن ايتتى.

وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى مۇرات بالپاننىڭ مالىمەتىنشە، 2022 -جىلى «جانۋارلارعا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋ تۋرالى» زاڭ كۇشىنە ەنگەننەن كەيىن بۇرالقى يتتەر مەن مىسىقتاردى اۋلاۋ تولىقتاي توقتاتىلعان. بۇل قاڭعىباس جانۋارلاردىڭ، اسىرەسە يتتەردىڭ شامادان تىس كوبەيۋىنە جول اشقان. تەك بيىلدىڭ وزىندە بۇرالقى يتتەر سانىن رەتتەۋگە وبلىس بيۋدجەتىنەن 96,5 ميلليون تەڭگە بولىنگەن. جىل باسىنان بەرى وبلىس اۋماعىندا 6 مىڭنان استام بۇرالقى ءيت اۋلانعان. دەگەنمەن ءيت تالاپ اۋرۋحانادا دارىگەر كومەگىنە جۇگىنگەن تۇرعىندار سانى دا ازايماي وتىر. تەك سوڭعى 10 ايدىڭ ىشىندە وبلىس اۋماعىندا 1750 ادامدى ءيت قاپسا، ونىڭ 409 ى كوكشەتاۋ قالاسىندا تىركەلىپ وتىر.

الەۋمەتتىك جەلىدە كوكشەتاۋ قالاسىنىڭ بىرنەشە بولىگىندە ءيت اتىپ جاتقانى تۋرالى ۆيدەولار جەلدەي ەسكەن. جانۋارلار جاناشىرلارىنىڭ مالىمەتىنشە، ولارعا وسىنداي اتىستان كەيىن ءيتىن تابا الماي قالعان قالا تۇرعىندارى حابارلاسقان. جانۋارلاردى قورعاۋ ۇيىمدارىنىڭ وكىلدەرى يتتەر ءولىپ جاتقاندىقتان، وق ىشىندە ۋ بولدى دەپ ەسەپتەيدى. ال بۇعان «جانۋارلارعا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋ تۋرالى» زاڭعا سايكەس تىيىم سالىنعان.

- يتتەردى ءتىپتى بالالاردىڭ كوزىنشە اتىپ تاستايدى. بالالار ءوز يتتەرىن قۇتقارىپ قالماق بولعان. ءبىراق ول ءولدى. ەكىنشى ءبىر ءيت ونىڭ قانىن جالاپ، سودان كەيىن سال بولىپ قالدى. مىنە، ەكى اپتادان بەرى كۇتۋدەمىز. ءيا، كوشەدە يتتەردىڭ كوبەيىپ كەتكەنىن تۇسىنەمىز. ءبىراق بولىنگەن قاراجاتقا ەشتەڭە ىستەلمەگەن، - دەيدى ۆولونتەر، جانۋارلار قورعاۋشىسى انگەلينا مەلەتەنكو.

دەگەنمەن جەلىدە ماسەلەنى تالقىعا سالعان حالىقتىڭ پىكىرى ەكىگە جارىلعان. بىرەۋلەر بۇرالقى يتتەردى اتۋ كەرەك دەسە، بىرەۋلەر جانۋارلارعا ادامگەرشىلىكپەن قاراۋ قاجەت دەگەن پىكىرلەرىن بىلدىرگەن.

- ارينە، ماسەلە اسا وزەكتى. وبلىستا زاڭ رەگلامەنتىنىڭ ساقتالۋى بويىنشا ءبىرقاتار شارا قابىلدانىپ جاتىر. بۇگىندە يتتەر مەن مىسىقتار اۋلاناتىنى راس. سوڭعى شاعىمدار «جايلاۋ» شاعىناۋدانىندا بولدى. اتالعان جاعدايلار بويىنشا ءقازىر تەكسەرىس جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتىر. ىسكە ىشكى ىستەر ورگاندارى دا قوسىلدى، - دەپ اتاپ ءوتتى مۇرات بالپان.

«شانس نا سپاسەنيە» قوعامدىق ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى انتون ماليدىڭ ايتۋىنشا، جانۋارلار قورعاۋشىلارى پوليتسياعا ارىز جازعانىمەن، ءىس سول كۇيى قوزعالماعان.

- ولار «ۆەتەريناريا ۇيىقتاتاتىن ءدارى بەرىپ اتقان» دەپ ءىستى جاۋىپ تاستادى. ءتىپتى، ءبىز وقتاردى جىبەرگەنىمىزبەن، وعان ساراپتاما دا جاسالعان جوق. كۋاگەرلەردەن سۇراپ، كامەرالاردى دا قاراعان جوق. وسىدان كەيىن ءبىز قىلمىستى جاسىرۋشىلىققا پروكۋراتۋرا مەن پوليتسيا دەپارتامەنتىنە ارىز بەردىك. پوليتسيا دەپارتامەنتى ونى سوتقا دەيىنگى ءىستى باستاۋ ءۇشىن كوكشەتاۋ قالاسىنىڭ پوليتسيا باسقارماسىنا جولدادى. ءبىراق ماتەريالدى كەرى قايتارىپ، قىلمىستىق قۇرامدى سول كۇيى قاراعان جوق، - دەيدى انتون.

اقمولا وبلىسىنىڭ پوليتسيا دەپارتامەنتىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى جايلاۋ شاعىناۋدانىندا يتتەردى اتۋ فاكتىسى جونىندە تۇسكەن ءوتىنىش بويىنشا تەكسەرىس جۇرگىزىلگەنىن حابارلادى.

- كوكشەتاۋ قالاسى ۆەتەرينارلىق ستانساسىمەن شاعىناۋدان تۇرعىندارىنان جانە №21-ورتا مەكتەپتىڭ ديرەكتورىنان تۇسكەن كوپتەگەن جازباشا ءوتىنىش بويىنشا ازاماتتاردىڭ ءومىرى مەن دەنساۋلىعىنا، ونىڭ ىشىندە مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ ومىرىنە قاۋىپ توندىرەتىن بۇرالقى يتتەردى ۇيىقتاتۋ شارالارى جۇرگىزىلگەنى انىقتالدى. سونىمەن بىرگە اتالعان شارالار بەكىتىلگەن تالاپتارعا سايكەس جۇرگىزىلگەنى كوكشەتاۋ قالالىق ۆەتەرينارلىق ستانسا باسشىسىنىڭ ارەكەتىنەن قىلمىستىق قۇقىقبۇزۋشىلىق قۇرامى بولماعانى انىقتالدى، - دەدى پوليتسيا دەپارتامەنتىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى.

وبلىستىق ۆەتەريناريا باسقارماسىنىڭ باسشىسى تالعات ءجۇنىسوۆ بۇگىندە قاڭعىباس جانۋارلار بويىنشا تەندەردى جەڭىپ العان جەتكىزۋشىنىڭ مەملەكەتتىك تاپسىرىستى جاۋىپ تاستاۋىنا بايلانىستى بۇل ماسەلەگە تەك ۆەتەرينارلىق ستانسا جاۋاپ بەرەتىنىن اتاپ ءوتتى.

- قازىر جىل سوڭىنا دەيىن از عانا ۋاقىت قالدى. كىشكەنتاي سوماعا كونكۋرس جاريالاعانىمىزبەن، ەشكىم قاتىسقان جوق. بۇل مىندەتتى ۆەتەرينارلىق ستانساعا جۇكتەۋگە ءماجبۇر بولدىق. ءبىراق ولار ءيت قاپقان نەمەسە شابۋىل جاساعان جاعدايدا ارىز بويىنشا عانا شىعا الادى. ولارمەن ۋچاسكەلىك ينسپەكتور مەن اكىمدىك قىزمەتكەرى بىرگە بارادى، - دەپ ءتۇسىندىردى تالعات ءجۇنىسوۆ.

دەپۋتاتتار كۇن تارتىبىندە تۇرعان «جانۋارلارعا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋ تۋرالى» زاڭدى تاعى ءبىر مارتە تالقىعا سالدى. قىزۋ پىكىرتالاس كەزىندە جانۋارلاردى اۋلاعاننان كەيىن 15 كۇن ىشىندە يەسى كەلىپ الماعان جاعدايدا ەۆتانازيالاۋدى ەنگىزۋ تۋرالى ۇسىنىس ەنگىزىلدى. بۇل ۇسىنىستى جاقتاۋشىلار تەك وسىلايشا عانا كوشە كەزگەن بۇرالقى يتتەردىڭ سانىن ازايتۋعا بولاتىنىن ايتادى. ال قارسى داۋىس بەرگەندەر «اۋلاۋ، ستەريلدەۋ، ەكپە ەگۋ جانە كەرى قايتارۋ» باعدارلاماسىنىڭ ءوز مىندەتىن ورىنداۋعا قاۋقارلى دەپ سانايتىنىن، سوندىقتان ءۇي جانۋارلارىن تاستاپ كەتكەندەرگە جوعارى جاۋاپكەرشىلىك ەنگىزۋدى ۇسىندى.

- ولار ەۆتانازيانى ەنگىزگىسى كەلىپ وتىر. ءىس جۇزىندە زاڭمەن زاڭنىڭ كۇشىن جويماق. كسرو كەزىندە دە، تاۋەلسىز قازاقستاندا دا ءدال سولاي يتتەردى اتاتىن. ءبىراق ماسەلە شەشىلگەن جوق. كوشەلەردە بۇرالقى يتتەر وسى «اۋلاۋ، ستەريلدەۋ، ەكپە ەگۋ - بوساتۋ» باعدارلاماسى بويىنشا ساپالى جۇمىس ىستەگەن جاعدايدا عانا بولمايدى. ەكى جىل ىشىندە سانى ازايۋى ءتيىس. بىرىنشىدەن، ستەريلدەنگەن يتتەر توپقا قوسىلمايدى. ولار قالادا ازايىپ كەلەدى. ەكىنشىدەن، ولار كوبەيمەگەندىكتەن، جاڭا ۇرپاق بولمايدى. كوشەدەگى بۇرالقى يتتەردى تۇراقتى تۇردە تاماقتاندىرماسا، ءىس جۇزىندە ءبىر-ەكى جىل عانا ءومىر سۇرەدى. نەگىزىنەن، بارلىق تاستالعان ءيت العاشقى قىسقا شىداي المايدى، - دەيدى ۆولونتەر انگەلينا مەلەتەنكو باق وكىلدەرىنە بەرگەن جاۋابىندا.

ۆولونتەر كوپ كۇشىك وسىنداي قىمبات ستەريلدەۋگە بايلانىستى كوشەگە تاستالادى دەپ سانايدى. ويتكەنى كوكشەتاۋ قالاسىندا ءبىر كۇشىكتى ءيتتى ستەريلدەۋ 35 مىڭ تەڭگە تۇرادى. مۇنى كوپشىلىكتىڭ قالتاسى كوتەرە بەرمەيدى.

- كۇشىكتەردى تاستاپ كەتۋ ماسەلەسىن تۇپكىلىكتى شەشۋ ءۇشىن جەڭىلدىكتى ستەريلدەۋگە قاراجات ءبولىنۋى ءتيىس. ويتكەنى ونى جۇرگىزۋگە ءبارىنىڭ مۇمكىندىگى جوق قوي. تىم بولماعاندا ايىنا ءبىر رەت وسىنداي اكسيا جۇرگىزىلسە ءجون بولار ەدى. دامىعان ەلدەردە دە ءۇي جانۋالارىن لاقتىرىپ تاستاعانى ءۇشىن ۇلكەن ايىپپۇل سالىنادى، - دەيدى انگەلينا مەلەتەنكو.

وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى بۇرالقى يتتەر جاعدايىن تۇراقتاندىرۋ ءۇشىن قالا جانە اۋدان اكىمدىكتەرى جانۋارلاردى ۋاقىتشا ۇستاۋ بەكەتتەرىن سالۋ ماسەلەسى قارالىپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى.

- ءبىز بۇگىندە ءاربىر اۋداندا جانۋارلاردى ۋاقىتشا ۇستاۋ بەكەتتەرىنىڭ قۇرىلىسى بويىنشا شارالاردى قابىلداۋدى ۇسىنىپ وتىرمىز. تيپتىك جوبالار ىستەلدى. ءبىراق ول قىمباتقا تۇسەدى. دەگەنمەن العاشقى قادامدار جاساۋىمىز قاجەت. باسقا امالىمىز دا جوق، - دەدى مۇرات بالپان.

وسىعان دەيىن ءماجىلىس دەپۋتاتى ەربولات ساتىبالدين بۇرالقى يتتەر ماسەلەسىن شەشۋدىڭ بىرنەشە جولى تۋرالى اتاپ وتكەن ەدى. ونىڭ ايتۋىنشا، ءبىرىنشىسى جوعارىدا اتالعانداي اۋلاۋ، ستەريلدەۋ جانە قورشاعان ورتاعا قايتا جىبەرۋ بولسا، ەكىنشىسى قايتارۋسىز اۋلاۋدىڭ ءوزى ەكى تۇرگە بولىنەدى. ءبىرىنشىسى ءومىر بويى ۇستاۋ بولسا، ەكىنشىسى - ەۆتانازيا جاساۋ. سونىمەن بىرگە زاڭدا بۇرالقى يتتەر سانىن ازاتۋ جانە وسىمەن بايلانىستى قاۋىپتەر ماسەلەسى دە تالقىعا تۇسۋدە. دەپۋتات تا ءوز سوزىندە بۇرالقى يتتەر تاعدىرى بويىنشا حالىقتىڭ پىكىرى ەكىگە جارىلىپ وتىر.

- يتتەردى قايتارۋسىز اۋلاۋدى قولدايتىن ادام كوپ. ولاردىڭ ءوز كەلتىرەتىن دايەكتەرى مەن ۋاجدەرى بار. ءبىرقاتارى يتتەرگە ەكپە سالىپ، ستەريلدەپ، جىبەرە سالۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيدى. يەلەرى بار يتتەرگە كەلسەك، 2021 -جىلعى زاڭدا يەلەرىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن رەتتەيتىن باپ بولعانىمەن، قازىر بۇل باپ جۇمىس ىستەمەيدى. قازىر وسى باپتى قوسۋ ماسەلەسى قارالىپ جاتىر. سوڭعى مالىمەتتەر بويىنشا ەلىمىزدە 300 مىڭنان استام بۇرالقى ءيت بار. ولاردىڭ ءبارىن ءبىر مەزەتتە اۋلاپ ستەريلدەۋ ءۇشىن 15 ميلليارد تەڭگەگە جۋىق قاراجات قاجەت. ونىمەن قوسا، جىل سايىن ەكپە جۇرگىزۋ قاجەت. سوندىقتان ءبىز مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە قوسىمشا جۇكتەمە تۋعىزباۋ ماسەلەسىن دە ەسكەرۋىمىز قاجەت، - دەيدى ءماجىلىس دەپۋتاتى ەربولات ساتىبالدين.

وسى ورايدا دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنە قاراستى سانيتارلىق باقىلاۋ كوميتەتىنىڭ بيوقاۋىپسىزدىك جانە ەرەكشە قاۋىپتى ينفەكسيالاردى ەپيدەميولوگيالىق قاداعالاۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى جانات جامالبەكوۆا جىل سايىن بۇرالقى يتتەردىڭ 50-60 مىڭ ادامدى قاۋىپ الاتىنى جونىندە قورقىنىشتى ستاتيستيكانى جەتكىزگەنىن اتاپ كەتكەن ءجون.

- ەلدە جىل سايىن قۇتىرۋعا قارسى 200 مىڭنان استام ەكپە بولىنەدى. وكىنىشكە قاراي، بۇرالقى يتتەردەن جاپا شەككەن ادامدار سانى ۇلعايىپ كەلەدى. جىل سايىن 50-60 مىڭعا دەيىن ادامدى ءيت قاۋىپ جاتىر. بيىلعى 10 اي ىشىندە عانا 44 مىڭ ادامدى ءيت قاپقان. بۇل، ارينە، تەك مەديتسينالىق كومەككە جۇگىنگەندەرى عانا. ءىس جۇزىندە بۇدان الدەقايدا كوپ بولۋى دا مۇمكىن، - دەيدى جانات جامالبەكوۆا.

P. S.
تۇيتكىلدى ماسەلە قوعامنىڭ دا، پارلامەنتتىڭ دە ۇزاق ۋاقىت تالقىسىنا ءتۇستى. ءبىراق كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەلدە ءۇي جانۋارلارىن ستەريلدەۋگە مىندەتتەيتىن زاڭ دا بولماي شىقتى. ءبىرىڭعاي بەكىتىلگەن جۇيە جوق. اسىل تۇقىمدى يتتەردى ساتاتىنداردىڭ قىزمەتىن رەتتەيتىن ەرەجە دە جوق. زاڭ ەنگىزىلگەنىمەن، جانۋارلاردى ۋاقىتشا ۇستايتىن ورىننىڭ ءوزىن ازىرلەي الماي وتىرمىز. سوندىقتان جوعارىداعى تۇيتكىلدەردى شەشۋ ءۇشىن بىرىنشىدەن زاڭ قاعيدالارىن دەرەۋ ارادا جۇيەلەپ، سودان سوڭ قورىتىندى شىعارۋ قاجەت سياقتى.

ابزال الپىسباي ۇلى،

اقمولا وبلىسى

 aikyn.kz