ناۋرىزناما: مادەنيەت جانە ۇلتتىق سالت-ءداستۇر كۇنى
استانا. KAZINFORM - ءاربىر ۇلتتىڭ تاريحي وتكەنى مەن مادەنيەتى - ونىڭ بولاشاعىنا نەگىز قالاۋشى ماڭىزدى فاكتورلار. قازاق حالقىنىڭ باي مادەني مۇراسى مەن سالت-ءداستۇرى - ۇلتتىڭ رۋحاني بايلىعىنىڭ نەگىزى ەكەنى ءسوزسىز. 17-ناۋرىز - مادەنيەت جانە ۇلتتىق سالت-ءداستۇر كۇنى ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق مۇراسىنا دەگەن قۇرمەتىمىزدى ارتتىرىپ، ونى بولاشاق ۇرپاققا جەتكىزۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ايقىندايدى.
ۇلتتىق سالت-داستۇرلەر - حالىقتىڭ عاسىرلار بويى جيناقتاعان ومىرلىك تاجىريبەسىن، دۇنيەتانىمىن، رۋحاني قۇندىلىقتارىن، سونداي-اق ءبىرتۇتاس حالىق رەتىندە قالىپتاسۋ جولىندا پايدا بولعان الەۋمەتتىك جانە مورالدىق نورمالاردى بىلدىرەدى. ولار ۇرپاقتان-ۇرپاققا مۇرا بولىپ قالدى جانە سول ارقىلى حالىقتىڭ ۇجىمدىق بىرلىگىن ساقتاپ، قوعامنىڭ مورالدىق-ەتيكالىق كودىن نىعايتتى.
ۇلتتىق سالت-داستۇرلەردىڭ ەڭ تەرەڭ ماڭىزى - ولار ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاپ، ۇلتتىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگىن قالىپتاستىرادى. ءاربىر ءداستۇر، سالت، ءراسىم ۇلتتىڭ تاريحى مەن مادەنيەتىن كورسەتىپ، كەلەشەك ۇرپاققا ساباق بولارلىق قۇندىلىقتاردى ۇسىنادى. مىسالى، قازاق حالقىنىڭ داستۇرلەرىندە قوناقجايلىلىق، ۇلكەندى سىيلاۋ، ءتالىم-تاربيە ماسەلەلەرىنە ەرەكشە ءمان بەرىلەدى، بۇل الەۋمەتتىك تۇراقتىلىق پەن ادامدار اراسىنداعى سىيلاستىقتى ساقتاۋعا ىقپال ەتەدى.
قازىرگى قازاق قوعامىندا ءوزىنىڭ ۇلتتىق سالت-داستۇرلەرىن قايتا جاڭعىرتۋعا قاجەتتىلىك سەزىنىپ وتىر. اسىرەسە، بۇگىنگى قوعامنىڭ جەتىلۋىمەن قاتار، جاستاردىڭ بويىندا ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ساقتاۋ جانە قادىرلەۋ ماڭىزدى بولىپ تۇر. ۋاقىت وتكەن سايىن كەيبىر سالت-داستۇرلەرىمىزدىڭ قوعامداعى قۇندىلىعى ارتىپ كەلەدى. ماسەلەن:
قوناقجايلىلىق - وزەكتىلىگىن جوعالتپاعان سالت. قوناققا سىي-سياپات جاساۋ، ءبىر-بىرىنە دەگەن قۇرمەت كورسەتۋ - ءار قازاقتىڭ ومىرىندەگى ماڭىزدى ساتتەردىڭ ءبىرى. ول ادامدار اراسىندا دوستىق پەن سىيلاستىقتى ارتتىرىپ، قوعامداعى ۇقىپتىلىقتى قالىپتاستىرادى.
وتباسىلىق قۇندىلىقتار - اسا ماڭىزدى ينستيتۋت نىسانى. ۇلتتىق داستۇرلەردە وتباسى زور ورىن الادى: اتا-انانىڭ بالالارىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى، ۇلكەندەردى قۇرمەتتەۋ، تاربيە ماسەلەسى. بۇل سالتتار قازىرگى ۋاقىتتا دا وزەكتى، سەبەبى وتباسى - قوعامنىڭ نەگىزى.
اتا- بابا رۋحىنا تاعزىم ەتۋ - قازاق قوعامىندا ساقتالعان سالتتىڭ ءبىرى. ول حالىقتىڭ تاريحىنا دەگەن قۇرمەتتى ارتتىرىپ، اتا-بابا جولىن، ەرلىگىن جاستارعا ۇعىندىرۋعا كومەكتەسەدى.
توي-مەرەكە وتكىزۋ - حالىقتىڭ مادەنيەتىن ساقتاپ قانا قويماي، ونىڭ الەۋمەتتىك ومىرىندە ماڭىزدى ءرول اتقاراتىن سالت. مىسالى، ناۋرىز مەيرامى سياقتى ۇلتتىق مەرەكەلەردىڭ وتكىزىلۋى، ءاربىر ۇلتتىڭ مادەني بىرەگەيلىگىن قالىپتاستىرۋعا جانە قوعامدى بىرىكتىرۋگە كومەكتەسەدى.
- ناۋرىز مەيرامىنىڭ ءدىني سەنىمگە كەلتىرەتىن ەش زيانى جوق. ۇلت داستۇرىنە قاتىستى مەرەكە. ەسكى زامانداردا ءومىر سۇرگەن تۇرىك تەكتى حالىقتاردىڭ تابيعات جانە جاراتىلىس تانۋىنا، ءوز ومىرلەرىندەگى تۇرمىس-سالت، ادەت-عۇرىپتارىنا بايلانىستى يسلام دىنىنە كىرۋدەن بۇرىن بارلىققا كەلگەن «سالت پەن ءداستۇردى» ناسيحاتتايتىن ۇلى مەرەكەسى. بۇل مەرەكەگە ات ءۇستى قاراۋعا بولمايدى. ءبىر ۇلتقا ءتان مەرەكە- مەيرام سول ۇلتتىڭ تاريحىن، تۇتاس سالت-ساناسىن، ادەت عۇرپىن، تاريحي دۇنيەتانىمىن، ونەرى مەن ومىرىنە قاتىستى مادەنيەتىن اشىپ كورسەتەتىن كەرەمەت وراي. باسقا ۇلت پەن ۇلىستاردىڭ قارىم-قاتىناسىن جاقسارتاتىن مەرەكە. ۇمىت بولعان ءداستۇرىن قايتا جاڭعىرتاتىن مەرەكە. سوندىقتان ناۋرىز مەرەكەسىن قازاقستان حالقى ەڭ زور مەملەكەتتىك مەرەكە رەتىندە زاڭ جۇزىندە بەكىتى، جىل سايىن اتاپ ءوتىپ كەلەدى. بۇل - قۋانتاتىن جاعداي، - دەيدى ەتنوگراف-عالىم بولات بوپاي ۇلى.
تاريحي مۇرانى قايتا جاڭعىرتۋ مەن جانداندىرۋداعى نەگىزگى باعىتتاردىڭ ءبىرى - ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن جاڭعىرتۋ مەن ۇلتتىق مادەنيەتتى مەكتەپتەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارىندا كەڭىنەن ەنگىزۋ. ۇلتتىق سالت-داستۇرلەر مەن تاريحتى جاستارعا ۇعىندىرۋدا ماڭىزدى ءرول اتقاراتىن ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى مەن كۋرستارىن ەنگىزۋ قاجەت. مۇنىڭ ارقاسىندا جاستار وزدەرىنىڭ مادەني مۇراسىنا قۇرمەتپەن قاراپ، ونى بولاشاق ۇرپاققا جەتكىزۋ مىندەتىن تۇسىنەتىن بولادى. سونداي-اق، سالت-داستۇرلەردىڭ قازىرگى زامان تالابىنا ساي جاڭارۋىنا ءمان بەرۋ كەرەك. بۇل دەگەنىمىز - داستۇرلەردى تەك قايتا جاڭعىرتىپ قانا قويماي، ولاردى جاڭا فورماتتا جانە قازىرگى زامانعى قوعامعا ساي بەيىمدەۋ. مىسالى، تسيفرلىق پلاتفورمالار ارقىلى قازاقتىڭ ۇلتتىق مۋزىكاسىن، قولونەرىن، ۇلتتىق كيىمدەرىن كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ، ۇلتتىق تاعامداردى دايىنداۋ بويىنشا ماستەر-كلاسستار وتكىزۋ - جاستار اراسىندا ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى قايتا جانداندىرۋعا جول اشادى.
بولات بوپاي ۇلى بۇگىنگە دەيىن جەتكەن قازاق حالقىنىڭ سالت-ءداستۇر، ىرىم-تيىمدارىنىڭ عاسىرلار بويى سارالانىپ، ۋاقىت ەلەگىنەن وتكەن قۇندى ۇعىمدار ەكەنىن ايتادى.
- قازاق ىرىمى - قازاق عىلىمى. نانىم-سەنىمنىڭ ءتۇپ قازىعى - قازاق ىرىمدارى دەۋگە بولادى. قازاقتا جامان ىرىم جوق. ءبارى جاماندىقتان تياتىن، جاقسىلىققا جەتەلەيتىن ىرىمدار. سوندىقتان دا اتا-بابادان قالعان تاربيەلىك مانگە تولى ىرىمدار عاسىر سارابىنان ءوتىپ، ۇرپاقتان-ۇرپاققا جەتىپ وتىردى. جارامسىزدارىن ۋاقىت ەلەگىنەن وتكىزىپ ىسىرىپ تاستايدى دا، جارامدىلارى حالقىمىزبەن بىرگە ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى، - دەيدى ەتنوگراف.
ەسكە سالساق، بىلتىردان بەرى ناۋرىز مەرەكەسى ەلىمىزدە «ناۋرىزناما» دەيتىن اتاۋمەن ون كۇن قاتارىنان تويلانا باستادى.
اۆتور
ريزابەك نۇسىپبەك ۇلى