مەسقوبىز اسپابى تۋرالى نە بىلەمىز؟
استانا. KAZINFORM - الەمدە مۋزىكالىق اسپاپتاردى زەرتتەۋ عىلىمى ورگانولوگيا دەپ اتالادى. ياعني، ورگان - مۋزىكالىق اسپاپ، لوگوس - زەرتتەۋ. ونىڭ ىشىندە، قولمەن وينايتىن نەمەسە ۇرلەپ تارتىلاتىن دەپ بىرنەشە سالاعا بولىنەدى.
قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ورگانولوگياسى وتكەن عاسىردىڭ 60-70 -جىلدارى قولعا الىنىپ، عىلىمي- زەرتتەۋ باستالىپ كەتتى. باسى-قاسىندا ءجۇرىپ، كوپتەگەن ءداستۇرلى مۋزىكالىق اسپاپتى قايتا جاڭعىرتقان بولات سارىبايەۆ ەدى. بۇگىنگى جازباعىمىز دا وسى بولات شامعالي ۇلىنىڭ ەڭبەگىنىڭ ءبىر جەمىسىنە قاتىستى بولماق.
مەسقوبىز - ۇلتتىق ۇرلەمەلى مۋزىكالىق اسپاپ. تەرىدەن جاسالىپ، ارنايى تۇتىكشىلەرى ارقىلى دىبىس شىعارۋعا بولادى. ياعني، دىبىس شىعارۋ اۋىزبەن ۇرلەۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى. ەگەر الەمدىك ورگانولوگيا عىلىمىنداعى مۋزىكالىق اسپاپتاردىڭ جىكتەلۋىن قاراساق، تەمىردەن نە اعاشتان جاسالاتىن ۇرلەمەلى اسپاپتار بار ەكەنىن كورۋگە بولادى. مەسقوبىز وسى كلاسسيفيكاتسيادا - تەرىدەن جاسالىپ، ۇرلەۋ ارقىلى دىبىس شىعاراتىن مۋزىكالىق اسپاپتار توبىنا كىرەدى.
وسى جەردە ەسكەرە كەتەتىن ءبىر جايت بار. قازىرگى گرەگوريان كۇنتىزبەسى بويىنشا ەكى مىڭ جىلدان ءسال اسقانى بولسا دا، جالپى الەمنىڭ پايدا بولعانىنا ون مىڭداعان جىل وتسە دە، ءبىر وزگەرمەس قاعيدا بار. ول - بارلىعى ءبىر-بىرىنە ۇقساۋ زاڭدىلىعى. جەر شارىنىڭ ەكى ءتۇرلى نۇكتەسىندە تۇرسا دا، ءبىر ۋاقىتتا ءبىر نارسەنى ويلاپ تاباتىندار جوق ەمەس. ءدال وسى تۇجىرىم مۋزىكالىق اسپاپتارعا دا قاتىستى. ءبىزدىڭ ونەرىمىز قانشالىقتى دەربەس، بىرەگەي دەسەك تە، دومبىراعا، قوبىزعا، سىبىزعىعا ۇقساس مۋزىكالىق اسپاپتاردى الىس-جاقىننان تابۋ قيىنعا سوقپاس. بۇل مەسقوبىزعا قاتىستى دا ءسوز.
مەسقوبىزدىڭ الەم بويىنشا «اعايىندارى» كوپ. ەڭ تانىمالى شوتلاندىق «ۆولىنكا» (ءوز تىلىندە bagpipe - رەد. ) بولسا، ارمياندا پاركاپزۋك، بولگاردا «گايدا»، لاتىش پەن بەلورۋستا «دۋدا»، يسپان مەن پورتۋگالدا «گايتا» دەپ اتالادى. بارلىعىنىڭ ءتۇر سيپاتى بىردەي بولعانىمەن، ۇلتتىق ەرەكشەلىگى بار وزگەشەلىكتەرىن بايقاۋعا بولادى.
بولات سارىبايەۆ بۇل اسپاپتتى قايتا جاڭعىرتۋ نيەتىن وتكەن عاسىردىڭ 80-جىلدارى قولعا السا كەرەك. 1981 -جىلى جارىق كورگەن «قازاقتىڭ مۋزىكالىق اسپاپتارى» ەڭبەگىندە مەسقوبىز جايلى كەزدەستىرمەسەك تە، قولجازبالارىندا اسپاپ جايلى اقپارات ساقتالعان. اسپاپتىڭ العاشقى جاسالۋ جولىنداعى ەكسپەريمەنت جايلى بولات شامعالي ۇلىنىڭ جانىندا ءجۇرىپ، ءداستۇرلى مۋزىكالىق اسپاپتاردىڭ قايتا جاڭعىرعانىنىڭ كۋاسى بولعان بەيسەن ءجۇنىسوۆ: «بولات سارىبايەۆ پەن جارقىن شاكارىم اعامىزدىڭ ايتۋى بويىنشا، 1982 -جىلى اۋىلدان لاقتىڭ تەرىسىن بۇلدىرمەي سىدىرىپ، اياقتارىنا قامىسسىرناي سالىپ تارتقان ەدىم»، - دەپ ەسكە الادى.
مەسقوبىزدىڭ ۇلكەن ساحناعا العاش شىعىپ، تاريح ءۇشىن تاسپالانىپ قالعانى 1983 -جىلدىڭ جەلتوقسان ايى ەكەن. «وتىرار سازى» وركەسترىنىڭ ماسكەۋدەگى جەكە كونسەرتىندە كۇيشى سانسىزباي ورازالى ىقىلاس كۇيشىنىڭ «قامبار باتىر» كۇيىن وركەستردىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن ورىنداپ شىققان.
سانسىزباي ورازالىنىڭ ءوزى بۇل جايلى كەلەسىدەي ەسكە الادى: «وتىرار سازى» وركەسترى اشىلعاندا نۇرعيسا تلەنديەۆ اعامىز وتىرار اۋدانىنا بارىپ، مۇراجايداعى مەسقوبىزدى كورسەتكەن. ول كەزدە شىنى سورەنىڭ استىندا تۇرعان. كەيىن وسى اسپاپتى مەڭگەرۋ ءۇشىن ارنايى لاتۆياعا بارىپ، ۇيرەنىپ، ساحناعا الىپ شىققانىمىز بار».
قاراعاندى قالاسىنداعى تاتتىمبەت اتىنداعى قازاق ۇلت اسپاپتار وركەسترىنىڭ باس ديريجەرى ەرلان باقتىگەرەي مەسقوبىزبەن بەرتىنگە دەيىن كۇي شەرتىپ جۇرگەنىن ايتادى. «مەسقوبىز 1997 -جىلعا دەيىن وركەستردە وسى «قامبار باتىر» كۇيىن ورىنداپ جۇردىك. سوڭعىنىڭ ءبىرى بولىپ قازىر استانادا تۇراتىن قايسار الامانوۆ ەسىمدى ازامات ويناعان»، - دەيدى.
سونىمەن قاتار بۇل اسپاپتا ونەر كورسەتىپ، كونەنى جاڭعىرتقان باسقا دا ونەرپاز بولعانىن بىلدىك. بۇل جايلى بىزگە قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىنىڭ دوكتورانتى اسەت جۇمابايەۆ بايانداپ بەردى: «مەسقوبىز اسپابىندا كوپ جىل مارقۇم ەرەنسىز اعا ماحانوۆ وينادى. «قامبار باتىر» شىعارماسى ورىندالعان ۆيدەوداعى وركەستر قۇرامىندا بار. «وتىرار سازى» وركەسترىندە جۇمىس ىستەپ جۇرگەن جىلدارى ج. تەمىرعالييەۆ، س. ءمالىمباي سىندى ديريجەرلار ءوز ۋاقىتىندا وسى اسپاپتى قايتا جاڭعىرىپ، ەرەنسىز ماحانوۆتىڭ تارتۋىمەن مەسقوبىزدى ساحناعا الىپ شىعىپ ءجۇردى»، - دەدى. اشىق دەرەككوزدەردەن تابىلعان مالىمەتكە سايكەس، ەسەنسىز ماحانوۆ 2016 -جىلى جارىققا شىققان «قازاق حاندىعى. الماس قىلىش» فيلمىنە جازىلعان مۋزىكاعا مەسقوبىزدىڭ ءۇنىن قوسقان.
ماقالامىزدىڭ نىسانى بولىپ وتىرعان مەسقوبىزدىڭ حالىق اراسىندا باسقا دا اتاۋلارى بار. 2012 -جىلى جارىققا شىققان ءزابيرا جاكىشەۆانىڭ «اسپاپ تانۋ» ەڭبەگىندە وسى اسپاپتىڭ «مەسسىرناي»، «جەلبۋاز»، «جەلقابىز»، «تۇلىپ سىرناي» دەگەن اتاۋلارى بولعانىن وقۋعا بولادى. «تۇران» ءانسامبلىنىڭ مۇشەسى باۋىرجان بەكمۇحانبەت بۇل جايىندا: «اسپاپتىڭ اتاۋى كوپ بولعاندىقتان ءبىر توقتامعا كەلۋ كەرەك بولدى. سوندىقتان 2015 -جىلى ءوزىمىز قىزمەت ەتكەن ىقىلاس اتىنداعى حالىق مۋزىكالىق اسپاپتارى مۋزەيىندە عىلىمي كەڭەس وتكىزىپ، اتاۋى «مەس سىرناي» دەپ بەكىتكەنبىز»، - دەيدى.
بۇل جايلى مالىمەتتى tengrinews.kz سايتىنان دا تاپتىق. 2015 -جىلدىڭ 17-قاراشاسىندا مۋزەيدەگى جيىن جايلى جازا كەلىپ، كەلەسىدەي اقپارات تاراتىپتى: «عىلىمي كەڭەسكە ق ر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى جارقىن شاكارىم، دوتسەنت، كۇيشى- دومبىراشى «كوكىل» مۋزىكا مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى ابدۋلحاميت رايىمبەرگەنوۆ، ديريجەر جالعاسبەك بەگەنديكوۆ، اسپاپتانۋشى، ت. ع. د. ءزابيرا جاكىشيەۆا، قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىنىڭ اعا وقىتۋشىسى گۇلفايرۋز دالباعاي، ح م ا م-نىڭ ديرەكتورى جانە وزگە دە مۋزىكا سالاسىنىڭ زەرتتەۋشىلەرى قاتىستى.
عىلىمي كەڭەس اسپاپ اتاۋى تۋراسىندا تالقىلاۋ، پىكىرتالاس جاساي وتىرىپ، ناتيجەسىندە ونى «مەسسىرناي» دەپ اتاۋدى ءجون كوردى.
«مەس سىرناي» ءسوزى «مەس» جانە «سىرناي» سوزدەرىن ادەيى قوسىپ ايتقاننان شىققان. «مەس» ءسوزى ايتىلعاندا كەز كەلگەن قازاقتىڭ ساناسىندا الدىمەن سۋسىن قۇياتىن ۇلكەن تەرى ىدىس ەلەستەيدى. ال «سىرناي» جەكە ۇرمەلى مۋزىكالىق اسپاپتىڭ اتاۋى. مەسكە سىرناي اسپابىن جالعاعاندىقتان پايدا بولعان دەگەن ۇعىم بەرەدى».
ءسوز سوڭىندا اسپاپتىڭ بۇگىنگى كۇنى جاي-كۇيى جايلى توقتالىپ وتەيىك. بۇگىندە مۋزىكالىق اسپاپتىڭ نەگە مۇلدەم قولدانىلمايتىنىن بىلۋگە تىرىستىق. مۋزىكالىق اسپاپ جاساۋ شەبەرى، «تۇران» مەن «حاسساق» توبىنىڭ ەكس- مۇشەسى ازامات باقيا اسپاپتى جاساۋ ءۇشىن ارنايى قۇرىلعىلاردىڭ جوقتىعىن ايتادى. «مەن بۇل اسپاپتى 2015 -جىلى جاساعانمىن. قازىر «تۇران» انسامبلىندە بولۋى كەرەك. ارى قاراي زەرتتەپ، وڭدەپ، دامىتۋعا بولار ەدى. ءبىراق ءبىر-ەكى ستانوكتىڭ جوقتىعى جۇمىسىمىزدى توقتاتتى. بىرنەشە مارتە مەملەكەتتىك گرانقا وسى اسپاپتى جاسايتىن ستانوكتى الۋعا ءوتىنىش جازسام دا، رەتى كەلمەدى»، - دەيدى ازامات باقيا.