مۇرنىڭىز نەنى سەزەدى؟

 استانا. قازاقپارات - ادامنىڭ سەزۋ مۇشەلەرىنىڭ اراسىندا ءيىس سەزۋ، كورۋ مەن ەستۋ قابىلەتتەرى سەكىلدى جاقسى دامىماسا دا، ونىڭ دا وزىندىك الار ورنى بار. ءيىس سەزۋ ارقىلى ءبىز قورشاعان الەمنىڭ قانشالىقى قانىق، عاجايىپ ەكەنىن تولىق تۇسىنەمىز.

كوزدى جۇمىپ تۇرىپ، ءيىسى ارقىلى قانداي زات ەكەنىن انىقتاي الامىز. ادامنىڭ ءدام سەزۋ، كورۋ، ەستۋ ارقىلى قابىلدايتىن اقپاراتتارىنىڭ بەلگىلى ءبىر ولشەمى بولسا، تەك ءيىس سەزۋ ءبىر جۇيەگە كەلتىرىلمەي كەلگەن. سوندىقتان عالىمدار ءيىس سەزۋگە قاتىستى ءتۇرلى زەرتتەۋلەر جۇرگىزىپ كەلەدى.

جاقىندا عانا عالىمدار يىستەردى ماتەماتيكالىق ءادىس ارقىلى نەگىزگى توپتارعا جىكتەدى. ولاردىڭ پايىمداۋىندا، ادامزات سەزەتىن بارلىق ءيىستى نەگىزگى 10 توپقا بولۋگە بولادى: حوش ءيىس، شايىر، جەمىس، جالبىز، ءتاتتى، پوپكورن، ليمون حيميالىق، وتكىر جانە شىرىگەن ءيىس.

«دەگەنمەن، يىستەردىڭ جىكتەلۋى تۋرالى ماسەلە ءالى دە تولىق زەرتتەلمەگەن، - دەپ تۇجىرىمدايدى بەيتس كوللەدجىنىڭ زەرتتەۋشىسى دجەيسون كاسترو.

- ءبىراق ءبىز ءيىس سەزۋ قابىلەتى مەن ءدام سەزۋ قابىلەتىنىڭ اراسىنداعى ۇلكەن ايىرماشىلىقتى اتاپ ءوتۋىمىز كەرەك. ماسەلەن، ءدام سەزۋ مۇشەسى نەگىزگى دەگەن 5 ءدام ءتۇرىن ايىرا السا، ءيىس سەزۋ قابىلەتىنىڭ مۇمكىندىگى وتە جوعارى».

ولار ءوز زەرتتەۋىنىڭ نەگىزىنە 1985 - جىلى ەندريۋ دراۆنەك اتتى عالىم جاساعان «يىستەر اتلاسىن» الىپتى. بۇل ەڭبەكتە جالپى سانى 144 ءتۇرلى يىسكە سيپاتتاما بەرىلگەن. سول سيپاتتامالارعا سۇيەنىپ جانە ستاتيستيكا ءادىسىن قولدانا وتىرىپ، عالىمدار نەگىزى كومبيناسيالاردى انىقتاۋ ارقىلى نەگىزگى 10 توپقا جىكتەگەن.

ەندى بۇل عالىمدار وسى ادىستە قولدانا وتىرىپ، حيميالىق ەلەمەنتتەردىڭ ءيىسى قانداي بولۋى قاجەت دەگەن زەرتتەۋگە كىرىسىپ كەتكەن. بۇعان دەيىن زاتتىڭ حيميالىق قۇرامىنا قاراپ، ونىڭ ءيىسى قانداي بولاتىنىن ەشكىم انىقتاماعان. جالپى سوڭعى ۋاقىتتا ءىرى-ءىرى ساۋدا ورتالىقتارىندا ارنايى حوش ءيىس شىعارىپ تۇراتىن ارنايى قوندىرعىلار ورناتا باستاعان.

ءيىس سەزۋ قابىلەتىنە ادام بالاسى تۋا سالا يە بولادى. سوندىقتان نارەستەلەردىڭ ءيىس سەزۋ قابىلەتى جوعارى. بەلگىلى ءبىر ءيىستى سەزگەنى ولاردىڭ بەت-الپەتىنەن، قيمىل-ارەكەتىنەن بىلىنەدى. كىشكەنتاي سابيلەر، اسىرەسە ءوز اناسىنىڭ ومىراۋ ءيىسىن بىردەن جاتتاپ الادى. سوندىقتان دا ۇلكەن كىسىلەر «بالانى قاسىڭا الىپ جاتپا، ءيىسىڭدى الىپ قالادى» دەيدى. ال ءيىس الىپ العان بالانىڭ قاسىنا باسقا ادام جاتسا، ۇيىقتاماي، مازاسىزدانۋى مۇمكىن.

عالىمدار بويعا بالا بىتكەننەن كەيىن 6-اپتادا مۇرىننىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى بىلىنە باستايدى دا، 15 اپتاعا قاراي تولىق قالىپتاسادى دەپ تۇجىرىمدايدى. سونىڭ ارقاسىندا سابيلەر تۋعان كەزدە ەشقانداي دا «تاجىريبەسى» بولماسا دا، جۇزدەگەن ءيىس ءتۇرىن اجىراتا الادى ەكەن. وسىعان قاتىستى ءبىر زەرتتەۋ دە جۇرگىزىلگەن.

جاڭا تۋعان بالالاردىڭ ءتۇرلى دامگە دەگەن رەاكسيالارىن زەرتتەپ، سۋرەتكە ءتۇسىرىپ جۇرگەن ياكوۆ ستەينەر وسى تاجىريبەسىن يىسكە قاتىستى قولدانىپ كورۋدى ۇيعارادى. ماقتا، ماتاعا ءتۇرلى يىستەردى جاعىپ، سونى بالالاردىڭ مۇرنىنا اپارعان كەزدە، ولاردىڭ ءارتۇرلى يىسكە ءارتۇرلى ارەكەت جاسايتىنىن بايقاعان. جاقسى، جايلى حوش يىستەردى يىسكەتكەندە، جاقسى قابىلداسا، جاعىمسىز يىستەرگە تىجىرىنعان.

سونىمەن قاتار، 2 اپتالىق نارەستەلەرمەن مىنانداي تاجىريبە جۇرگىزىلگەن ەكەن. ومىراۋداعى نارەستەلەر ءوز انالارىن وزگەلەرەدەن بىردەن ايىرا السا، اناسىنىڭ ومىراۋىنىڭ ءيىسىن سەزبەگەن، بوتەلكەمەن تاماقتاناتىن سابيلەر ناقتى انىقتاي الماعان.

دەسە دە، ادامدارعا قاراعاندا جان-جانۋارلاردا ءيىس سەزۋ قابىلەتى جاقسى دامىعان. ولار ءيىس ارقىلى ءتونىپ تۇرعان قاۋىپتى سەزىپ، تاماقتارىن تاۋىپ جەيدى. اسىرەسە، يتتەردىڭ ءيىس سەزۋ قابىلەتى كەرەمەت دامىعان. ماسەلەن، ادامدا ءيىس سەزۋگە جاۋاپ بەرەتىن 10 -11 ميلليون جاسۋشا بولسا، يتتەردە ونىڭ سانى 230 ميلليونعا دەيىن جەتەدى ەكەن. سوندىقتان ءيىسشىل يتتەردى ءتۇرلى ماقساتتا پايدالانادى. الايدا ولار جاسىرىن تۇرعان، ءيىسى جوق زاتتاردى تابا المايدى. كينولوگتاردىڭ پىكىرىنشە، يتتەردى المانىڭ يىسىنە باۋلىعاننان، ەسىرتكىنىڭ يىسىنە ۇيرەتكەن وڭايىراق ەكەن.

قىزىق-دەرەك:

ادامدار جاڭا پىسكەن نان مەن كوفەنىڭ، جاڭا ورىلعان ءشوپتىڭ ءيىسىن جاقسى كورەدى.

كەيبىرەۋلەر جان-جانۋارلاردىڭ ءوزى جاقسى كورەتىن يىستەرى بولادى دەپ تۇجىرىمدايدى. ماسەلەن، يتتەر بادەننىڭ ءيىسىن ۇناتسا، مىسىقتار جالبىزدىڭ ءيىسىن جاقسى كورەدى. ال تۇيەلەردى تەمەكى ءيىسى تارتادى ەكەن.

ءتۇرلى ءيىسسۋ شىعارۋمەن تانىمال بولعان فرانسۋزداردىڭ كاتالوگىندا 8 مىڭنان اسا اتاۋ بار ەكەن. قازىرگى زامانعى ءيىسسۋلاردا 300 دەن اسا قۇرامداس بولىگى بولادى.

الىپ مەگاپوليستىڭ تۇرعىندارى قالاداعى ءيىستىڭ 70 پايىزىن عانا سەزىنەدى.

تۇرمىستا قولداناتىن گاز نەگىزىندە ءيىسسىز بولعاندىقتان، گازدىڭ شىعىپ جاتقانى بىردەن ءبىلىنۋى ءۇشىن وعان وتە وتكىر ءيىستى زات قوسادى.

الەمدەگى ەڭ العاشقى ءيىس كورمەسى مادريدتە وتكەن. وعان گۇلدەر، كيىم-كەشەك، ەسكى جيهاز، سياساۋىت، تاعى باسقالارى قويىلعان. بۇل كورمەنى تەك قانا كورىپ قانا قويماي، ونىڭ ءيىسىن سەزىنۋ قاجەت...

الەمدەگى ەڭ ءيىستى زات رەتىندە ۆانيلين گيننەس رەكوردتار كىتابىنا ەنگەن.

ال اعىلشىننىڭ حايۋاناتتار باعى ارىستاننىڭ تەزەگىن ساۋداعا شىعارعان. ونىڭ جەرگىلىكتى فەرمەرلەر جاقسى الادى، ويتكەنى ارىستاننىڭ ءيىسىن سەزگەن وزگە جىرتقىشتار فەرمادان الىس جۇرەدى ەكەن...

«Astias selene» كوبەلەگىنىڭ اتالىعى ءوز جۇبىنىڭ ءيىسىن 11 شاقىرىم جەردەن سەزەدى.

پياز بەن سارىمساقتىڭ ءيىسى ادامنىڭ جاسارۋىنا اسەر ەتەتىن كورىنەدى.

سوڭعى ۋاقىتتا ساۋدا-ساتتىقتا، شاعىن بيزنەستە نەيروماركەتينگ باعىتى جاقسى قولدانىلادى. ول ساتىپ الۋشىنىڭ سەزۋ مۇشەلەرىنە ءيىس، ءتۇس، دىبىس ارقىلى اسەر ەتۋگە باعىتتالعان. نەيروماركەتينگى ءساتتى پايدالانۋ ساۋدا-ساتتىقتا، كەلىسىم جۇرگىزۋدە، كليەنتتەرمەن قارىم-قاتىناس جاساۋدا جاڭا مۇمكىندىكتەردى اشادى. ويتكەنى ءيىس سەزۋ ءبىزدىڭ كوڭىل-كۇيىمىزگە، تۇيسىگىمىزگە، قابىلداۋىمىزعا قاتتى اسەر ەتەدى.

تاڭداۋ جاساردا ءبىز اقىلدىڭ ايتقانىنا ەمەس، مۇرىننىڭ دەگەنىنە كونەمىز. ارنايى زەرتتەۋلەرگە سۇيەنسەك، ادامداردىڭ 70 پايىزى تاۋاردىڭ ساپاسىن ونىڭ يىسىنە قاراي باعالايدى ەكەن. سول ءۇشىن ساۋدا-ساتتىق دۇكەندەرىندە ارنايى ءيىس شىعاراتىن قوندىرعىلار ورناتىپ قويادى.

ماسەلەن، ازىق-تۇلىك دۇكەندەرىندە قيار، جاڭا پىسكەن ناننىڭ ءيىسى ساتىلىمدى ارتتىرسا، كيىم-كەشەك دۇكەندەرىندە تابيعي تەرىنىڭ، اعاشتىڭ ءيىسى ساتىپ الۋشىلارعا جاقسى اسەر ەتەدى. ال ءتۇرلى حيميالىق زاتتاردى ساۋدالايتىن جەرلەردە كوبىنەسە جەمىس-جيدەك پەن گۇلدىڭ ءيىسى قولدانىلادى. كىتاپ ساتىپ الام دەۋشىلەردى شوكولاد پەن ماندارين يىسىمەن قارسى السا، ول قۇر قول شىقپاۋى مۇمكىن.

بۇنداي ءتاسىلدى ءىرى-ءىرى كومپانيالار جاقسى قولدانادى. ماسەلەن، Nike كومپانياسى ساۋدا زالىنىڭ بىرەۋىن بالعىن ءشوپتىڭ يىسىمەن حوشيىستەندىرسە، تۋرا سونداي ەكىنشى زالعا ءيىسسىز بولعان. بۇل زالدارداعى اياقكيىم تۇرلەرىن دە، ولاردىڭ ورنالاسۋىندا دا ەشقانداي ايىرماشىلىق جوق. ناتيجەسىندە بالعىن ءشوپتىڭ ءيىسى تاراعان زالداعى اياقكيىمدەردىڭ ساتىلىمى 80 پايىزعا جوعارىلاعان.

ال تاعى ءبىر كومپانيا ءوز دۇكەندەرىنىڭ الدىنا جاڭا ۇنتاقتالعان كوفەنىڭ ءيىسىن شىعارىپ تۇراتىن اۆتوماتتاردى ورناتقان كەزدە، دۇكەنگە كەلۋشىلەردىڭ قاتارى 134 پايىزعا دەيىن وسكەن. بۇدان بولەك، كەلىسىم جۇرگىزۋگە كەڭسەدەگى ءيىس تە اسەر ەتەدى. ماسەلەن، راۋشان گۇلىنىڭ ءيىسى ادامدارىڭ سوزشەڭدىگىنە اسەر ەتسە، ءىنجۋگۇلدىڭ ءيىسى بوساڭسىتىپ، ليموننىڭ ءيىسى اگرەسسيا تۋدىرادى.

ءۇمىتجان باكەلەكوۆا

«ايقىن» گازەتى