مەكتەپتى قاشان اياقتاعان دۇرىس: 9-سىنىپ پا 11-سىنىپتا ما
استانا. قازاقپارات - جاڭا وقۋ جىلىندا 9-سىنىپقا كوشەتىن وقۋشىلاردى مازالايتىن سۇراقتاردىڭ ءبىرى - 9-سىنىپ اياقتاپ، كوللەدجگە ءتۇسۋ نەمەسە 11-سىنىپقا قالىپ، ۇ ب ت-عا دايىندالۋ. 9-سىنىپ پەن 11-سىنىپتى اياقتاۋدىڭ ارتىقشىلىقتارى مەن كەمشىلىكتەرى قانداي؟ 19 جىلدىق تاجىريبەسى بار ۇستاز سايات يبرايموۆ نۇرقاسىم ۇلى وقۋشىلارعا شەشىم قابىلداۋعا كومەكتەسەتىن پايدالى كەڭەستەرىن ءبولىستى، - دەپ حابارلايدى Massaget.kz.
سايات يبرايموۆ وقۋشىعا شەشىم قابىلداۋعا كومەكتەسۋ ءۇشىن ەكى باعىتتىڭ تراەكتورياسىن ۇسىنۋعا كەڭەس بەردى.
«كومەك رەتىندە وقۋشىعا ۇلگى رەتىندە ەكى جولدىڭ دا مەرزىمدى تراەكتورياسىن سىزىپ كورسەتۋ كەرەك سەكىلدى. كاسىپتىك ءبىلىم الىپ، تاجىريبە جيناۋ ماڭىزدى ما الدە مەكتەپتەگى وقۋىن جالعاستىرا وتىرىپ العان ءبىلىمىن پىسىقتاپ، ۇ ب ت-عا دايىندالۋ ارقىلى گرانتقا ءتۇسۋ ماڭىزدى ما؟ ارتىقشىلىعى مەن كەمشىلىگى قانداي، قاي باعىت مەيلىنشە كوبىرەك پايدالى بولادى، نە ۇتادى، نەدەن ۇتىلادى؟ وسى سۇراقتاردىڭ جاۋابىن ايقىنداپ اشىپ بەرسە، ارى قاراي وقۋشى ءوزى تاڭداۋ جاساۋى قاجەت»، - دەيدى ۇستاز.
9-سىنىپ اياقتاۋدىڭ ارتىقشىلىقتارى مەن كەمشىلىكتەرى
ۇستاز سايات يبرايموۆ 9-سىنىپ اياقتاۋدىڭ ارتىقشىلىقتارىن اتادى.
«مەكتەپ وقۋشىلارى كوللەدجگە تۇسكەندە «وقۋشى» پوزيتسياسىن ارتتا قالدىرىپ، «ستۋدەنت» دەگەن اتتى يەلەنەدى. «ستۋدەنت» دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى «ىزدەنۋشى» دەگەندى بىلدىرەدى. وزىنە قاجەت ءبىلىمدى ىزدەپ، ءوزى ءۇشىن ارەكەت ەتۋدى ۇيرەنەدى. دەمەك، مەكتەپتەگىدەي مۇعالىمدەردىڭ قاداعالاۋى مەن اتا-انانىڭ الپەشتەۋى ەمەس، مۇندا قوعام يگىلىگى ءۇشىن قىزمەت ەتەتىن سانالى ازامات رەتىندە قالىپتاسۋدىڭ باسپالداعى باستالادى. مەكتەپتەگى سىنىپتاستارى ستۋدەنتتىك ءومىردىڭ ءدامىن سەزىنۋگە ەندى اتتانعاندا ولار كوللەدج ءبىتىرىپ، كاسىپتىك ءبىلىمىن الىپ، ۇلكەن ومىرگە قادام باسۋعا دايىن تۇرادى. كوللەدجدەگى ەكى جىلدىق ومىردە ورتامەن قارىم- قاتىناس قۇرىپ، ماماندىعى بويىنشا تەوريامەن قاتار تاجىريبە جاساۋ ارقىلى ءبىلىمىن تولىقتىرۋعا ۇلكەن مۇمكىندىك الادى»، - دەيدى مامان.
مامان قوعامدا «11-سىنىپتى اياقتاعان دۇرىس» دەگەن ستەرەوتيپ بار ەكەنىن ايتتى.
«قوعامدىق پىكىر 11 جىلدىق ءبىلىم بەرۋ جاعىندا، ءبىراق وعان قاراعاندا، شىن مانىندە ورتا ارنايى ءبىلىم الۋ ودان ارتىق بولماسا، ەش كەم ەمەس. بىرىنشىدەن، مەكتەپتىڭ 9 جىلى ىشىندە بالا الەم تۋرالى بارلىق قاجەتتى ءبىلىمدى جانە قوعامنىڭ تولىققاندى مۇشەسى بولۋ ءۇشىن جەتكىلىكتى قارىم-قاتىناس تاجىريبەسىن الادى. 10 جانە 11-سىنىپ باعدارلاماسى مەڭگەرىلگەندى قايتالاۋ، بەكىتۋ جانە تەرەڭدەتۋ. دەمەك، قوسىمشا ءبىلىم قاجەت بولۋى مۇمكىن جوعارى ءبىلىم بەرۋدە ءوز جولىن ناقتى انىقتاعان وقۋشىلار ءۇشىن كوللەدجدە ءبىلىم الۋ كوبىرەك قولايلى»، - دەيدى ۇستاز.
الايدا سايات يبرايموۆ دۇرىس ورتا تابۋ ماڭىزدى ەكەنىن ەسكەرتتى.
«ەگەر كوللەدج ستۋدەنتى اتانعان ساتتەن ءوزىنىڭ دامۋ جوسپارىن انىقتاپ، ارتىق ءجۇرىس پەن تەرىس ارەكەتتەردەن ساقتانباسا، دۇرىس ورتا تاپپاسا، ومىردە كوپ قيىندىقتارعا تاپ كەلۋى مۇمكىن»، - دەيدى ول.
11-سىنىپ اياقتاۋدىڭ ارتىقشىلىقتارى مەن كەمشىلىكتەرى
سايات نۇرقاسىم ۇلى 11-سىنىپ اياقتاۋدىڭ ارتىقشىلىعىن اتادى.
«ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا ءبىلىم دە، ديپلوم دا الۋعا بولادى. اكادەميالىق ءبىلىم كاسىپتىك بىلىمگە قاراعاندا جوعارى تۇرادى. كامەلەتتىك جاسقا كەلىپ، جەكە قۇجاتىن العان سوڭ ەرەسەك ومىرگە دايىندىق باستالادى. اتا- اناسىنىڭ قامقورلىعى مەن جىلى ۇياسىنان اجىراۋ پروتسەسىنە جايلاپ ۇيرەنە باستايدى. ۇ ب ت-عا دايىندىق بارىسىندا ماقساتقا ۇمتىلۋ، تاباندىلىق، بايقاۋ سىناقتارىن تاپسىرۋ ارقىلى ومىرلىك سىناقتارعا سىنباۋعا ەتى ۇيرەنىپ، بولاشاق ومىرگە قاجەت يممۋنيتەت قالىپتاستىرا الادى. مەكتەپتى اياقتاپ، بىردەن جوعارى وقۋ ورنىنا تۇسۋگە جولداما الادى»، - دەيدى ول.
الايدا ۇستاز كوپشىلىك وقۋشى ءۇشىن ۇ ب ت-عا دايىندالۋ كۇيزەلىسپەن قاتار جۇرەتىنىن جاسىرمادى.
«كەي وقۋشىلار ءۇشىن ۇ ب ت-عا دايىندالۋ، ۋنيۆەرسيتەتكە ءتۇسۋ ۇلكەن سترەسس بولۋى مۇمكىن. جاتپاي- تۇرماي وقۋ، سىناقتاردان جوعارى بالل الۋ، اتا-اناسى مەن ۇستازدارىنىڭ ارتقان سەنىمى مەن ءۇمىتىن اقتاۋ دەگەن موينىندا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنەدى. مۇنداي جاعدايدا وقۋشىعا وتباسى مەن ۇستازدارى، دوستارىنىڭ قولداۋى ماڭىزدى. ءتىپتى، پسيحولوگتىڭ كەڭەسىنە جۇگىنۋ دە ارتىق ەتپەيدى»، - دەيدى سايات يبرايموۆ.
9-سىنىپ اياقتاپ، كوللەدجگە تۇسكەن وقۋشى ەرتە ەسەيەدى
«ەرتە ەسەيۋدىڭ ارتىقشىلىقتارى بار. كوللەدجگە تۇسكەن وقۋشى جاڭا ورتاعا تەز بەيىمدەلەدى. ءوز بەتىمەن تىرشىلىك ەتۋدى ۇيرەنەدى. قوعامدا ءتۇرلى ادامدارمەن ەركىن كوممۋنيكاتسيا جاساۋعا بەيىمدەلەدى. ەرەسەك ادام رەتىندە ءوزى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك الۋدى ۇيرەنەدى، - دەيدى ۇستاز. - ال كەمشىلىكتەرىنە كەلسەك، جاسوسپىرىمدەردىڭ كەيبىرى ەسەيۋ دەگەن وسى ەكەن دەپ، تەرىس جولعا ءتۇسىپ كەتۋى ىقتيمال. قاداعالايتىن اتا- اناسى الىستا بولىپ، جول كورسەتەتەر ۇستازى بولماعان سوڭ ەركىندىكتىڭ ءدامىن سەزگەن ستۋدەنت قالاعان ىسپەن اينالىسىپ، قاتەلىكتەرگە ۇرىنىپ قالىپ جاتادى».
جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ جۇمىسقا ج و و اياقتاعان ماماندى العىسى كەلەتىنى راس پا؟
«مەنىڭ ويىمشا، بۇل قوعامدا قالىپتاسىپ قالعان ستەرەوتيپ. جۇمىسقا الاتىن ماماننىڭ قاعازىنا ەمەس، ءبىلىمىن ءىس جۇزىندە قولدانا الۋىنا ءمان بەرۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. باعالاردىڭ تىزبەسى ماماننىڭ ىسكەرلىگىنىڭ، كاسىبيلىگىنىڭ ولشەمى بولماسا كەرەك. جوو- نى بىتىرگەن سوڭ قولىنا ديپلومىن الىپ، جۇمىس تاپپاي، ءتورت جىلدىق ءبىلىمى توت باسىپ، باسقا سالانىڭ تىزگىنىن ۇستاپ جۇرگەن تالاي جاستى كوردىم، دەسە دە ديپلومنىڭ ءتۇسى مەن ىشىنە قارايتىن جۇمىس بەرۋشىلەر دە جوق ەمەس، سەبەبى جوعارى وقۋ ورنىنىڭ اتىنىڭ دا، بەرەتىن ءبىلىمىنىڭ دە ورنى بولەك. مۇمكىندىكتەردى كورە بىلەتىن ستۋدەنتكە مامان رەتىندە قالىپتاسۋ مەن جان-جاقتى دامۋعا ءتۇرلى ەسىكتەردىڭ ءدال اشىلاتىن كەزى دە وسى كەز. انىق ءبىر اقيقات: قۇرعاق تەوريادان گورى تاجىريبەسى مول، ءوز ءىسىن شىنايى سۇيەتىن، ەڭبەك ەتەمىن دەگەن جاس مامان قوعامدا قاشان دا سۇرانىسقا يە بولادى»، - دەيدى سايات يبرايموۆ.
وقۋشى قانداي ماماندىقتى يگەرگىسى كەلەتىنىن قالاي بىلە الادى؟
ۇستاز سايات يبرايموۆ نۇرقاسىم ۇلى وقۋشىلارعا ماماندىق تاڭداۋعا كومەكتەسەتىن بىرنەشە پايدالى كەڭەس ۇسىندى:
بىرىنشىدەن، تاڭداعان ماماندىعى ەلىنە دە، وزىنە دە پايدالى بولۋى كەرەك.
«قانشالىقتى ۇيرەنىپ-بىلگەنىمدى ەلگە بەرە الامىن؟»، «بۇل ءىستى ەش جالىقپاستان سۇيىسپەنشىلىكپەن ىستەي الامىن با؟» دەگەن سۇراقتاردىڭ جاۋابىن انىقتاپ الۋى كەرەك. ادام ماماندىعىن جاقسى كورسە، ءىسىن ۇناتسا بولاشاقتاعى جۇمىسى، قىزمەتىن ءسۇيسىنىپ ءجۇرىپ ىستەپ، تالاي بيىكتەردى باعىندىراتىن بولادى. ال مەملەكەتتىك گرانت يەگەرى اتانىپ، ايتەۋىر ۇناماسا دا، بۇيىرعانى وسى ەكەن دەپ، قۇلىقسىز وقىپ شىققان تۇلەك قىزمەتكە تۇرعان سوڭ جۇمىسىن جاقسى كورىپ ەمەس، سۇيرەتىلىپ كەلەتىن جۇمىسكەرلەردىڭ سانىن كوبەيتەدى. ول سالادا ءوسۋ دە بولمايدى.
ەكىنشىدەن، وقۋشى بويىندا بار قابىلەتتەرگە قاراۋ كەرەك.
وقۋعا ارنالعان ۋاقىت پەن قابىلەتتى ولتىرەتىن ەمەس، ەنەرگيانى دۇرىس ارناعا بۇرىپ، پوتەنتسيالىن اشاتىن، قابىلەت پەن داعدىلارىن دامىتاتىن ماماندىقتى تاڭداسا قاتەلەسپەيدى.
ۇشىنشىدەن، وقۋشى ەڭ جاقىن ادامدارىمەن، مىسالى، اتا-اناسىمەن، ۇستازىمەن اقىلداسۋى كەرەك.
ءوزىنىڭ قالاۋىن اشىق ايتىپ، ارى قاراي سونى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك، قالاي ىستەۋ كەرەك، قاي باعىتتا ءجۇرۋ كەرەگىن ورتاعا سالىپ، ولاردىڭ پىكىرىن، ويىن تىڭداپ، ورتاق ءبىر شەشىم شىعارۋ دۇرىس بولادى.
كەي وقۋشىلار ءوزى كىم بولاتىنىن بىلمەي، اركىمگە ءبىر جالتاقتاپ جۇرەدى. ءوز ارمانى مەن قالاۋىن ىشكە بۇگىپ، اتا-اناسى تاڭداپ بەرگەن جولمەن ءجۇرۋ دە ستۋدەنتتىڭ ەرتەڭگى كۇنى ءتورت جىلدىق وقۋدى ويداعىداي ءتامامداپ، ءبىلىمدى ءارى بىلىكتى مامان رەتىندە ادال ەڭبەك ەتۋىنە كەپىلدىك بولا المايدى. مۇنداي جاعداي ورىن الماس ءۇشىن اتا-انا مەن ۇستاز وزدەرىنىڭ نۇسقالارىن ۇسىنا بەرمەي، وقۋشىنىڭ ىشكى قالاۋىن ەسكەرىپ، قابىلەتىنە ساي كەڭەستەر بەرۋى ءتيىس.
تورتىنشىدەن، وقۋشىعا ماماندىقتاردى جان-جاقتى تانىستىرىپ، جۇمىس ورنىن كوزىمەن كورۋىنە مۇمكىندىك جاساۋ كەرەك. سول كەزدە وقۋشىدا بولاشاق جولىنىڭ كورىنىسى پايدا بولىپ، باعىتى ايقىندالادى.