مۇحتار شاحانوۆ: جاروكوۆ كوشەسىندەگى كەزدەسۋ
استانا. قازاقپارات - مۇحتار شاحانوۆتان كۇز، قىس، كوكتەم، جاز تۋرالى ولەڭ تابا قويۋ قيىن. تاپساڭىز دا «تاناكوز» پوەماسىندا ءبىر-ەكى جول، تاعى ءبىر ولەڭىندە ءبىر-ەكى تارماق كەزدەسۋى مۇمكىن. ءبىراق قىس تۋرالى جازباسا دا، جەلتوقسان ايىن اينالىپ وتپەيدى.
كوكتەم تۋرالى جازباعانىمەن، ءوزىنىڭ سۇيىكتى ايى ناۋرىزدى دا ەستەن شىعارمايدى. وسى اتالعان ايلارعا قاتىستى جازعان ولەڭدەرى مەن ءان ماتىندەرى كوپشىلىككە جاقسى تانىس. ال جاز ايلارى تىنىش وتەدى، سوندىقتان اسا تەبىرەنتپەيتىن ءتارىزدى. ياعني، ءبىز بىلەتىن اقىندىق تەمپەرامەنتىنە ساي ەمەس. اقىننىڭ تاڭداۋلى جىرلارىنىڭ قاتارىندا كۇز تۋرالى دا ولەڭ جوققا ءتان. «جاروكوۆ كوشەسىندەگى كەزدەسۋ» دەگەن ولەڭىندە كۇز تۋرالى جولدار بارىن ەسكە ءتۇسىرىپ، قاراپ كوردىك.
«كەز بولاتىن كەڭ جايعان كۇز قاناتىن،
اسپان ءجيى بوزارىپ سىزداناتىن»؛
«بۇل قىرسىقتان قۇتىلۋ كۇش-اۋ بىزگە،
سالۋ قيىن، ارينە، تۇساۋ كۇزگە»؛
«بيىك ۇستاپ ۇيرەنگەن اسقاق اتىن،
اسقاق ەدى ول. جانى دا جاس بولاتىن.
سۋىق ءوتىپ كەتتى مە، سالدەن كەيىن
بوپ-بوزدانىپ جوتەلە باستادى اقىن».
مۇنداي جولدار سيرەك تە بولسا ءار-ءار ولەڭىندە كەزدەسىپ قالادى. بۇل جولداردار مەن شۋماقتاردان باسقالارداي كۇزگە ەمەشەگى ەزىلىپ تۇرعان اقىندى كورمەيسىز. جاپىراقتارعا جانى اشي قالۋ، سۋىق تامشىلارعا الاقانىن توسۋ، ليريكالىق كۇيرەكتىككە سالىنۋ دەگەن سياقتى كولگىرسىگەن سەزىمدەرگە مۇلدەم ورىن جوق. سۋىق ءتۇستى، اياۋلى اقىن توڭدى، اياعىندا جوتەلىپ اۋرۋىنا سەبەپشى بولدىق. ءومىردىڭ قاراپايىم شىندىعى وسى. كۇز ارقىلى تايىر اقىنعا قول سوزباعان بازبىرەۋدىڭ قاتىگەزدىگىن دە كورسەتىپ تۇر. ەسىڭىزدە مە:
«كۇنى وتكەنمەن كۇشتىگە تابان تىرەپ،
شىركىن مانساپ بولماپتى- اۋ وعان تىرەك.
ءسوز قوزعادى جانىما جاقىن كەلىپ،
كىنالادى ۇمىتتىڭ اعاڭدى دەپ.
- الا ءجىپتى، نەمەنە، كەسەسىڭ بە،
وكپە قالسىن وتكەننىڭ ەسەسىندە.
كانە، قالقام، ۇيگە ءجۇر، قوناعىم بول،
ءۇيىم مىناۋ جاروكوۆ كوشەسىندە.
جىبەرمەي-اق جىلداردىڭ تەرەڭىنە وي،
ونىڭ ءۇنسىز كەتكەنى ءجون ەدى عوي.
- ەسىڭىزدە بار شىعار باياعى اقىن، -
دەدىم كۇلىپ، - جاروكوۆ سول ەدى عوي.
كوكىرەگىن اقىننىڭ مىسى باسىپ،
مىسى باسىپ، تاكاپپار سۇسى باسىپ:
- مۇمكىن ەمەس، - دەدى ول ءدىر- ءدىر ەتىپ،
مۇمكىن ەمەس، - دەدى ول ءتۇسى قاشىپ».
شىنىمەن دە وندا وتىرىك كولگىرسۋ، جارامساقتىق تانىتۋ، كوڭىلگە قاراۋ دەگەن اتىمەن جوق. بۇدان اقىننىڭ نەنى جازسا دا بارىنشا شىنايى بولۋدى قالايتىنىن بايقاۋ قيىن ەمەس. باردى بار، جوقتى جوق دەپ ايتۋ سۇيەككە بىتكەن. اقىننىڭ تابيعاتىنىڭ ءوزى سونداي!
«تاناكوز» پوەماسىنداعى:
«مۇنان كەيىن حاتتار قاپتاپ كەتتى دەيسىڭ نە ءتۇرلى، كۇزدى كۇنگى تالدان ۇشقان جاپىراقتار سەكىلدى»، - دەگەن ەكى جول ءتاپ-ءتاۋىر سەزىمگە بولەيتىن ءتارىزدى. ءبىراق بۇل ۇزىندىدەن دە اقىننىڭ كۇزدى وبرازدى تۇردە قالاي قابىلدايتىنىن اڭداعانداي بولاسىز. تالدان ۇشقان جاپىراقتار جەر-كوكتى باسىپ بارادى. جەلكەسىندە ءبىر قارىس شاشى بار ورالحان دەگەن جازۋشى «تاناكوز» تۋرالى وچەرك جازىپ كەتكەن. سوعان قاپتاپ كەلىپ جاتقان حاتتار قىزعانىش سەزىمىن وياتىپ، كوڭىلىن كۇپتى ەتەدى.
قاشقانى ءۇشىن قارلى قىستان، قاھار شاشقان كۇزدەردەن، مۇمكىن، قۇستار الدەقايدا باقىتتىراق بىزدەردەن، - دەگەن تارماقتاردان دا قايتقان قۇستىڭ قاناتتارىنىڭ سۋسىلىنداي مۇڭ ەسەدى. جالپى، جىل مەزگىلدەرى تۋرالى ولەڭ ىزدەسەڭىز، مۇحتار شاحانوۆتىڭ جىر جيناقتارىن پاراقتاماي-اق قويساڭىز دا بولادى.
مۇنىڭ سىرى اقىننىڭ سيۋجەتتى ولەڭدەرگە كوبىرەك دەن قويىپ كەتۋىنەن دە شىعار، بالكىم. «بالا كۇنىمنەن وقيعالى ولەڭدەرگە قىزىقتىم» دەيدى اقىننىڭ ءوزى. ال وقيعا دەگەن جىل مەزگىلدەرىنەن گورى، ءومىر بەلەستەرىنە ءتان نارسە. مۇحتار شاحانوۆ باسقالارداي ادامنىڭ ءتۇرلى مىنەزى مەن كوڭىل كۇيىن تابيعات قۇبىلىستارىمەن استاستىرىپ اۋرە بولمايدى. ونىڭ بارلىق ولەڭى الدامشى دۇنيەلەرگە ەمەس، ادامدار اراسىنداعى شىنايى قارىم- قاتىناستارعا قۇرىلعان. بۇل ءبىر جاعىنان ۇيرەنۋگە تۇراتىن شىعارماشىلىق مىنەز دەۋگە دە كەلەدى. ءبىر جازعان كۇزدى قايتالاپ نەسىنە جازا بەرەمىز جانە جىل مەزگىلدەرىن ابايدان اسىپ كىم جازعان؟! مىنە، مۇحتار شاحانوۆتىڭ دانىشپاندىعى وسىنى جاقسى بىلگەندىگىندە مە دەيمىن. شىعارماشىلىقتا ەشكىمدى قايتالاماي، وزىندىك جول تابۋدىڭ ءلاززاتى دا ەرەكشە. وسى لەپپەن جازعان:
«كۇز كوڭىلدىڭ جەلىگىن نوقتالايدى.
سودان ونى جۇرت تا كوپ ماقتامايدى…»
دەگەن قاراپايىم جولدار دا اقىننىڭ شىندىعى ەكەنىندە داۋ جوق. اقىننىڭ البىرت كەزدەرى جايىندا ەسەنعالي راۋشانوۆ: «ۇرسىپ عاشىق بولاتىن بۇل كىسى. مىسالى، «بيگە نەگە شاقىرمادىڭ؟» دەپ ۇرسادى. «اۋىلىڭا بارعاندا نەگە قارسى المايسىڭ؟» دەگەندەي ءبىر ولەڭى بار. قالاي بولعاندا دا وسى ولەڭ جولدارىنىڭ استارىندا مۇقاڭنىڭ شىنايى سەزىمى جاتادى» دەگەن بولاتىن. سونىمەن بىرگە: «ەجەلگى گرەك ادەبيەتىن قاراپ وتىرساڭىز، «ونىڭ قاسيەتى قاراپايىمدىلىقتا» دەگەن ءسوز كەزدەسەدى. مۇقاڭنىڭ ەرەكشەلىگى دە ەلدىڭ ءبارى سوزسا قولى جەتەتىندەي قاراپايىمدىلىعىندا» دەپ ەدى. اقىننىڭ بەس ءجۇز بەتتىك تاڭدامالى ولەڭدەر جيناعىنان جىل مەزگىلدەرى تۋرالى جولدار مەن تارماقتاردى تەرىپ وتىرىپ، مەن دە وسىنداي ويعا بەرىلدىم. ءالى ىزعارى ىقتىرا قويماسا دا، سىزى قوينىڭنان كىرىپ، بالاقتان شىعاتىن مىنا كۇز دە مۇقاڭنىڭ كۇزى سياقتى ەلەستەپ كەتتى.
جۇسىپبەك قورعاسبەك
«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى