مايدانگەر اقىن ءابۋ سارسەنبايەۆتىڭ «سەن قۇرمەتتە ونى» ولەڭى كىمگە ارنالعان

اتىراۋ. KAZINFORM - حالىق جازۋشىسى، اقىن ءابۋ سارسەنبايەۆ - ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا قاتىسقان مايدانگەر. قالامگەر شىعارمالارىنىڭ اراسىندا سۇراپىل سوعىستىڭ مۇگەدەگى تۋرالى «سەن قۇرمەتتە ونى» ولەڭى دە بار. قۇرمانعازى اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى تاڭاتار دارەل ۇلى قالامگەردىڭ بۇل ولەڭى كىمگە ارنالعانىن ايتىپ بەردى.

- مايدانگەر اقىن ءابۋ سارسەنبايەۆپەن كەزدەسىپ پە ەدىڭىز؟

- ءابۋ سارسەنبايەۆ 1905 -جىلى اتىراۋ وبلىسىنىڭ قۇرمانعازى اۋدانىندا ومىرگە كەلگەن عوي. بيىل - مايدانگەر قالامگەردىڭ تۋعانىنا 120 جىل. ول 1942 -جىلى سوعىسقا اتتانىپ، 1947 -جىلى ەلگە ورالعان. كىندىك قانى تامعان جەرگە كەلگەن سايىن مايداننان ورالعان ارداگەرلەرمەن جۇزدەسۋگە اسىعاتىن ەدى. اقىننىڭ مايدانگەرلەرمەن كەزدەسكەنىنە بىرنەشە كۋا بولدىم. 
قالامگەر شىعارمالارىنىڭ ءبىرى - «جاۋىنگەر مونولوگى» اتتى وچەركتەر جيناعى. بۇل جيناقتاعى «جۇلدىزسىز باتىر» اتالاتىن وچەركىندە قۇسايىن وتەشقاليەۆتىڭ مايدانداعى ەرلىگى سۋرەتتەلگەن. كەيىن وعان «سەن قۇرمەتتە ونى» ولەڭىن ارنادى.

- قالامگەر شىعارماسىنىڭ كەيىپكەرى بولعان قۇسايىن وتەشقاليەۆ تۋرالى نە بىلەسىز؟

- رەسەيدەگى استراحان وبلىسىنىڭ قازىرگى ۆولودار اۋدانىندا ساحما سەلو بار. بۇرىن بۇل اۋىلدا قازاق كۇيىنىڭ اتاسى - قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلى دا تۇرعان. سول اۋىلدا مايدانگەر اقىننىڭ شىعارماسىنا ارقاۋ بولعان قۇسايىن وتەشقاليەۆ 1915 -جىلى ومىرگە كەلىپتى. اكەسى اعاش شەبەرى، بالتاشى رەتىندە سول وڭىرگە تانىلمال ادام ەكەن. قۇسايىننىڭ ءوزى 1941 -جىلى سوعىسقا اتتانعان. سوعىستا 1147-موتواتقىشتار پولكىندە بارلاۋشى بولعان. كىشى سەرجانت رەتىندە توپ باسقارىپ، «ءتىل» اكەلۋگە بىرنەشە قاتىسقان. جاۋ شەبىنەن 20 عا جۋىق «ءتىلدى» ءتىرى اكەلگەن. الايدا 2-3 رەت جارالانىپ، گوسپيتالدە ەمدەلگەن سوڭ مايدانعا قايتا ورالىپ وتىرعان.

ال 1943 -جىلى 13-اقپاندا «مەليتوپول وپەراتسياسى» كەزىندە اۋىر جاراقات العان. گوسپيتالدە ۇزاق ەمدەلىپ، ەكى اياعىنان ايىرىلعان. ەلگە 1945 -جىلى كەلگەن سوڭ قولارباعا تاڭىلدى. بۇل - جاس جىگىتكە ۇلكەن سوققى. ەكى اياقتان ايىرىلۋ جۇرەككە تۇسكەن، ەشقاشان جازىلمايتىن ۇلكەن قاسىرەت عوي. مۇنداي قاسىرەتتى ەردىڭ ەرى عانا كوتەرەدى.

- قۇسايىن وتەشقاليەۆتىڭ وتباسى قازاقستانعا قاشان ورالعان؟

- ونىڭ اكەسى وتەشقالي مەن شەشەسى ناسىپتەن 13 ۇرپاق تاراعان. الايدا قۇسايىننان باسقاسى شەتىنەگەن. ال قۇسايىن سوعىستان مۇگەدەك بولىپ ورالعان. وسىنداي سەبەپتەر اسەر ەتكەن بولۋى كەرەك، 1947 -جىلى ونىڭ وتباسى قازاقستانعا، قۇرمانعازى اۋدانىنداعى زورماتا دەگەن اۋىلعا قونىس اۋدارىپتى.

قازاقتىڭ قايسار ازاماتى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان بۇرىن، 1940 -جىلى زامانداسى ناعيما مەڭدەش قىزىمەن وتاۋ قۇرىپتى. ەكەۋىنىڭ تۇڭعىشى - مۇقامەتجان 1941 -جىلى تۋعان. سوعىستان ورالعان سوڭ احمەتجان، اقجان، جۇماجان، ماعزوم، ايجان، زيناحان، گۇلنار، ەسىمجان ەسىمدى ۇل-قىزدارى دۇنيەگە كەلىپتى.

مايدانگەر قۇسايىننىڭ سوعىستان كەيىن 34 جىل ءومىر سۇرۋىنە جارى ناعيمانىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگى زور. قازاق ايەلى مۇگەدەك كۇيەۋىن ماپەلەدى دەۋگە بولادى. جاسى مەنىمەن شامالاس ۇلى - ماعزومنىڭ كوزى تىرىسىندە ايتقانىن ۇمىتقان جوقپىن. ول «شەشەم اكەمدى بالاشا شومىلدىراتىن ەدى. اكەم كەيدە تۇنىمەن ۇيىقتاي الماي، مازاسىزدانىپ شىعادى. مۇندايدا شەشەم قولداۋ ءبىلدىرىپ، تاماقتىڭ ءدامدىسىن اۋزىنا سالىپ وتىرار ەدى. اكەمنىڭ سوعىستان كەيىن 34 جىل ءومىر سۇرۋىنە انامنىڭ كوپ ەڭبەگى ءسىڭدى» دەپ وتىراتىن ەدى.

قۇسايىن وتەشقالي ۇلى 1977 -جىلى ومىردەن ءوتتى. سول كەزدە جاسى 62 دە ەدى. كەيىن ايەلى دە، بالالارى قايتىس بولدى.

فوتو تاڭاتار دارەل ۇلىنان

- ءابۋ سارسەنبايەۆتىڭ قۇسايىنعا ارناپ شىعارعان «سەن قۇرمەتتە ونى» ولەڭى جايلى اڭگىمەلەسەڭىز…

- مايدانگەر اقىن ءابۋ سارسەنبايەۆ جۇرەگى مەيىرىمگە تولى، سەزىمتال ادام عوي. سۇراپىل سوعىستان ورالعان مايدانگەرلەرگە، وزىنەن قولداۋ كۇتكەن بارشا جانعا كومەك بەرۋدەن تارتىنباعان قالامگەردىڭ اتالعان ولەڭى قۇسايىنعا ارنالعانى راس.

اقىن 1960-جىلداردىڭ ورتاسىندا قۇرمانعازى اۋدانىنداعى «كراسنايا ارميا» كولحوزىنىڭ كلۋبىندا كەزدەسۋ وتكىزدى. كەزدەسۋگە ەكى جىگىت قۇسايىن وتەشقاليەۆتى ەكى جاعىنان كوتەرىپ كىرگىزدى. مىنە، وسى كەزدە ءابۋ سارسەنبايەۆ مۇگەدەك مايدانگەردى موينىنان قۇشاقتاپ، كوز جاسىنا ەرىك بەردى. «بۇل قۇسايىن - «التىن جۇلدىز» بۇيىرماعان ناعىز باتىر» دەگەن ەدى. سول كەزدەسۋدە ءابۋ سارسەنبايەۆ ءوزىنىڭ «سەن قۇرمەتتە ونى» دەگەن ولەڭىن وقىدى.

سەن قۇرمەتتە ونى!
ءتۇسىندىڭ، بە، قاراعىم؟
ول اقشاعا ساتقان جوق،
تىزەدەن كەسىپ اياعىن.
ەرىككەننەن ۇستاپ تا جۇرگەن جوق،
قولتىقتاعى ۇزىن تاياعىن.
كەشە ەلگە قاتەر تونگەندە
ول جاۋعا قارسى شاپتى،
ءبىزدى جالماماق بولعان اجالدى
ءور كەۋدەسىمەن قاقتى.
ول ارىستانشا الىستى،
ءولىم سوققىسىن ءوز ۇلەسىنە الدى.
دەنەسىن وق پارشەلەسە دە
ەل نامىسىن قورعاپ قالدى.
سەن قۇرمەتتە ونى!
ءتۇسىندىڭ بە، قاراعىم؟
سەنىڭ كەلەشەگىڭ ءۇشىن بەردى ول
ازاتتىق، جولىندا اياعىن!

بۇل ولەڭدى كەزدەسۋگە قاتىسۋشىلار تىك تۇرىپ تىڭدادى. ولەڭدى كىتاپتان، نە باسپا سوزدەن وقىعان بولەك تە، اۆتوردىڭ وزىنەن ەستۋدىڭ اسەرى تىم ەرەكشە.

ەسكە سالا كەتەلىك، بۇعان دەيىن سوعىس كەزىندە كونتسلاگەر تۇتقىنىندا بولعان اتىراۋلىققا 1 ميلليون تەڭگە بەرىلەتىنىن جازعان ەدىك.

اۆتور

جولداسبەك شوپەعۇل