ماتەماتيكا ءاربىر جاستىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرۋىنە وڭ ىقپال ەتەدى - ۇستاز

قىزىلوردا. KAZINFORM - قىزىلوردا قالاسىنداعى نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىنىڭ مۇعالىمى ءسابيت بايمەن حالىقارالىق ماتەماتيكا، فيزيكا جانە ينفورماتيكا مۇعالىمدەرى اراسىندا وتكەن IMPACT Olympiad اشىق شىعارماشىلىق بايقاۋىندا ەكىنشى ورىن الدى. Kazinform ءتىلشىسى دۇنيەجۇزىلىك ءبىلىم بايگەسىندە جۇلدەگەرلەر قاتارىنان كورىنگەن قىزىلوردالىق ۇستازدى اڭگىمەگە تارتقان ەدى.

- الدىمەن ءوزىڭىزدى ءبىلىم بايگەسىندە جۇلدەگەرلەر قاتارىنان كورىنۋىڭمەن قۇتتىقتايمىن. حالىقارالىق بايقاۋعا قاشاننان بەرى قاتىسىپ ءجۇرسىز؟

- ماتەماتيكانىڭ ناقتى عىلىمدار سالاسىندا الاتىن ورنى وراسان زور. ونى عىلىمداردىڭ ىرگەتاسى دەپ باعالايدى. عىلىمنىڭ بۇل سالاسى فيزيكا، حيميا، بيولوگيانى دامىتۋعا جول اشادى. ماتەماتيكا كەز كەلگەن عىلىم سالاسىنا جان ءبىتىرىپ، بويىنا قان جۇگىرتەدى.

وتكەن جىلى اتالعان بايقاۋدا ءبىرىنشى ورىن العان ەدىم. بيىل ەكىنشى ورىن بۇيىردى. سونداي-اق، مەن بىلتىر ا. جۇمادىلدايەۆ اتىنداعى حالىقارالىق بايقاۋدا ەكىنشى ورىن العان ەدىم. ودان باسقا كوپتەگەن وليمپيادالاردا الدىڭعى ورىنداردان كورىندىم.

ماتەماتيكالىق ەسەپتەۋلەردىڭ ارقاسىندا قازىر تەحنولوگيا قارىشتاپ دامىپ كەلەدى. ادامدار قاۋىپسىز ۇيلەر سالىپ، عارىشتى زەرتتەۋگە مۇمكىندىك الدى. ول ادامنىڭ جالپىلاۋ، اناليز جاساۋ، زاڭدىلىقتاردى انىقتاۋ، تەز ويلاۋ، شەشىم قابىلداۋ، جوسپارلاۋ، ابستراكتى ويلاۋ قابىلەتتەرى جانە لوگيكاسى، ينتەللەكتىن دامىتادى.

ماتەماتيكانىڭ شىعۋ تەگى جانە دامۋ بارىسى ۇزاق مەرزىمگە سوزىلدى. اريفمەتيكانىڭ ءوزى دەربەس عىلىم رەتىندە بىرىتىندەپ قالىپتاستى. ونىڭ نەگىزگى سۇعىمى وتە ەرتەدە پايدا بولدى. گەومەتريانىڭ باستاپقى قاراپايىم ۇعىمدارى تابيعاتتى باقىلاۋ، تىكەلەي پراكتيكالىق ولشەۋ تاجىريبەسىنەن الىنعان. وعان بايلانىستى باستاپقى ماعلۇماتت بارلىق حالىقتا بار.

جالپى، ماتەماتيكانىڭ دامۋى ەرتە كەزدەن باستالادى. ول ءبىزدىڭ زامانىمىزدان بۇرىنعى 7-6-عاسىرلارعا دەيىن سوزىلدى. ول ۋاقىتتا ماتەماتيكا ادامزات پراكتيكاسى مەن تاجىريبەسىنە تىكەلەي تاۋەلدى ەدى. ناتيجەسىندە سول دۇنيەلەردەن قورىتىلعان ەرەجەلەر جيناعىنان تۇردى.

كەلەسى ساتىسى ماتەماتيكانىڭ ءوز الدىنا دەربەس تەوريالىق عىلىم بولىپ تۋۋ، قالىپتاسۋ كەزەڭىن قامتيدى. وندا اريفمەتيكا، گەومەتريا، الگەبرا، تريگونومەتريا ايرىقشا تەوريالىق ءپان بولىپ قالىپتاستى.

عالىمدار اتالعان ۋاقىتتا تۇراقتى شامالار ماتەماتيكاسىنىڭ، كەيدە ەلەمەنتار ماتەماتيكا كەزەڭى دەپ باعالايدى. ول ەكى مىڭ جىلعا جۋىق مەرزىمگە سوزىلىپ، شامامەن XII عاسىردا اياقتالدى. اينىمالى شامالار ماتەماتيكاسى نەمەسە جوعارى ماتەماتيكانىڭ تۋۋ، قالىپتاسۋ كەزەڭىن ونىڭ كەلەسى ساتىسى رەتىندە سانالادى. بۇل XII عاسىردا باستالىپ، Ⅸ عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىنا دەيىن سوزىلدى. جيىندار تەورياسىنا بايلانىستى اناليزدىڭ، گەومەتريانىڭ جانە الگەبرانىڭ جاڭا ساپاداعى سالالارى شىققاننان كەيىن، ماتەماتيكانىڭ نەگىزگى ماسەلەلەرىن جالپى قاراستىرۋ كەزەڭىن ءتورتىنشى كەزەڭگە جاتقىزۋعا بولادى.

- ماتەماتيكا سالاسىنا قىزىعۋشىلىعىڭ قالاي وياندى؟

- انام ماتەماتيكا ءپانىنىڭ مۇعالىمى، وتە شىعارماشىل ادام. ۇيىمىزدە ەكى قابىرعاعا سالىنعان سورەلەر كىتاپقا تولى. ولاردىڭ اراسىندا ماتەماتيكاعا بايلانىستى كىتاپتار وتە كوپ. العاشقىدا اتالعان كىتاپتاردىڭ سۋرەتىن قارايتىن ەدىم. كەيىننەن ىشىندەگى ەسەپتەرىن شىعارا باستادىم. سىنىپتا الدىڭعى قاتاردان كورىندىم. وسىلايشا ماتەماتيكا مەنى وزىنە باۋراپ الىپ كەتتى. جاڭا ايتقانىمداي، ماتەماتيكا حيميا، فيزيكا سەكىلدى جاراتىلىستانۋ پاندەرىنە اسەرىن تيگىزەدى. ودان قالدى قازاق ءتىلى پانىنە دە اسەرى بار دەپ ويلايمىن. ماسەلەن، ءسوزدىڭ، سويلەمنىڭ قۇرىلىمى، فونەتيكالىق تالداۋلار سەكىلدى تالاپتارعا اسەرى بار. ياعني، ماتەماتيكانى بارلىق جەردە قولدانۋعا بولادى، ونىڭ پايداسى كوپ. مەنىڭ ماتەماتيكانى تەرەڭ بىلۋىمە انام مەن ۇستازدارىم اسەر ەتتى.

- قازىرگى وقۋشىلار تاراپىنان ماتەماتيكاعا قىزىعۋشىلىق قانداي؟

- وعان ءبىر جاقتى باعا بەرۋگە بولمايدى. قازىر كوپتەگەن حالىقارالىق بايقاۋلاردا توپ جارىپ جۇرگەن قازاقستاندىق ورەندەر از ەمەس. ولاردىڭ قابىلەت دەڭگەيى الەمدە جوعارى باعالانىپ جاتادى. جالپى، ماتەماتيكا ءاربىر جاستىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرۋىنە وڭ ىقپالىن تيگىزەدى دەگەن ويدامىن. دەگەنمەن كەيبىر وقۋشىلار وعان قىزىعا بەرمەيتىنىن جاسىرا المايمىز.

مەن ءوزىم ساباقتى باستار الدىندا وعان ەرەكشە قۇرمەتپەن قارايمىن. وعان ءوزىمنىڭ قىزىعۋشىلىعىم زور. ايتا كەتسەم، ادام بىلمەيتىنىنەن قورقادى، سوندىقتان ونى جەك كورەدى. سول سەبەپتى وقۋشىلارعا ەسەپتىڭ وڭاي ەكەنىن، قولىنان كەلەتىنىن، ومىردەگى قولدانىسىن كورسەتۋ ارقىلى قىزىقتىرۋعا تىرىسامىن.

- الەمدە ماتەماتيكادان قاي ەلدەر الدا كەلەدى؟

- جەر شارىندا قىزىقتى قانشاما عىلىم سالاسى بار. وعان قاتىستى قىزىقتى بولجامدار، دەرەكتەر ايتىلادى. سولاردىڭ اراسىندا ماتەماتيكا سالاسى ەرتە عاسىردان بەرى ادامزات بالاسىمەن بىرگە جاساپ كەلەدى. وسى ماقساتتا قانشاما اتاقتى عالىمدار جەمىستى ەڭبەك ەتتى.

ونى ءبىلۋ ءۇشىن عىلىم، تەحنولوگيا دامىعان ەلدەردى ءبىلۋ كەرەك. مەنىڭ ويىمشا، ماتەماتيكاسى دامىعان ەل وركەنيەت شىڭىنا شىعا الادى. ولاردىڭ قاتارىندا قىتاي، سينگاپۋر، وڭتۇستىك كورەيا، رەسەي، ا ق ش سەكىلدى الدىڭعى قاتارلى مەملەكەتتەر بار.

- ءسوز سوڭىندا ءوزىڭ جايلى ايتا كەتسەڭىز.

- مەن 1995 -جىلى 22-قاراشادا تۇركىستان قالاسىندا دۇنيەگە كەلدىم. مەكتەپتى جاڭاقورعان اۋدانىنا قاراستى كەڭەس اۋىلىنداعى №239-ورتا مەكتەبىندە ءبىتىردىم. استانا قالاسى ل. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ءبىلىم الدىم. پەداگوگيكا سالاسىندا 6 جىلدان بەرى قىزمەت اتقارىپ كەلەمىن.

- اڭگىمەڭە راقمەت.

ەسكە سالساق، بۇدان بۇرىن قىزىلوردالىق ۇستاز مۇحتار تالعات ۇلى مەكتەپ وقۋشىلارى مەن مۇعالىمدەرگە ارناپ جاساعان ماتەماتيكالىق سايت جاساپ شىعاردى. ول قازىر كوپشىلىك اراسىندا ۇلكەن سۇرانىسقا يە بولىپ وتىر.

اۆتور

ءادىلجان ۇمبەت