ماماندار: ەنەرگەتيكالىق سۋسىن مي مەن جۇرەككە زيان

استانا. قازاقپارات - قانت قانشالىقتى ءتاتتى بولعانىمەن، زيانى دا از ەمەس. اسىرەسە نارىقتاعى ەركىندىك، پايدا تابۋعا ۇمتىلۋ ءارى باسەكەلەستىك ورتا تۇتىنۋشىنى قىزىقتىرۋ ءۇشىن تالاي ەكسپەريمەنتكە بارىپ جاتىر.

سورەدە جاڭا ونىمدەر كوبەيدى. قۇرامىندا قانتى كوپ ءونىمنىڭ ءبىرى - ەنەرگەتيكالىق سۋسىندار. قازىر ونى جاس تا، جاسامىس تا تالعاماي ىشەدى. ونىڭ ىشىندە بۇعاناسى قاتپاعان بالا كوپ. كوپتەن بەرى ەلدىڭ كوڭىلىن كۇپتى قىلىپ كەلگەن وسى ماسەلەنىڭ ءبىر شەشىمىن دەپۋتاتتار ماقۇلداپ وتىر.

زاڭ كۇشىنە ەنسە، بۇل سۋسىندار 21 جاسقا دەيىنگى ازاماتتارعا ساتىلمايتىن بولادى ەنەرگەتيكالىق سۋسىننىڭ نارىقتا پايدا بولعانىنا كوپ وتپەسە دە، تۇتىنۋشىلاردىڭ سۇيىكتى ونىمىنە اينالىپ ۇلگەردى. قىشقىلتىم ءدامى، ونىڭ ۇستىنە كۇش- قۋات بەرەدى دەپ ىشەتىندەر كوپ. قايدا بارساڭ دا، سالقىن سۋسىن الدىڭنان «مەنمۇندالاپ» تۇرادى. باسىندا قىزىعىپ ىشكەن جۇرت اقىر اياعى وسى سۋسىندى اڭساپ تۇراتىن بولدى.

ايگۇل قاجكەنوۆا، نۋتريتسيولوگ:

- 5-6، 10 بوتەلكەدەن ىشەتىن ادامدار بار. اسىرەسە جاستار اراسىندا. ول اعزاعا وتە قاۋىپتى. قانت ديابەتىنە، تاعى دا باسقا ناشار اۋرۋلارعا الىپ كەلەدى. ءبىراق تا ونداي جاعدايلار بىزدە دالەلدەنبەگەن. جاس كەزىندە كورىنبەيدى ول، قالاي اسەر ەتەتىنى كورىنبەيدى. جيناقتالىپ، ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن دەنساۋلىققا تارس ەتىپ، رەاكسياسىن بەرەدى. ەڭ قاۋىپتى زاتتار ەنەرگەتيك قۇرامىنداعى - كوفەين جانە قانت. ءبىر ەنەرگەتيك 100 مل بانكادا 27 اس قاسىق قانت بار.

«بۇل سۋسىننىڭ قۋات بەرە وتىرىپ، سول ارادا تاۋەلدىلىك تۋدىرۋى ونىڭ قۇرامىندا قانت پەن كوفەين مولشەرىنىڭ شەكتەن تىس كوپ بولۋىندا»، - دەيدى ماماندار.

دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، سوڭعى 15 جىلدا ەلدەگى قانت ديابەتىمەن اۋراتىندار سانى 3 ەسە ارتقان.

ەنەرگەتيكالىق سۋسىندى تەك دەنى ساۋ ەرەسەك ادام عانا ىشە الادى. ال ونى جاس تالعاماي ساتۋ ارتىق دوزالانۋعا الىپ كەلۋى مۇمكىن. سەبەبى ونىڭ سىرتىنداعى 18 جاسقا تولماعان بالالارعا ىشۋگە بولمايدى دەپ ۇساق ارىپتەرمەن جازىلعان ەسكەرتۋدى كوبى كورمەي قالۋى مۇمكىن.

تۇرسىن جاعىپاروۆا، تۇتىنۋشىلار قۇقىعىن قورعاۋ ورتالىعىنىڭ ساراپشىسى:

- بۇل سۋسىندى ىشەتىن مادەنيەت، اقپارات بولۋى كەرەك. ءار مەكتەپتە، اۆتوبۋستا، باننەرلەردە بۇل سۋسىننىڭ زيانىن ايتىپ وتىرۋ كەرەك. بۇگىنگى كۇنى ءبىزدىڭ ەلدە مىجىرايعان كيوسكىدە ساتىلادى، بۇل دۇرىس ەمەس. مىسالى، دانيا، نورۆەگيا، فرانسيا ەلدەرىندە تەك قانا اپتەكادا ساتىلادى.

«دەنساۋلىققا اسا زيان بۇل تاۋاردى شەكتەۋدىڭ العاشقى قادامى جاسالسا دا، ونىڭ جاساندى نۇسقالارىن ساتۋ دەرەكتەرى بارىن ەسكەرۋ كەرەك»، - دەيدى ماماندار، سەبەبى فالسيفيكاتتى سۋسىندار ادام اعزاسىنا ەكى ەسە زيان.

تۇرسىن جاعىپاروۆا، تۇتىنۋشىلار قۇقىعىن قورعاۋ ورتالىعىنىڭ ساراپشىسى:

- جاساندى سۋسىندى ايتايىق، جاسالىپ جاتقان سۋ قالاي بولسا سولاي قۇيىلادى. ەكىنشى - جاساندى قانت، ءۇشىنشى - جاساندى كوفەين، جاساندى قايدان شىققان بوياۋلار. بۇل دەگەن - جاي عانا ۋ. بۇنىڭ ءتىپتى ءبىر بانكاسىن دا ىشۋگە بولمايدى. ءار تۇتىنۋشى ساتىپ الاردا سەرتيفيكات تالاپ ەتۋى كەرەك. بولماعان جاعدايدا مەملەكەتتىك ورگانعا حابارلاۋى كەرەك.

ادام ميى 25 جاسقا دەيىن داميدى. «ال ەنەرگەتيكالىق سۋسىن - شەكتەن تىس تۇتىنعان جاعدايدا مي مەن جۇرەككە كەرى اسەر ەتەتىن ءونىم»، - دەيدى ماماندار. ءبىراق بۇل ءونىم دۇكەن سورەلەرىنەن ءازىر تۇسپەيتىن سىڭايلى. تەك ءماجىلىس قابىلداعان 21 جاسقا دەيىنگى ازاماتتارعا ساتپاۋ نورماسى كۇشىنە ەنسە، زاڭدى بۇزعان ورتا كاسىپ يەلەرىنە 300، ءىرى كاسىپكەرلەرگە 1000-ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش كولەمىندە ايىپپۇل سالىنباق.

قانتتان ارتىق ءتاتتى جوق. ءبىراق كوپ جەسەڭىز، دەنساۋلىققا زيان. اعزاداعى ينسۋلين دەڭگەيى جوعارىلايدى. ءدال وسى سەبەپتەن ميلليونداعان ادام ەكىنشى ءتيپتى قانت ديابەتى مەن سەمىزدىككە شالدىققان. الەمدە ارتىق سالماقتى ادام سانى 1 ميللياردتان اسادى. جىل سايىن 2 ميلليون 800 مىڭداي ادام كوز جۇمادى. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى قانتتى قالىپتى نورمادان ارتىق تۇتىنۋعا بولمايتىنىن كورسەتكەن. الايدا تاتتىدەن بىردەن باس تارتۋ قيىن. ويتكەنى قانت ادام اعزاسىنداعى گورموندارعا تىكەلەي اسەر ەتەدى. تاتتىگە تاۋەلدىلىك كوپ ادام كۇيزەلىستەن قانت جەپ ارىلعىسى كەلەدى. ويتكەنى ءتاتتى جەگەندە اعزادا سەروتونين بولىنەدى. شوكولادتىڭ ءبىر بولىگى ادامعا جاعىمدى ەموتسيا سىيلايتىنى سودان.

الايدا تاتتىگە قۇمارلىق اعزانى قينايدى. اسقازان-ىشەك جولىنىڭ جۇمىسى بۇزىلادى، تاماقتانۋ ءتارتىبى وزگەرەدى. ديەتولوگتار: «قانتى بار ونىمدەردىڭ قوسىندىسى كۇندەلىكتى تاماق راتسيونىنىڭ - ءىن عانا قامتۋى كەرەك»، - دەيدى. سوندا عانا سەمىزدىك قاۋپى تونبەيدى.

جالپى دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ ەسەبى بويىنشا كۇنىنە قانتتى 6 شاي قاسىقتان ارتىق قانت جەمەۋ كەرەك. ءبىراق ەرەسەكتەر كۇنىگە 22، بالالار 34 قاسىق قانت تۇتىنادى ەكەن. «قانت كوڭىل كۇيدى جاقسارتادى دەگەن يدەيا بۇقارا مادەنيەتكە ايتارلىقتاي اسەر ەتتى. سوندىقتان جەر بەتىندەگى ادامداردىڭ ءبارى قانتتى سۋسىنداردى زەيىندى بولۋ ءۇشىن، شوكولادتى شارشاعانىن باسۋ ءۇشىن تۇتىنادى»، - كونستانتينوس مانتانتسيس، بەرليندەگى گۋمبولد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زەرتتەۋشىسى، پسيحولوگ.

ماركەتينگتە قانت زياندى ەمەس قانتتىڭ دەنساۋلىققا زيانى تۋرالى ايتۋعا كوبىنە ماركەتينگ مۇمكىندىك بەرمەيدى. قانتتان ءونىم ءوندىرىپ وتىرعان كومپانيالار شىندىقتى جاسىرۋ ءۇشىن ميللياردتاپ قاراجات جۇمساۋعا دايىن. ماسەلەن، 2022 -جىلى Coca-Cola-نىڭ تازا تابىسى - كە ءوسىپ، 43 ميلليارد دوللارعا جەتتى. قازىردە بۇل - الەمدە ءاربىر ەكىنشى ادامنىڭ سۇيىكتى سۋسىنى. سەبەبى جارناماسى جەر جارادى. سونداي-اق كومپانيا سۋسىندار مەن سەمىزدىك اراسىنداعى بايلانىستى ازايتۋعا تىرىسقان كومپانيالاردى قارجىلاندىرادى.

وسىنى اشكەرەلەگەن The New York Times باسىلىمى 2015 -جىلى بىرنەشە ماقالا جاريالادى. وندا سەمىزدىك ءتاتتى سۋسىننان ەمەس، باسقادان دەگەن ساتىپ الىنعان عالىمداردىڭ پىكىرلەرى بار. «سەمىزدىك ءسىز تۇتىناتىن تاعامعا نەمەسە ءتاتتى سۋسىندارعا بايلانىستى ەمەس. ول ءسىزدىڭ فيزيكالىق بەلسەندىلىگىڭىزبەن بايلانىستى»، - دوكتور فريدحوفف، وتتاۆا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زەرتتەۋشىسى.

Coca-Cola ءوندرۋشى كومپانيانىڭ بۇل ارەكەتى الەمدە سەمىزدىك ماسەلەسى جايلاعاننان كەيىن كورىنىس الدى. ويتكەنى ءبىرقاتار ەل وسى ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن قۇرامىندا قانتى بار سۋسىندارعا سالىق سالدى. ءتاتتى سۋسىنعا ارنالعان سالىق ماسەلەن، دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى قانتتى سۋسىندارعا سالىق سالۋدى ۇسىندى. ۇيىم ماماندارىنىڭ پىكىرى بويىنشا تەمەكىگە سالىق سالۋ تەمەكى تۇتىنۋدى ازايتۋعا كومەكتەسەتىنى سياقتى، قانتتى سۋسىندارعا سالىناتىن سالىق قانتتى تۇتىنۋدى ازايتۋعا كومەكتەسەدى. مۇنداي سالىق تۇرلەرى قازىردە دانيادا، ا ق ش- تىڭ كەيبىر شتاتتارىندا، مەكسيكادا ەنگىزىلدى. مۇنداي تاجىريبەنى 2018 -جىلى ۇلى بريتانيا دا قولدانىپ كوردى. ويتكەنى ەلدەگى ارتىق سالماعى بارلاردىڭ ۇلەسى - 1.

جالپى قانتتى سۋسىندارعا اسىرەسە بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر اۋەس. «ورتاشا ەسەپپەن ءبىر قۇتى سۋسىندا 40 گرام قانت بولادى. ال ادام اعزاسى ءبىر كۇندە 50 گرام عانا قانت تۇتىنۋى كەرەك»، - دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى. ءيا، ءتاتتى اعازاعا قاجەت. ءتىپتى قارتايۋدىڭ الدىن الادى دەگەن دە پىكىر بار. تەك ونى قالىپتى مولشەردە قولدانۋ عانا پايدالى بولماق.

24.kz