ەلىمىزدە وتە جاقسى زاڭدار قابىلدانىپ جاتىر - سنەجاننا يماشيەۆا
استانا. KAZINFORM - ءماجىلىستىڭ زاڭناما جانە سوت-قۇقىقتىق رەفورما كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى، دەپۋتات سنەجاننا يماشيەۆا Jibek Joly تەلەارناسىنىڭ «ۋادە» باعدارلاماسىنا سۇحبات بەرىپ، زاڭ قابىلداۋ پروتسەسىنە، جاڭا نورمالارعا، زاڭ جوبالارىنىڭ ساپالى جازىلۋىنا قاتىستى جاۋاپ بەردى.
زاڭ جوبالارى قازاق تىلىندە جازىلۋى كەرەك
دەپۋتاتتىڭ ايتۋىنشا، زاڭناما سالاسىندا ءتۇرلى پروبلەما بار.
«نورما شىعارماشىلىعى تىلىنە قاتىستى ماسەلە بار ەكەنىن اتاپ وتكەن ءجون. بىزدە زاڭ جوبالارى كۇردەلى تىلدە جازىلادى، ياعني قاراپايىم ادامعا تۇسىنىكسىز. وعان قوسا، ەلىمىزدە قازاقشا جازاتىن ماماندار تاپشى. سوندىقتان وسى پروبلەمانى جۇيەلى تۇردە شەشۋگە ءبىزدىڭ كوميتەت ىقپال ەتەدى. اتاپ ايتقاندا، پارلامەنت ماجىلىسىنە زاڭ جوبالارى ەكى تىلدە كەلەدى. زاڭ شىعارۋ سالاسىندا ءتىلدىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى بار. زاڭ جوبالارىن كوبىنە ساراپشىلار مەن زاڭگەرلەر جازادى. وسى ورايدا كەي جاعدايدا تۇسىنىكسىز نورمالاردى ارى قاراي پىسىقتايمىز. زاڭنىڭ ءتىلى كۇردەلى جانە ونى كوبىسى تۇسىنە بەرمەيدى. حالىقتىڭ ءبارى زاڭگەر ەمەس ەكەنىن ەسكەرسەك، زاڭ ءتىلى تۇسىنىكتى بولۋى كەرەك. بۇل تۇرعىدا پارلامەنتتەگى دەپۋتاتتار اراسىندا زاڭگەر ماماندىعىن مەڭگەرگەندەر بار. ياعني ولارعا قۇجاتتاردى ءتۇسىنىپ، جەتىلدىرۋ قيىن ەمەس»، - دەدى سنەجاننا يماشيەۆا.
دەپۋتات ەلىمىزدە زاڭ جوبالارىن باستاپقىدان قازاق تىلىندە جازۋعا نازار اۋدارۋ كەرەك ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
«ەگەر زاڭ ورىسشا جازىلىپ، وعان تىكەلەي اۋدارما جاساسا، نورمالاردىڭ ماعىنالارى وزگەرىپ كەتۋى مۇمكىن. سوندىقتان باستاپقىدان قازاق تىلىندە جازۋ كەرەك. بۇل رەتتە، اۋدارما جاسايتىن ماماندار دا قازاقشانى جەتىك ءبىلۋى قاجەت. بۇل باعىتتا زاڭ جوبالارىن ازىرلەپ كەلەتىن ورگاندارعا بىرنەشە ەسكەرتۋ جاسالدى. ماجىلىسكە زاڭ جوباسى ەكى تىلدە كەلىپ تۇسەدى. ءماجىلىستىڭ كوميتەتتەرىندە كەلىپ تۇسكەن قۇجاتتار بويىنشا ساپاسىز اۋدارمانى كورسە، دەپۋتاتتار مىندەتتى تۇردە ەسكەرتۋىن ايتادى. وكىنىشكە قاراي، قويىلىپ وتىرعان تالاپتار ءتيىستى دەڭگەيدە ورىندالماي جاتىر. جالپى، زاڭنىڭ ءتىلى كۇردەلى»، - دەدى س. يماشەيەۆا.
ونىڭ پايىمىنشا، وسىنىڭ ءبارى - ۋاقىتشا پروبلەما. ويتكەنى الداعى كەزەڭدە مىقتى مامانداردىڭ جاڭا بۋىنى وسى سالاعا كەلىپ قوسىلادى.
پارلامەنتتە زاڭدار قوعامنىڭ ۇسىنىسىنا قاراي وزگەرەدى
سۇحبات بارىسىندا دەپۋتات ماجىلىسكە كەلىپ تۇسكەن كەيبىر زاڭ جوبالارى «شيكى» كۇيىندە كەلىپ جاتاتىنىن، الايدا بۇل قۇجاتتاردى پالاتا دەپۋتاتتارى بارىنشا تۇزەتەتىنىن اتاپ ءوتتى.
«اتاپ ايتقاندا، ەلىمىزدە وتە جاقسى زاڭدار قابىلدانىپ جاتىر. ءبىراق ولاردى ورىنداۋ بولىگىندە كەمشىلىكتەر بايقالىپ وتىر، ياعني زاڭ تالاپتارىن ساپاسىز ورىنداۋ ماسەلەسى بار. قوعامدا زاڭعا باعىنۋدى مىندەتتى دەپ سانامايتىن ادامدار كەزدەسەدى»، - دەدى سنەجاننا يماشيەۆا.
سونىمەن قاتار ول زاڭنىڭ ءجيى وزگەرۋىنە قاتىستى سۇراققا جاۋاپ بەردى.
«تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا 30 جىلدان استام ۋاقىت ءوتتى. ەگەر زاڭداردى تۇزەتپەسەك نەمەسە تولىقتىرۋ ەنگىزبەسەك، وندا ارى قاراي دامۋ جولىن قىسقارتامىز. دامۋ جولىندا ەكونوميكامىز وزگەرىپ جاتقانىن ەسكەرە وتىپ، زاڭداردى قايتا- قايتا قاراۋ دۇرىس پروتسەسس. بارلىعىن توقتاتىپ، ەشتەڭە وزگەرتپەسەك، بۇل ءوز كەزەگىندە مەملەكەتتىڭ دامۋىنا تەرىس اسەر ەتەدى. ءبىز زاڭ قابىلداعاندا ءبىر ءداستۇر ورناتۋعا ەمەس، قازىرگى ۋاقىتقا بەيىمدەلۋدى ويلايمىز. ماسەلەن، كاسىپكەرلەر سالىق دەڭگەيىن ءتۇسىرۋ جانە ودان بوساتۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتىپ جاتادى. وسىنىڭ ءبارى ەكونوميكالىق جاعدايعا بايلانىستى قاراستىرىلادى. كاسىپكەرلەر جاقسى تابىس الىپ، دامىپ جاتسا، ولارعا قاتىستى سالىقتار قايتا پىسىقتالادى. ماجىلىستە قارالىپ جاتقان بۇكىل زاڭدار قوعامنىڭ ۇسىنىسى نەگىزىندە قابىلدانادى، قۇجاتتاردى حالىقتىڭ پىكىرىنە ساي وزگەرتەمىز»، - دەدى دەپۋتات.
سوت سالاسىن رەفورمالاۋ
سنەجاننا يماشيەۆا سوت سالاسىنداعى جاڭا وزگەرىستەر ىستەردى بارىنشا تىڭعىلىقتى قاراۋعا ىقپال ەتەتىنىن ايتتى.
«سوت سالاسىنداعى رەفورما جىل سايىن جالعاسا بەرەدى. مەنىڭ ءوزىم ماجىلىستە جۇمىس ىستەپ جاتقانىما 8 جىل بولىپتى. جىلدا سوت سالاسىنا قاتىستى زاڭداردى وزگەرتەمىز، سەبەبى رەفورما ءجۇرىپ جاتىر. ءاربىر رەفورما زاڭنىڭ تۇزەتىلۋىن تالاپ ەتەدى... بۇل سالادا ەلەۋلى ناتيجەلەر بولادى دەپ ويلايمىز. وسىنىڭ ءبارى حالىقتىڭ پىكىرى اياسىندا ەسكەرىلىپ وتىر»، - دەدى ول.
تۇرمىستاعى زورلىق-زومبىلىق ازايدى ما؟
بيىل ءساۋىر ايىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە ايەلدەردىڭ قۇقىقتارى مەن بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» جانە «قازاقستان رەسپۋبليكاسى اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكسىنە ايەلدەردىڭ قۇقىقتارى مەن بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭدارىنا قول قويدى.
بۇل تۇرعىدا سۇحبات بارىسىندا وسى زاڭنىڭ قابىلدانۋى قانشالىقتى اسەر ەتىپ جاتقانى سۇرالدى.
«سودان بەرى بەس اي ۋاقىت ءوتىپتى. بۇل مەرزىم - سونشالىقتى ۇزاق ۋاقىت ەمەس. ياعني ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك تە، ناقتى ناتيجەنى كورە المايمىز. سەبەبى ىشكى پروتسەدۋرالار وزگەرىپ جاتىر. بۇعان دەيىن ۇرىپ-سوعۋ اكىمشىلىك جازا اياسىندا ءبىر حاتتامامەن تولتىرىلىپ، تەز ارادا سوتقا جولداناتىن. ال قازىر بۇل پروتسەسس ۇزاردى، ويتكەنى قىلمىستىق پروتسەستىڭ ەرەجەلەرىنە سايكەس كۇدىكتىنى بىردەن ايىپتاي المايسىز. وسى ورايدا ءتيىستى دالەلدەردى جيناۋ كەرەك، ادامنىڭ ۇستىنەن ءىس قوزعالادى. سوندىقتان بۇل باعىتتاعى راسىمدەر ءبىرشاما ۇزاردى. مۇنىمەن قوسا، سالاعا ءتيىستى كادرلاردى ءبولۋ كەرەك. ويتكەنى وسىنداي ىستەر كوبەيۋى مۇمكىن. مۇنىڭ ءبارىن ەسكەرە وتىرىپ، ءقازىر اتالعان زاڭنىڭ ناتيجەسىنە قاتىستى ءبىزدىڭ كوميتەتتە ناقتى ستاتيستيكا قالىپتاسىپ ۇلگەرمەدى. ءبىراق ءبىر جىل وتكەننەن كەيىن وسىنىڭ باستاپقى ناتيجەسىن كورسەتە الامىز»، - دەدى سنەجاننا يماشيەۆا.
ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، پرەزيدەنتتىڭ ناقتى تاپسىرماسىنىڭ ارقاسىندا زورلىق-زومبىلىققا قارسى وسى زاڭدار قابىلداندى. وسىدان كەيىن جازانى كۇشەيتۋگە ەرەكشە نازار اۋدارىلدى.
«اتاپ ايتقاندا، ادامدى ۇرىپ- سوعۋ، دەنساۋلىققا قاساقانا زيان كەلتىرۋ قىلمىس سانالۋى ءتيىس، سەبەبى ادام قۇقىعىنا نۇقسان كەلەدى. بۇل بۇكىل الەمدە قالىپتاسقان تاجىريبە. ال بىزدە اتالعان ساناتتار اكىمشىلىك كودەكستە بولدى. سوندىقتان مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىنىڭ نەگىزىندە ءتيىستى نورمالار قابىلداندى»، - دەدى دەپۋتات.