ەلىمىزدە ا ە س-تىڭ بولماۋى الەمدىك كوشتەن قالىپ جاتقانىمىزدىڭ بەلگىسى - قايرات بالابيەۆ

استانا. KAZINFORM - قازىر قوعامدا ا ە س جايلى سان ءتۇرلى پىكىر قالىپتاسقان. بۇل رەتتە، ءماجىلىس دەپۋتاتى قايرات بالابيەۆ ا ە س-تى كوپتەپ سالۋ مىقتى مەملەكەتتەردىڭ ماڭىزدى ستراتەگيالىق باسىمدىقتارىنىڭ بىرىنە اينالعانىن العا تارتىپ وتىر.

ونىڭ ايتۋىنشا، بۇگىندە 50 شتات، 400 ميلليونداي حالقى بار ا ق ش-تا 94 ا ە س جۇمىس ىستەپ تۇر ەكەن. ولار 1967-1990 -جىلدار ارالىعىندا سالىنعان. 2021 -جىلدان بەرى تاعى ەكى ا ە س بوي كوتەرىپ كەلەدى.

«بۇرىنعى تەحنولوگيامەن سالىنعان ەلەكتر ستانتسيالارىنىڭ شىعىنى كوپ، شىعىمى از بولعاندىقتان، جاڭا تەحنولوگيامەن ا ە س سالۋعا الەم بەتبۇرىس جاساپ جاتىر. دۇنيە جۇزىندە 450-گە جۋىق ا ە س بار. ال، قازاقستاننىڭ رەسۋرستىق بايلىعى رەكوردتىق كورسەتكىشكە جەتسە دە، بىردە- ءبىر ا ە س- ءتىڭ بولماۋى الەمدىك كوشتەن كەش قالىپ جاتقانىمىزدىڭ بەلگىسى. تىرلىككە تياناقتى مەملەكەتتەر ءوز مۇمكىندىكتەرىنە قاراماستان زور مۇمكىندىكتەرگە قول جەتكىزىپ جاتىر. سوندىقتان دا ەلدىڭ ەكونوميكاسى مەن ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ا ە س سالاتىن ۋاقىت جەتتى»، - دەيدى دەپۋتات.

قايرات بالابيەۆ ا ە س جايدان جاي سالىنبايتىنىن جەتكىزدى. ياعني، مۇنداي جوبانى جۇزەگە اسىرۋ ەرىككەننىڭ ەرمەگى ەمەس. ونى قاۋىپسىز ءارى ءتيىمدى ەتىپ سالۋدى تالاپ ەتەتىن ءارى باقىلايتىن م ا گ ا ت ە قاۋىپسىزدىك نورمالارى مەن وزگە دە تەحنيكالىق جاريالانىمدار ازىرلەيتىنىن اتاپ وتكەن ءجون.

«اتوم ەنەرگياسى ەكولوگيالىق تازالىعىمەن، جوعارى قۋاتتىلىعىمەن جانە تيىمدىلىگى جوعارى تاسىلمەن ەنەرگيا الۋدىڭ ەڭ وڭتايلى نۇسقاسىن ۇسىنادى. سەبەبى، جىلۋ ەلەكتر ستانتسيالارىمەن سالىستىرعاندا اتوم ەلەكتر ستانسالارىنىڭ وتىن شىعىنىن ۇنەمدەيدى، قورشاعان ورتانى ءتۇتىن گازدارى، كۇل نەمەسە قۇرامىندا مۇناي ونىمدەرى بار اعىندى سۋلار سياقتى زياندى زاتتارمەن لاستامايدى، تابيعاتقا كومىر سياقتى كەرى اسەر ەتپەيدى. بۇل، اسىرەسە، وتىن-ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستارمەن قامتاماسىز ەتۋ پروبلەمالارى مەن قازبا وتىن ءوندىرۋ قۇنىنىڭ ءوسىمى بار وڭىرلەر ءۇشىن پايدالى بولماق»، - دەدى ول.

بەلگىلى بولعانداي، قازىر ەلىمىزدەگى 222 ەلەكتر ستانساسى قۋاتتىلىعى 24,6 گ ۆت ەنەرگيا وندىرەدى. ال، تۇتىنۋشىلىق كوەففيتسيەنتى 112,9 ميلليارد ك ۆت قۇراپ وتىر. ال، ەلەكتر ستانتسيالارىنىڭ 57 پايىزى توزىپ تۇر. كەلەشەكتە ەنەرگياسىنا تۇتىنۋشىلىق سۇرانىس ساعاتىنا 152,4 ميلليارد ك ۆت قا جەتپەك.

«ول كەزدە بىزگە قۋاتتىلىعى 26,5 گ ۆت ەنەرگيا ءوندىرىسى كەرەك بولادى. بىزگە ا ە س قازىرگى جانە بولاشاق قاجەتتىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قاجەت. ويتكەنى ادام سانى مەن بيزنەس كوبەيگەن سايىن، تۇتىنۋشىلىق سۇرانىس تا ارتا بەرەدى. ا ە س وزگە كوزدەرگە قاراعاندا بالاماسى جوق ەنەرگيا ءوندىرۋشى بولىپ تابىلادى. الپاۋىت مەملەكەتتەر ا ە س-كە سۇيەنىپ، سەنىم ارتىپ وتىر. سەبەبى سوڭعى 50 جىلدا اتوم ەلەكتر ستانتسيالارىندا ەنەرگيا ءوندىرۋدىڭ ارقاسىندا كومىرتەكتى شىعارىندىلار ايتارلىقتاي ازايعان. ا ق ش-تا – 95، فرانسيا مەن قىتايدا – 56، رەسەيدە – 36، وڭتۇستىك كورەيادا – 26، جاپونيادا - 12 ا ە س جۇمىس ىستەپ تۇرسا، تاعى الپىس ا ە س سالىنىپ جاتىر»، - دەدى قايرات بالابيەۆ.

پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ بىلتىر اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋ باستى ەكونوميكالىق جانە ساياسي اسپەكتىگە اينالعانىن ايتقان ەدى. جۋىردا ا ە س قۇرىلىسى جالپىۇلتتىق رەفەرەندۋم ارقىلى شەشىلەتىن بولدى.

«بۇل - مەملەكەت باسشىسىنىڭ «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» قۇرۋداعى ۇستانىمىنىڭ دالەلى. ماگاتە قازاقستاننىڭ اتوم ەلەكتر ستانساسىن سالۋعا دايىندىعىن راستادى. ا ە س سالىنسا جاڭا جۇمىس ورىندارى اشىلادى. وتاندىق ۋران قورى ەل يگىلىگىنە پايدالانىلادى. تۇتىنۋشىلار ءۇشىن تۇراقتى تاريف بەكىتۋگە ۇزاق مەرزىمدى مۇمكىندىك تۋدىرادى. ا ە س سالىپ، ونىڭ يگىلىگىن كورىپ جاتقان ەلدەرگە قاراپ كوز تويادى. سول سياقتى ەلىمىزدىڭ دە ەنەرگەتيكالىق ەركىندىككە جەتۋى يمپورتتىق شىعىندى ازايتىپ، تابىسقا كەنەلۋگە جول اشادى. قازىر جىراقتاعى جايلاۋداعى شارۋاشىلىقتار جەكە دارا جارىق ستانسالارىن ورناتىپ جاتىر. ەسەسىنە ەنەرگيا تۇرعىسىنان كىسىگە كىرىپتارلىقتان ارىلعان. تۋرا سول سياقتى ۋرانعا باي قازاق دالاسىندا دا ەنەرگەتيكالىق تاۋەلسىزدىك كەرەك بوپ تۇر. مۇنى وتاندىق جانە شەتەلدىك ساراپشىلار دا ءاۋ باستان ايتىپ كەلەدى»، - دەدى ءماجىلىس دەپۋتاتى.

جەر بەتىندە 415 يادرولىق رەاكتور جۇمىس ىستەيدى. ونىڭ 74 پايىزى - قىسىم استىنداعى جەڭىل سۋ رەاكتورلارى. بۇل رەاكتورلار بىردە- ءبىر اپاتقا ۇشىراماعاندىقتان، سەنىمدى ەنەرگيا كوزى سانالادى.

«سول سەبەپتى ەلىمىزدە دە ا ە س-تىڭ وسىنداي ءتۇرىن سالۋ كوزدەلگەن. كوپشىلىكتىڭ كوكەيىنە كۇمان ۇيالاتاتىنى فۋكۋسيما جانە چەرنوبىلدە ورىن العان اپاتتار. ول وتكەن عاسىر مەن وتكەن شاقتىڭ سىناعى مەن ساباعى. ودان بەرىدە عالىمدار تىنباي، تالماي تالاپتانىپ، ءتيىمدى ءارى قاۋىپسىز تاسىلدەرىن ءتۇر-تۇرىمەن تاپتى. ونىڭ ەڭ زاماناۋي ۇلگىسى الگىندە ايتقان قىسىم استىنداعى جەڭىل سۋ رەاكتورلارى. اتوم ەنەرگياسى جونىندەگى حالىقارالىق اگەنتتىك قازىرگى رەاكتورلاردىڭ قاۋىپسىزدىك دەڭگەيلەرىنىڭ ادام قاساقانا اپات جاساۋعا ارەكەت ەتسە دە، قاۋىپسىزدىك جۇيەلەرى وعان جول بەرىلمەيتىندەي ەتىپ جاسالعانىنا كوز جەتكىزگەن. سوندىقتان دا ماگاتە ا ە س سالاتىن ەلدەرگە رۇقسات بەرىپ جانە قاتاڭ قاداعالاۋدا. ادام دەمەكشى چەرنوبىل مەن فۋكۋسيمادا ادامي فاكتوردىڭ كەسىرىنەن دە اپات ورىن العان. ال، قازىر ادامنىڭ ورنىن اۆتوماتيكا باسىپ جاتقاندا، زاماناۋي تەحنولوگيالار ونداي قاتەلىكتەرگە بوي الدىرمايدى»، - دەدى قايرات بالابيەۆ.

دەپۋتاتتىڭ پىكىرىنشە، ەلىمىزدە اتوم ەنەرگەتيكاسى ماماندارىن دايارلايتىن ارنايى وقۋ ورىنى مەن بۇل ىسپەن ارنايى اينالىساتىن قۇرىلىم، ءتىپتى مەكتەپتەردە اتومدىق فيزيكاعا قىزىقتىرىپ قانا قويماي، تەرەڭدەتىپ وقىتاتىن سىنىپتار اشۋ قاجەت. ا ە س-تەردى نەعۇرلىم ءتيىمدى ءارى قاۋىپسىز ەتۋ تالابى كۇشەيتىلگەن سايىن، سالا ماماندارىنا ۇدەرىسسىز ىزدەنىس پەن بىلىكتىلىك تە تالاپ ەتىلەدى.

«سوندىقتان مامان دايارلاۋ ماسەلەسىنە قىتاي حالقى سياقتى تيتتەيىنەن تاربيەلەۋگە كوڭىل ءبولۋ قاجەت. سوندا فۋكۋسيمو قيراپ قالسا دا، اتومدىق ەنەرگەتيكادان باس تارتپايتىن جاپوندار سياقتى سۇيىسپەنشىلىك پەن جاۋاپكەرشىلىك قالىپتاسادى. ا ە س-تىڭ ەكولوگيالىق، ەكونوميكالىق، تەحنولوگيالىق، الەۋمەتتىك، گەوساياسي ارتىقشىلىقتارى مەن مۇمكىندىكتەرى بار. اتوم ەنەرگەتيكاسىنىڭ دامۋى ەلىمىزدىڭ اتومدىق ەنەرگەتيكا عىلىمى، تەحنيكاسى مەن ەنەرگەتيكاسى سالاسىندا الەمدىك ىنتىماقتاستىقتا جاڭا مۇمكىندىكتەرىن اشىپ، بەدەلىن ارتتىرا تۇسەدى. ا ە س سالۋعا قاتىستى قوعام پىكىرى ەكىگە جارىلسا دا، جاقسىلىقتان ءۇمىت ۇزبەۋ كەرەك. جالپىۇلتتىق رەفەرەندۋمدا دۇرىس تاڭداۋ جاساپ، مەملەكەت باسشىسىنىڭ باستاماسىن قولداۋعا شاقىرامىز»، - دەدى ءماجىلىس دەپۋتاتى.

اۆتور

ورالحان قوجانوۆ