ۇلى ابايدىڭ الەمدىك فيلوسوپياسى

ۇلى ابايدىڭ ارتىنا قالدىرعان عيبىراتتى كەڭەستەرى، دانالىق اقىليالارى كوپ. سونىڭ بىرىندە بىلاي دەيدى: «ادامنىڭ بالاسى - باۋىرىڭ، اتانىڭ بالاسى - دۇشپانىڭ». ءبىر ەستىگەنگە تۇسىنىكسىز، الايدا استارى تەرەڭ. ادامنىڭ ءبارى ادامنىڭ بالاسى، باسقالاي حايۋاننىڭ بالاسى ەمەس، ادامنىڭ اتاسى(اكە-شەشەسى) تاعى دا ادام.ەندەشە دانا اباي نەگە «ادامنىڭ بالاسى»، «اتانىڭ بالاسى» دەپ ايىرادى، «ادام» كىم؟، «اتا» كىم؟

جەكە اداممەن توپ، قاۋىم، قوعام اراسىنداعى سۇيىسپەنشىلىك بايلانىستى جىكتەسەك: بۇكىل ادامزاتتى سۇيەتىن - ادامزاتسۇيگىشتىك، وتاندى سۇيەتىن - وتانشىلدىق، ۇلتتى سۇيەتىن - ۇلتجاندىلىق، ارى قاراي ۇساقتاپ، ناسىلشىلدىك، دىنشىلدىك، رۋشىلدىق، توپشىلدىق، جەرشىلدىك، تۋىسقاندىق ت.ب لاردى ايتامىز.

دەمەك حاكىمنىڭ «ادامنىڭ بالاسى» دەپ وتىرعانى ادامزاتسۇيگىش ادام. ياعني ادامزاتتىڭ قامىن ويلار، ادامزاتتىق مۇدەنى ەڭ جوعارى ورىنعا قويعان جان. ول سەنىڭ باۋىرىڭ، جاقىنىڭ بولماق؛ ال اتانىڭ بالاسى دەگەنى اتا - تار ماعىنادا ، تۋىسشىل، جەرشىل، توپشىل، رۋشىل، ءدىنشىل، ءناسىلشىل پەندە. كەڭ ماعىنادا ۇلتشىل، وتانشىل ادام. سۇيىسپەنشىلىگى تەك وسى شەڭبەردە عانا قالعان پەندە دۇشپانىڭ ەسەپتەلمەك. اتا-اناسى، جاناشىر-جاقىنىن ايتپاي-اق قويايىق، ءوز ۇلتىنىڭ، ەلىنىڭ بالاسى بولعانىنىڭ نەسى قاتە، نە دۇشپاندىعى بار دەگەن ۇعىم باس كوتەرەدى مۇندايدا.

ءوز ۇلتى، ءوز ەلى ءۇشىن ەڭبەك ەتۋ-ادامگەرشىلىكتەن اۋىتقىماعاندا، باسقا حالىق پەن ۇلتتىڭ مۇدەسىن تابانعا تاپتاپ، قۇرباندىققا شالماعاندا، ادىلەتكە تابان تىرەگەندە عانا دۇرىسىن تابادى. ونىڭ كەرسىنشە بولعاندا ودان وتكەن دۇشپاندىق جوق؛ كۇنى كەشە ورىس يمپەرياسى ءۇشىن جانىن شۇپەرەككە تۇيگەن گەنارالدار بولدى. ولار ورتا ازيا جانە ماڭىنداعى ەل حالىقتارىن قانعا بوياپ وتىرىپ، ۇشان-تەڭىز تەريتوريانى شار روسسيانىڭ ۋىسىنا سالىپ بەردى؛ جەڭىپ السا، جەڭىلگەن حالىقتىڭ باسىن دوپشا كەسىپ، جەڭىلىپ قالسا، نامىستان ءوز قۇرساعىن قانجارىمەن ەسىپ جاپون يمپەراليزىمىنىڭ ىرگە كەڭەيتۋى جولىندا «قۇربان بولعان» «ەل ارداگەرلەرى» از بولمادى؛ اق تاندىلەردىڭ قانشالاعان اسكەرى باسىن ءباي تىگە وتىرىپ، امەريكا قۇرلىعىنداعى ەجەلگى تۇرعىن - ۇندىستەردىڭ دالاسىن قان ساسىتىپ، ولاردى جەرىنەن قۋالاپ شىعىپ، اق تاندىلەرگە الىپ ساحارانى الىپ بەردى؛ ناتسيستىك گەرمانيانىڭ دۇنيەنى جاۋلاۋى ءۇشىن جانىن قيعان قانشالاعان نەمىس وفيتسەرلەرى مەن سولداتتارىنىڭ سۇيەگى شاشىلىپ دالادا قالدى؛ مىنە بۇلار ءوز كەزىندەگى ءوز ەلىنىڭ «ارداقتىسى» بولعانىمەن، بۇكىل ادامزاتتىڭ دۇشپانى ەمەي نە! ال كۇنى بۇگىندە «ءوز ۇلتىم ءوزەگىم، وزگە حالىق بوزەگىم» دەپ ومەشەگى ۇزىلىپ، وت پەن سۋعا ءتۇسىپ جۇرگەن پەندەلەر ازبا!

سوعىس ادامزاتتىڭ ءوزى قولدان جاساپ العان قوعامدىق اپات. قادىم زاماننان بۇگىنگە دەيىن ادامزات سوعىستان كوز اشپادى، قانشالاعان بەيۋاز جاننىڭ شىبىنى شىرقىراپ، قانى سۋشا توگىلدى. جاناشىر-جاقىنىنان ايىرلىپ ەكى ەتەگى جاسقا تولىپ زار ەڭىرەگەن ادام بالاسى سان-ساناقسىز.سوعىس قانشاما جاندى ءبىر ۋاققى تاماققا، ءبىر كيەر كيىمگە، باس سۇعىپ كىرەر قۋىس باسپاناعا زار ەتتى. بۇگىندە سوعىس سەبەبىنەن تەنتىرەپ ءولى مەن ءتىرىنىڭ اراسىدا جاساپ جاتقان پەندە بالاسىندا ەسەپ بار ما؟ باسىم كوپ سوعىس بيلەۋشىلەردىڭ ءوزىنىڭ، اۋلەتىنىڭ، ۇلتىنىڭ، وتانىنىڭ ىرگە كەڭەيتۋى، ءتىپتى دە كوپ جەردى يەلەۋى، كوپ حالىقتى بيلەپ-توستەۋى، مول بايلىققا كەنەلۋى جولىندا تۋىندايدى.

بۇگىنگى كۇندە يادرولىق قارۋ - تۇتاس الەمنىڭ باسىن اۋىرتىپ وتىرعان ۇلكەن ماسەلە. تۇتاس ادامزاتتىڭ تىرلىگىنە قاتەر توندىرەتىن الاپات. وسى قارۋدى جوعالتۋ كۇللى ادامزاتتىڭ كوكەي تەستى تالابى. سولاي بولا تۇرسادا يادرولى ەلدەر بۇل قارۋدان باس تارتقىسى كەلمەيدى. سەبەبى ولارعا ادامزاتتىڭ ورتاق مۇدەسىنەن بۇرىن ءوز ەلىنىڭ مۇدەسى قىمبات.

جەر شارى ادام بالاسىنىڭ ورتاق وتانى، جالعىز باسپاناسى، تىرشىلىك تۇراعى. ەكولوگيالىق تەپە-تەڭدىك جەر شارىنداعى تىرشىلىكتىڭ كەپىلى. دەي تۇرعانمەن كەي ەلدەر ەكولوگيانى بۇلدىرەتىن ارەكەتتەرىن توقتاتپاي كەلەدى.ەكولوگيالىق جۇيەنى قورعاۋعا قاتىستى حالقارىلىق كەلسىم شارتتار ىسكە اسپاي، ءار ەلدەر پىكىر بىرلىگىنە كەلە الماي نەمەسە ورتاق شارتتار بۇزىلا بەرەدى. مۇندا دا ءوز ەلىم دەپ ەڭىرەيتىن وزىمشىلدىك باسىم ورىندا تۇرادى.

جۇمىر جەر بەتىندە وسىنداي جانە بۇداندا كوپ پروبلەممانىڭ تۋىنداۋىنداعى باستى سەبەپ نە؟ سەبەپ: «اتانىڭ بالاسى» بولعىسى كەلەتىندەر كوپ، «ادامنىڭ بالاسى» بولعىسى كەلەتىندەر جوق ياعىني وتە از.

حاكىم اباي وسى دانالىعىنىڭ تولىقتاماسى رەتىندە تاعى «ءسۇي ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي» دەپ ايتادى. باي - كەدەي، دامىعان - دامىماعان، كوپ - از دەمەستەن الالاماي ادامزاتتىڭ ءبارى ءسۇي، ناسىلگە، ەلگە، ۇلتقا، دىنگە بولمە، ءوز ۇلتىم، وزگە ۇلت دەپ قاراما دەيدى دانا اباي. ناسىلدىك، ۇلتتىق كەمسىتۋ دەرتى ايىقپاي كوپتەگەن قاقتىعىس، تراگەديا، داۋلى ماسەلەلەر اسقىنىپ تۇرعان مىنا جەر بەتىنە «ادامزاتتى سۇيەتىن» ۇلى قاسيەت اۋاداي قاجەت-اق!

وسىنى ويلاپ تۇرىپ، «ادامنىڭ بالاسى - باۋىرىڭ، اتانىڭ بالاسى - دۇشپانىڭ» دەگەن ۇلى اقىلياعا قالاي عانا باس يمەسسىڭ!

ادامزات تاريحىندا تالاي ۇلى تۇلعالار، فيلوسوپتار، اقىل - وي الىپتارى ءوتتى. وسىلاردىڭ ىشىندە اباي اتامىزدىڭ ءدال وسى اقىلياسىنداي وي ايتا العاندار بەس ساۋساقتىڭ سانىنداي عانا.

- شىركىن-اۋ، - دەپ ويلايسىڭ، - ۇلى ابايدىڭ مىنا دانالىعى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ ۇلكەن مىنبەرىڭنىڭ تورىندە ايشىقتالا جازىلىپ قويىلعان بولسا، بۇكىل ادامزاتقا وي تاستار ەدى-اۋ!!!

(ۇلى اباي تۋعاندىعىنىڭ 180جىلدىعىنا ارنالادى)

كۇرەس قۇماروۆ