ەلەكتروموبيلدەر ادام دەنساۋلىعىنا قاۋىپتى مە
جىل سايىن جەر جۇزىندە ەلەكتروكارلارعا سۇرانىس ەسەلەپ ارتىپ كەلەدى. قازاقستاندا دا ەلەكترلى كولىكتى تاڭدايتىنداردىڭ قاراسى كوبەيدى. شاماسى، بولاشاقتا الەم ەلدەرىنىڭ كوشەلەرىن ەلەكتروموبيلدەر جاۋلايتىنىن سەنىمدى بولجاۋعا بولاتىنداي.
ايتسە دە كەيىنگى ۋاقىتتا ەلەكتروموبيلدەرگە قاتىستى ءتۇرلى پىكىر تۋىندادى. تابيعاتقا زيانسىز بولعانىمەن، ادام دەنساۋلىعىنا قاۋپى تۋرالى قاۋەسەتتەر بار. Kazinform ءتىلشىسى اتالعان تاقىرىپتى ساراپتاپ كوردى.
نارىقتاعى وزگەرگەن باعىت
كەيىنگى جىلدارى قازاقستاندا ەلەكتروموبيلدەردىڭ سانى ەداۋىر ارتقانىن بايقاۋعا بولادى. 2019 -جىلى ەلدە 200 دەي عانا ەلەكترلى كولىك بار بولسا، 2022 -جىلى ولاردىڭ سانى 570 كە جەتكەن. دەگەنمەن قارقىن ەسەلەنە بەردى، ەلەكتروموبيلدەر سانى 2023 -جىلدىڭ قورىتىندىسىندا 7680 گە، 2024 -جىلدىڭ تامىزىندا 10700 گە جەتتى. جاڭا ترەندتى الماتىلىقتار تەز قابىلداپ جاتىر، 10700 ەلەكترلى كولىكتىڭ 6300 ءى وڭتۇستىكتەگى استانا كوشەلەرىندە ءجۇر.
ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ ەسەبىنشە، 2024 -جىلدىڭ 1-ماۋسىمىندا قازاقستاندا تىركەلگەن اۆتوكولىكتەر سانى 5,4 ميلليوننان استى. ەگەر شامالايتىن بولساق، ءبىز جوعارىدا ايتقان 10700 ەلەكتروموبيل ەلدەگى جالپى اۆتوكولىكتەر سانىنىڭ 1 پايىزىنا دا جەتپەيدى. سوندىقتان جاھاندىق ترەندتە تۇرعان ەلەكتروموبيل ساۋداسى قازاقستان نارىعىن تولىق بيلەي قويعان جوق.
قازىر بەيرەسمي ەلەكتروكار نارىعىندا كىم كوشباسشى ەكەنى تۋرالى ناقتى ستاتيستيكا بەيمالىم. ءبىراق سۇر نارىق - تۇراقسىز، جاز ورتاسىنا دەيىن قازاقستاندا Zeekr گە سۇرانىس كوپ بولعان، ءبىراق تەلەماتيكا بۇعاتتالىپ قالۋى مۇمكىن دەگەن جاڭالىقتان كەيىن قىزىعۋشىلىق لەزدە تومەندەدى. قازىر ەل تۇرعىندارى Lixiang سياقتى گيبريد ماركالارعا كوڭىل بولۋدە.
ال رەسمي جانە بەيرەسمي ەلەكتروموبيل ساتاتىن ديلەرلەردە Tesla ەمەس، BYD تانىمال. بۇل برەند رەسمي نارىققا شىقسا، قازاقستان تۇرعىندارىنىڭ Build Your Dreams قا قىزىعۋشىلىعى ارتا ءتۇسۋى مۇمكىن. بۇل پىكىرىمىز نەگىزسىز ەمەس، ويتكەنى قىتايلىق ەلەكتروموبيل الىبى BYD كومپانياسى توقساندىق تابىسى جاعىنان العاش رەت امەريكالىق Tesla نى باسىپ وزدى. BBC اقپاراتىنا سۇيەنسەك، قىتايدىڭ اۆتوموبيل وندىرىسىنە بەرىلگەن سۋبسيديا اسەرىنەن BYD كىرىسى 2024 -جىلدىڭ ءۇشىنشى توقسانىندا$ ءوسىپ، شىلدەدەن قىركۇيەككە دەيىن 28,2 ميلليارد دوللار كىرىس تۇسىرگەن. ايتپاقشى، وزبەكستاندا BYD زاۋىتى اشىلدى، ەندى تاشكەنتتە ماركا ونىمدەرى كوبەيىپ كەلەدى. ەۋرازيا اۋماعىنداعى كولىك نارىعى جىلدام وزگەرىپ جاتقانىن ەسكەرسەك، الداعى ۋاقىتتا ەلىمىزدە بۇنداي ەلەكترلى ماشينالار كوبەيۋى مۇمكىن.
نەگىزى قازاقستانداعى ەلەكتروموبيلدەردىڭ كوبىن يەلەرى شەتەلدەن الىپ كەلەدى. دەگەنمەن رەسمي اۆتوسالونداردان كولىك الىپ جاتقاندار جەتەرلىك. وسى تۇستا ءبىز قازاقستانداعى رەسمي ەلەكتروكار نارىعىنىڭ كوشباسشىلارىن ۇسىنامىز.
نەگىزى ەلەكتروموبيل ساۋداسىندا كارى قۇرلىق ەلدەرى الدىنا جان سالماي كەلەدى. Our World in Data دەرەگىنشە، 2023 -جىلدىڭ قورىتىندىسىندا نورۆەگيادا ساتىلعان جاڭا كولىكتەردىڭ 93 پايىزىن، يسلانديادا - 71 پايىز، شۆەتسيادا - 60 پايىز، فينلانديادا - 54 پايىز، دانيادا 46 پايىزىن ەلەكتروموبيلدەر قۇراعان.
تيىمدىلىگى تولىق دالەلدەنبەدى
ەنەرگەتيكا سالاسىنىڭ ساراپشىسى ابزال نارىمبەتوۆتىڭ ايتۋىنشا، الەمدە ەلەكتروموبيلدەردىڭ كوبەيۋى جانارماي تاپشىلىعىنا ەمەس، جانارماي باعاسىنىڭ قىمبات بولۋىنا بايلانىستى. مۇنداعى باعا ايىرماشىلىعى قازاقستاندا قاتتى بىلىنبەگەنىمەن، ەۋروپا مەن ا ق ش- تا جانارمايعا قاراعاندا ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ قۇنى ارزانداۋ بولىپ كەلەدى. ەكىنشىدەن، ەلەكتروموبيلدەر اۋانى ءداستۇرلى كولىكتەرگە قاراعاندا ازىراق لاستايدى نەمەسە مۇلدە لاستاماۋى مۇمكىن دەلىنگەن. ءبىراق بۇل تۇرعىدا زەرتتەۋدى قاجەت ەتەتىن ماسەلەلەر بار. ەلەكتروموبيل يەسى مورالدىق جاعىنان «مەن ەكولوگيانى لاستامايمىن» دەپ ويلاۋى مۇمكىن، دەگەنمەن ەلەكتر ەنەرگياسى قايدان شىعادى؟ مىسالى، قازاقستاننىڭ جاعدايىندا ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ 70 پايىزى كومىر جاعۋ ارقىلى وندىرىلەدى. كومىر - اۋانى ەڭ قاتتى لاستاۋشى وتىن. تازا ەنەرگيا كوزدەرىن پايدالانبايىنشا، ەكولوگيالىق تۇرعىدا ەلەكتروموبيلدەر تولىققاندى زيانسىز دەپ توپشىلاۋعا ەرتە.
- ەلەكتروموبيلدەر وندىرىسىندە سيرەك كەزدەسەتىن مەتالدار قولدانىلادى. سونىڭ ءبىرى - باسىم بولىگى (جاھاندىق ءوندىرىستىڭ 70 پايىزى) كونگودا وندىرىلەتىن كوبالت. اتالعان مەتالدىڭ ءوندىرىسى قالاي جۇرۋدە، جۇمىس كۇشى رەتىندە كىمدەر پايدالانىلادى، قاۋىپسىزدىك دەڭگەيى قانداي؟ بۇل ساۋالداردىڭ جاۋابى بەلگىسىز. ءبىز تەك ءوندىرىستىڭ ناتيجەسىن كورىپ وتىرمىز، الايدا قانداي مەتالدان، قانداي جاعدايدا جاسالعانىن كورمەيمىز.
سونداي- اق ەلەكتروموبيلدەردىڭ ۋتيليزاتسياسى كەلەشەكتە پروبلەماعا اينالادى. بۇل ساناتتاعى كولىكتەردە ۇلكەن باتارەيالار ورنالاستىرىلعان. ءبىز ءۇي جاعدايىندا پايدالاناتىن كىشكەنتاي باتارەيالاردىڭ ءوزىن قوقىسقا تاستاۋعا جۇرەكسىنەمىز، سەبەبى وندا كۇكىرت قىشقىلىنىڭ قوسپاسى بار. ياعني، ەلەكتروموبيلگە قولدانىلاتىن باتارەيالاردا ونىڭ كوپ مولشەرى بارى انىق، - دەدى نارىمبەتوۆ.
ساراپشىنىڭ سوزىنشە، جالپى، جەر جۇزىندە ميللياردتان استام اۆتوكولىك بار. ەگەر سانعا شاعار بولساق، ەلەكتروموبيلدەر ونىڭ 1 پايىزىنا دا جەتپەۋى مۇمكىن. ءبىراق جاڭادان شىعىپ جاتقان اۆتوكولىكتەر اراسىندا ەلەكتروموبيلدەردىڭ ۇلەسى كوبەيىپ كەلەدى. كەيبىر ەۋروپا ەلدەرىندە، سونىڭ ىشىندە نورۆەگيادا ساتىلىپ جاتقان جاڭا كولىكتەردىڭ اراسىندا ەلەكتروموبيلدەر ۇلەسى 90 پايىزدان اسىپ كەتتى. باسقا ەلدەردە دە باياۋ نەمەسە جىلدام قارقىنمەن ۇلەسى كوبەيە بەرمەك. ءبىراق ءداستۇرلى كولىكتەردى تولىعىمەن ىسىرا الا ما - ونى ۋاقىت كورسەتەدى.
- تيىمدىلىك تۇرعىسىنان ماسەلە بار. كارى قۇرلىق ەلدەرى تىعىز ورنالاسقان، شاھارلار ءبىر- بىرىنە تىم جاقىن، سول سەبەپتى قالالار اراسىندا ەلەكتروموبيلدەردى قۋاتتاۋ ستانتسيالارىن وڭاي كوبەيتتى. ال قازاقستان سەكىلدى جەرى ۇلكەن، حالقى از شوعىرلانعان ەلدەردە بۇل پروتسەسس قيىنداۋ، ەلەكتروموبيلمەن الىس جولعا شىعا المايسىز. سوندىقتان ەلەكتروموبيلدەردىڭ تيىمدىلىگى گەوگرافيالىق، ەلدىڭ دامۋى سەكىلدى فاكتورلارمەن ولشەنەدى. تيىمدىلىگى تولىق دالەلدەنبەگەنىنە قاراماستان، الەمدە ەلەكتروموبيلدەر بەلسەندى كوبەيۋدە، ءداستۇرلى نارىقتى ىعىستىرىپ جاتىر. كوپشىلىكتىڭ قىزىعۋشىلىعى بار، ونى جوققا شىعارا المايمىز، - دەپ قورىتىندىلادى ءسوزىن.
ساراپشى ءسوزىن قۇپتاۋعا بولادى، سەبەبى اشىق دەرەككوزدەردە ەل اۋماعىندا ەلەكتروموبيل قۋاتتاۋ ستانتسيالارىنىڭ سانى مىڭعا دا جەتپەيتىنى ايتىلعان. ءىرى قالالاردى ەسەپكە الماعاندا، قالعان شاھارلاردا بۇنداي ستانتسيالاردى تابۋ قيىن. ازىرگە ەلەكترلى كولىكتى جەر ۇيدە تۇراتىن، گاراجىندا زاريادتاۋعا مۇمكىندىگى بارلار الىپ جاتقان سەكىلدى. دەگەنمەن ينفراقۇرىلىمدى رەتتەۋ مەن قۋاتتاۋ ستانتسيالارىن سالۋ قولعا الىنىپ جاتىر. ەگەر جىل سايىن ەلەكتروموبيلدەر سانى ارتا بەرسە، جۇمىس جەدەلدەي ءتۇسۋى مۇمكىن.
ادام دەنساۋلىعىنا زياندى رادياتسيا بولىنبەيدى
ەكولوگيالىق ماسەلەلەردەن بولەك، ەلەكتروموبيلدى جۇرگىزەتىن ادامنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە، دەنساۋلىعىنا قاتىستى ساۋالدار بار. مىسالى، ەلەكترلى كولىكتەن ماگنيتتى تولقىندار شىعاتىنىن ايتۋشىلار جەتەرلىك. دەگەنمەن مەديتسينا ساراپشىسى اكىم تۇرسىننىڭ سوزىنشە، ەلەكتروموبيلدەردىڭ ادام دەنساۋلىعىنا تىكەلەي زيانى جوق.
- بۇل جەردەگى ۇرەي ماگنيتتىك تولقىنعا بايلانىستى. ەلەكتروموبيلدىڭ ماگنيتتىك رەدۋكتورلارى الدىڭعى جانە ارتقى بولىكتە ورنالاسقان. ونداعى ماگنيتتىك ءورىس م ر ت، كومپيۋتەرلىك توموگرافياداعىداي ۇلكەن بولماعان سوڭ، ادام دەنساۋلىعىنا زياندى رادياتسيا بولىنبەيدى.
ارينە، قازىر شىعىپ جاتقان ەلەكتروموبيلدەردىڭ باتارەياسىنا، جۇرگىزۋ كەزىندەگى قاۋىپسىزدىگىنە سۇراق بار. بۇل ماسەلەگە تىكەلەي كولىك وندىرۋشىلەرى عانا جاۋاپتى. مىسالى، باتارەياداعى ليتي- يون وتتەگىمەن حيميالىق بايلانىسقا ءتۇسىپ، ءورت شىققان وقيعالار بار. دەگەنمەن بۇل كەمشىلىك بارلىق كولىكتەرگە ءتان، سەبەبى بەنزين نەمەسە گازبەن جۇرەتىن اۆتوكولىكتەردە دە ءورت قاۋپى بولادى، - دەپ تۇيىندەدى دارىگەر.
قورىتا ايتقاندا، جىل سايىن ەلەكتروموبيلدەر سانى كوبەيە بەرەتىنى انىق. ءبىراق جانارماي تۇتىناتىن اۆتوكولىكتەردى تولىقتاي ىسىرىپ، باسىپ وزۋى ءۇشىن ونداعان جىلدار كەرەك. ونىڭ ۇستىنە ەلەكتروموبيلدەردى ۋتيليزاتسيالاۋ ماسەلەسىن ازىرگە تولىقتاي شەشكەن جالعىز ەل قىتاي ەكەنى ايتىلۋدا. كەلەشەكتە بۇل تاقىرىپقا قاتىستى ساۋالدارعا الەم ەلدەرى قايتا ورالاتىن ىسپەتتى.
اۆتور
ماديار تولەۋوۆ