ۇلاربەك نۇرعالىم ۇلى. قوشاننىڭ قوناقتارى - اڭگىمە
اعاشوبا دەيتىن شاعىن عانا اۋىلدىڭ شاعىن عانا «قۇتتى مەكەن» دەگەن شاراپحاناسىندا نە ءبىر وقيعالار بولدى عوي ءوز ۋاقىتىندا... سونىڭ ءبىرى ءدال بۇگىن ەرىكسىز ەسكە ءتۇسىپ وتىرعانى...
بىردە سول شاعىن شاراپحانادا ەشەن مەن قوشان باستاعان ءبىر توپ جىگىت بۋى بۇرقىراپ ولەڭدەتىپ، اندەتىپ، قانات بىتكەندەي قالىقتاپ، «ءاۋپ» دەپ قوزعالسا اۋەلەپ كەتەردەي شالىقتاپ شايقاپ وتىرعان عوي. ەشەن مەن قوشان توي- دۋماننىڭ گۇلى، توبەلەستىڭ دە ءتۇبىن تۇسىرگەن ەرلەردىڭ سويىنان ەدى. تويعا ەشەن- قوشان ەكەۋى كەلسە، قالعان جىگىتتەر سولاردىڭ قاباعىن باعاتىن. ەكەۋى دە ەل ىشىندە «ەر كوڭىل ەشەن- قوشان» اتانعان ازاماتتار. «وسى ەكەۋى ءسىرا ادامنان قورىقپايتىن شىعار» دەسەتىن جۇرت. بۇل وتىرعان شاق، ونداي جاستىق جەلىكتىڭ جەلى ازداپ قايتقان كەز.
شايقاپ وتىرعانى كوڭىل عانا، ايتپەسە شاراپحانادا ءجونى ءتۇزۋ تىسكەباسار دا جوق. وزدەرى دە سول ارزانداۋ جەرگە ۇيىرسەكتەپ، رەتىن كەلتىرىپ، ءبىرىن-ءبىرى سوزگە جىعىپ، گرادۋستارىن ءبىر كوتەرىپ السا، ارى قاراي ميداي جازىق. سىرا الۋدىڭ كەزەگى وزىنە جاقىنداعاندا مانەيدىڭ ەركىنبەگى ماساڭسي قىلجاقتاپ، سىتىلىپ كەتپەك بولادى عوي الگى جەردە. ونى بۇلار ءتىرى جىبەرە مە، ەتەگىنەن باسىپ وتىرعىزىپ قويادى، ءار بىرەۋى ءبىر جاعىنان تۇرتكىلەپ سوزبەن قاعىتادى.
- ءاي، جىگىتتەر، جىبەرە سالىڭدار - دەيدى قوشان.
- نەگە؟ - دەدى ەشەن.
- ءما، بۇ بايقۇستىڭ ايەلىنەن قورىققانىن كورسەڭدەر، مۇنداي جەرگە ەرتىپ كەلۋدىڭ ءوزى ايانىشتى - دەيدى قوشان.
- ويباي، سونداي قاتتى قورقا ما؟ - دەپ شۋلاسادى قالعاندار.
- بۇعان تيىسە بەرمەڭدەر، وزدەرىڭ دە بەلگىلىسىڭدەر عوي - دەيدى ءبىرى.
- ءدال مىناداي ەمەسپىز، قۇدايعا شۇكىر - دەيدى قوشان.
سونىمەن نە كەرەك، وسى اڭگىمە ۇلعايا كەلە، «كىم قورقادى، كىم قورىقپايدى؟» دەگەنگە سايادى عوي. ەشكىم ەشكىمگە جەڭىستىك بەرمەيدى. ءبارى قورىقپايتىن بولىپ شىعادى. ءسويتىپ وتىرعاندا ەشەن سىتىلىپ سىرتقا شىعىپ كەتەدى دە، شاراپحانانىڭ جانىنداعى قىتايدىڭ ماگازينىندەگى تەلەفوننان ايەلىنە قوڭىراۋ شالادى. شاراپحاناداعى داۋدى ەگجەي-تەگجەيلى ءتۇسىندىرىپ:
- ءاي، باكە! «ءبىر جىلعا قويان تەرىسى دە شىدايدى» دەيدى عوي، قىزىق بولسىن، ءبىر كۇنگە شىداشى، مەن جىگىتتەردى ۇيگە ەرتىپ بارام - دەيدى. ايەلىنىڭ ۋادەسىن الىپ، ىشكە كىرەدى.
- ءاي، جىگىتتەر، - دەيدى ەشەكەڭ جايعاسىپ وتىرعان سوڭ، - قۇر ءسوزدى قايتەمىز، ونان دا دالەلدەيىك، كىم قورىقپايدى، وسى وتىرعان ءبارىمىزدى وسى قازىر ۇيىنە ەرتىپ بارسىن، كورەيىك.
قاپەلىمدە جىگىتتەر ءبىر-بىرىنە قاراپ بەي-بەرەكەت ىرجىڭداپ، سيپالاقتاپ قالادى. ەشەن دە كوپ كۇتتىرمەي: - باسە، ۇندەمەي قالدىڭدار عوي - دەپ ەرلەنەدى.
- وندا الدىمەن سەنىكىنە بارايىق - دەيدى قوشان.
- ءبارىمىز دە قوس-قوستان قاتىن الىپ، قاباعىمەن جۇگىرتكەن شالداردىڭ بالاسىمىز عوي، ءبىر قاتىنعا ءسوزىمىز وتپەسە ەركەك بوپ قالاي جەر باسىپ ءجۇرمىز، بارساق بارايىق، كەتتىك - دەيدى ەشەكەڭ.
ون شاقتى جىگىت وشارىلىپ ورىندارىنان تۇرادى. ەكى كۇننىڭ بىرىندە شاراپحانانىڭ ەسىگىنەن سىعالاپ تۇراتىن بۇلاردى كىم كادەلەپ كۇتە قويسىن، ءوز بەدەلدەرى وزدەرىنە ءمالىم بۇلار دا باسىندا كىشكەنە سەنىڭكىرەمەي ەشەننىڭ سوڭىنان ىلەسەدى.
قاقپادان كىرە كىسىلىكتەنىپ، ايعايعا باسقان ەشەكەڭ.
- ەي، باكە! قوناقتار كەلدى، قوناقتار، ءۇيىڭدى جينا.
ايەلى سىرتقا اتىپ شىعىپ، اربىرىمەن امانداسىپ، ەسىك اشىپ بايەك بولادى.
- اكەسى، نە ىستەيىن، نە تاماق؟
- نە ىستەگەنى نەسى، قوناق كەلگەندە نە ىستەيتىنىڭدى بىلمەۋشى مە ەدىڭ؟
- ا، ەت اسا بەرەيىن، اسىعىس ەمەسسىڭدەر مە دەگەنىم عوي.
- اس، الدىمەن شايىڭدى قۇي. سوسىن انادان بار ما ەدى، جوق بولسا الدىر ماگازيننەن.
- بولدى، ايتساڭىز بولدى عوي.
ايەل زىر جۇگىرەدى. ەت اسىلىپ، داستارحان جايناپ، ءشاي قۇيىلىپ بولا بەرە: «مىناۋ وتكەندە قوناقتاردان قالعان ەكەن، قاينىمدى ماگازينگە جىبەردىم، تاعى اكەلەدى» - دەپ قاقپاعى عانا اشىلعان دەمەسەڭ شۇپىلدەپ تۇرعان ءتورت قىرلى ءموپ-ءمولدىر بوتەلكەنى الدارىنا قويا قويادى. جىگىتتەردىڭ كوزدەرى الاقانداي.
- جىگىتتەر، ءوز ۇيلەرىڭدەگىدەي، ءتىپتى ءوز ۇيلەرىڭنەن دە ەركىن، جايعاسىپ وتىرىڭدار، قوشەكە، جاستىق كەرەك پە، نە كەرەك، ايتىڭدار، باكەڭ ءبارىن جاسايدى - دەپ ەشەكەڭ ەكىلەنە تۇسەدى...
- اكەسى، سيىرعا ءشوپ سالىنباعان ەكەن...
- ءوي، سالمايسىڭ با، كۇندە ىستەپ جۇرگەن شارۋاڭدى ۇمىتىپ نە بولدى.
- جوق، سالام عوي، جىگىتتەرگە ءشاي قۇيا بەرەسىڭ بە دەگەنىم عوي.
مىناداي كۇتپەگەن قوشامەتتەن كەيىن كىشكەنە دالدۇرىشتەپ كەلگەن جىگىتتەر ساۋىعا باستايدى. ەشەكەڭ ورشەلەنە ءاندى دە سالادى، اراقتى دا اياماي قۇيادى. ايەلى دە قۇدا كۇتكەندەي جەرگە سالماق تۇسىرمەي ەلپىلدەيدى. ەت جەلىنەدى، ماگازيننەن كەلگەن ەكى- ءۇش بوتەلكە دە تۇبىنە جاقىندايدى. جىگىتتەردىڭ دە گرادۋسى ءبىراز جەرگە بارىپ قالادى.
تاباققا باتا جاساعان قوشان ەشەننىڭ ايەلىنە جاقسى ءسوزدىڭ ءبارىن ءۇيىپ-توگەدى.
- كوردىڭدەر مە، مەنىڭ قاتىنىمدى. ءاي، مۇنى مەن تاڭداپ الدىم عوي، بىلەسىڭدەر مە، تاڭداپ العام. بىراز اۋداننىڭ قىزدارىنىڭ الاسىن ءمىنىپ، قۇلاسىن جەتەكتەپ ءجۇرىپ، الدىمنان ءجۇز قىز وتكىزگەندە مىنا باكە توقسان توعىزىنشى بولىپ ءوتىپ بارادى ەكەن، «ءاي، سەن بەرى» دەدىم عوي! قالاي، جىگىتتەر، قاتىن دەگەندى سولاي تاڭداپ الۋ كەرەك، - دەپ ەكپىندەپ بارىپ توقتايدى. سول كەزدە الدە قالىقتاپ، الدە شالىقتاپ كەتكەن قوشان ورنىنان اتىپ تۇرادى.
- جىگىتتەر! كەتتىك ءبىزدىڭ ۇيگە!
- ءاي، قوي! ءتۇن بوپ كەتتى.
- جوق، كەتتىك! مەنى ەر دەپ ساناساڭدار، قازىر كەتتىك!
سىيلى قوناقتار تۇگەل تۇرەگەلەدى. قوشەكەڭنىڭ ۇيىنە تارتادى. اراسى تىم الىس تا ەمەس ەدى، ءۇيى ءالى جاتپاعان ەكەن. قوشەكەڭ ەسىكتى شالقاسىنان اشىپ:
- گۇلەكەەە، قوناقتار كەلدى، - دەيدى عوي.
ارى قاراپ ىدىس-اياق جۋىپ تۇرعان گۇلەكە جالت قاراپ، باسىندا تۇسىنبەي قاپ، قوشەكەڭە باسىنان اياعىنا دەيىن ۇڭىلە قاراپ، شاڭق ەتە ءتۇسىپتى.
- و، الباستى باسقىر، الباستى! اراقكەش، ەسەك!
- ءوي، قوي ەي، قوناقتاردان...
اسا ءبىر اۋىر كەكەسىنمەن مىرس ەتەدى گۇلەكە.
- قوناق! مىنالار ما، قوناق! جوعال! قوناعىڭمەن قوسا جوعال! ۇن اكەلەم دەپ كەتكەنىڭە ءۇش كۇن بولدى، ءۇش كۇن نانسىز وتىر مىنالار ءتىرى جەتىم قۇساپ. ۇيدە ءبىر ءتىلىم نان جوق، قوناق دەيدى تاعى، بەتسىز، قايىرشى!
- ءوي مىناۋ! تارت ەي ءتىلىڭدى.
- تارتپايمىن، كەسىپ ال! جۇرمەيسىڭ بە كوشەدە انداعى اراقكەشتەرمەن ءزارىڭدى ءىشىپ، قاي بەتىڭمەن كەلىپ تۇرسىڭ! شىق ۇيدەن، شىق!
ارت جاعىندا قاۋىمداسا قاراپ تۇرعان قوناقتارىنا ءبىر قاراپ قوشەكەڭ گۇلەكەڭە ۇمتىلادى عوي. ەشەن دە تۇرا ۇمتىلىپ، قوشەكەڭدى ۇستايدى. شاپالاق تا شالا ءتيىپ ۇلگەرەدى. گۇلەكەڭ زارلاپ قويا بەرەدى. قوشەكەڭدى جىگىتتەر قورشاپ دالاعا الىپ شىعادى. قوشەكەڭ قالشىلداپ قايتا ۇمتىلادى. ءتىپتى اراشاعا كونبەي بارا جاتقاندا ەشەكەڭ سويلەيدى:
- ەي، قوشەكە، رەنجىمەشى! مەن باعانا قاتىنعا جالىنعانداي بولىپ الدىن الا ايتىپ قويعام، «ءبىر كۇنگە شىداشى» دەپ ايتىپ قويعام. ءبىر كۇنگە عانا. سوعان سەنىپ سەندەر دە... ونداي قاتىن جوق، ونداي قاتىن بولسا ءبىزدىڭ ۇيدە كۇندە توي بولماي ما! باسقا جاقتا بار شىعار، مەن بىلەم عوي، ءدال ءبىزدىڭ اۋدان كولەمىندە ونداي قاتىن جوق. قوشان، قويشى ەندى، بولدى، باسىل، باسىل! - دەيدى.
قوشان ودان ارمان كۇيىپ كەتكەن.
- ءاي اكەڭدى، ءاي اكەڭدى، جەر قىلدى عوي، جەر! كوزدەرىڭشە! ءبۇيتىپ ەركەك بوپ جەردىڭ ۇستىندە جۇرگەنشە استىندا جاتقان ارتىق قوي، ءاي اكەڭدى- اي - دەپ ىشقىنادى ەكەن.
- وتىرشى، قوشان، وتىرشى. ونداي ءسوزدى سەن عانا ەستىپ جۇرگەن جوقسىڭ. سىرتتاي ءجۇنىمىز قامپيىپ كورىنگەنمەن قازىر قاتىننان قورىقپايتىن ەركەك جوق، جوق، شىن ايتام - دەيدى مانەيدىڭ ەركىنبەگى.
- ءبىر جاعىنان ولاردىكى دە ءجون، دۇرىس قوي ايتىپ تۇرعانى، ەندى ۇندى اكەپ تاستاپ كەتپەيسىڭ بە، - دەيدى باعاشتىڭ ەرعاليى.
- قوناقتى ۇن اكەپ قويىپ شاقىرۋ كەرەك قوي - دەيدى ەشەن.
ىشقىنىپ تۇرعان قوشان مىرس ەتە ءتۇسىپتى. ونىڭ قانداي كۇلكى ەكەنىن قاراڭعىدا ادام اڭعارىپ بولمايدى ارينە. ايتەۋىر سودان كەيىن ساباسىنا ءتۇسىپ، باسىلىپ ءبارى قاقپا سىرتىندا دوڭگەلەنىپ وتىرىپ، شىلىم تۇتاتىپ اركىم اندا-ساندا ءار نەنى ايتىپ، جايباراقات اڭگىمەگە كوشەدى.
- وسى عوي، ىشپەي كەلسەڭ دە وسىنىڭ ار جاق-بەر جاعى. سول ۇندى ازداپ ماگازيننەن الا تۇرسا بولادى عوي، قالاي ىشپەيسىڭ - دەيدى قوشان تەمەكى ءتۇتىنىن اسپانعا ۇرلەپ.
- ەندى سەنى كۇتىپ وتىرعان شىعار، بولدى، قوشەكە! قايتايىق، اركىم ءوز-ءوز ۇيىنە قايتسىن - دەيدى باعاشتىڭ ەرعاليى
- ءاي اكەڭدى، ساعات قانشا بولدى، «قۇتتى مەكەن» جابىلىپ قالدى ءا، قوناعىمسىڭدار عوي، ەرعالي سەن ايتساڭ اشادى، ءوزىمىز ءبىر مۇڭداسىپ وتىرايىقشى - دەيدى ەكەن، قوشەكەڭ.
ءسويتىپ تاستاي قاراڭعى، تىپ-تىنىش، جىم-جىرت تۇندە «قۇتتى مەكەننىڭ» سىعىرايعان تەرەزەسى قوشاننىڭ قوناقتارىنا جىمىڭ ەتە قالادى. بوساعادا مونيىپ قوشاننىڭ ءبىر قاپ ۇنى تۇر ەكەن.
ال ءبىر قىزىعى، ەل ىشىندە ءسوز جاتا ما، اسا سالىنىپ كەتپەسە دە، ءبىر- ەكى كۇن ۇيىنە بارماي، جاتىن ورىن جاعالاپ ءىشىپ جۇرەتىندەردى وسى وقيعادان كەيىن جۇرت «قوشاننىڭ قوناقتارى» دەيتىن بولدى. جىگىتتەر «ايەلىڭە ايتىپ اكەلگەن قوناق ەشەننىڭ، ايتپاي اكەلگەن قوناق قوشاننىڭ قوناعى بولادى» دەپ ازىلدەسەدى ەكەن. قاسىنا ەرگەن جىگىتكە «قوشاننىڭ قوناقتارى بولاسىڭ با؟ ەشەننىڭ قوناعى بولاسىڭ با؟» دەپ قاعىتىپ كۇلىسىپ الاتىن بولعان. ءسويتىپ، «قوشاننىڭ قوناعى» تامسىلگە اينالىپ جۇرە بەردى.
قازىرگى كەزدە سول «قۇتتى مەكەننىڭ» دە باياعى «قۇتى» قاشقان. «قوشاننىڭ قوناقتارى» دا ازايعان. ءبىراق ولاردىڭ ورىندارى دا جاڭارىپ، داستارحاندارى جايناي تۇسكەن. جاڭا جاس بۋىننىڭ كوبىنىڭ ايەلدەرى جىگىتتەرىمەن قوسا ۇرتتاسىپ، قىزا كەلە مەيمانداردى ۇيگە وزدەرى باستايتىن كورىنەدى.. .
اۆتور: ۇلاربەك نۇرعالىم ۇلى
12.04.2024