ەل ەگەمەندىگىنىڭ باستاۋى: بۇگىن رەسپۋبليكا كۇنى
استانا. KAZINFORM - بۇگىن - رەسپۋبليكا كۇنى. تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى باستاۋى سانالاتىن بۇل مەرەكە ونداعان جىلدان كەيىن قايتا جاڭعىرىپ، ەلىمىزدىڭ جالعىز ۇلتتىق مەرەكەسى رەتىندە اتالىپ وتەتىن بولدى.
دەكلاراتسيانىڭ ماڭىزدىلىعى نەدە
1990 -جىلدىڭ 25-قازانىندا قازاق ك س ر جوعارعى كەڭەسىنىڭ قاۋلىسىمەن تاريحي قۇجات - «قازاق كەڭەستىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى» دەكلاراتسيا قابىلداندى. بۇل قۇجات قازاقستاننىڭ ناعىز تاۋەلسىزدىگىنە اپاراتىن قۇقىقتىق باستاما بولدى.
«باستاپقىدا بۇل زاڭ بولا ما، باسقا قۇقىقتىق اكت بولا ما، الدە دەكلاراتسيا بولا ما دەگەن ساۋال تۋىندادى. زاڭ سالاسىنىڭ ماماندارى، جۇمىس توبى مۇشەلەرى بۇل ماسەلەنى جان-جاقتى تالقىلاپ، دەكلاراتسيا ۇعىمىنا توقتالدى. دەكلاراتسيا ەگەمەندى مەملەكەت رەتىندە ءوزىننىڭ سىرتقى ساياساتىن جۇرگىزۋگە، تەڭ قۇقىلى دەڭگەيدە قارىم-قاتىناس ورناتۋعا جول اشاتىن ماڭىزدى قۇجات رەتىندە تانىلدى. دەكلاراتسيا وزگە حالىقتارمەن تەرەزەمىز تەڭ ەل ەكەندىگىن بىلدىرەتىن تاريحي قۇجات»، - دەيدى تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى قايرات ءالىمعازينوۆ.
1990 -جىلدىڭ 25-قازانىنداعى كورىنىس كوز الدىمدا، سول كۇنگى ءسوزدىڭ ءبارى قۇلاعىمدا تۇرعانداي. اكادەميك سالىق زيمانوۆ ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراتسيا جونىندەگى كوميسسيانىڭ ءتوراعاسى رەتىندە بايانداما جاسادى، تالاي ساعات بويى تىكەسىنەن تىك تۇرىپ، سان ءتۇرلى سۇراققا ەگجەي-تەگجەيلى جاۋاپ قايتاردى. ول كەزدە جوعارعى كەڭەس ءالى كاسىبي پارلامەنت ەمەس ەدى. دەپۋتاتتار سانى 350 ادام بولاتىن.
سەنسەڭىز دە سول، سەنبەسەڭىز دە سول - مەملەكەتتىك ەگەمەندىكتى جاريالاعان قۇجات جوباسى داۋىسقا تۇسكەندە 350 ادامنىڭ 71 ى دەكلاراتسياعا قارسى داۋىس بەرگەن ەدى. سوعان اڭ-تاڭ قالعانىم ەستە. ول قۇجاتتىڭ قاندايلىق قيىندىقپەن، شىن مانىندە ەلدىك ءۇشىن ەرەن ايقاسپەن دۇنيەگە كەلگەنىنە وسى مىسالدىڭ ءوزى دالەل دەپ بىلەمىن، - دەيدى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى ساۋىتبەك ابدراحمانوۆ.
قازاقستاننىڭ تولىق مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگىن راسىمدەۋدىڭ جارشىسى بولعان بۇل قۇجاتتى دايىنداۋ كەڭەستىك يمپەريا كەڭىستىگىندە بەلەڭ العان ەكونوميكالىق جانە ساياسي قۇلدىراۋ جاعدايىندا جۇرگىزىلدى. وسى رەتتە بۇل قۇجاتتىڭ وڭايلىقپەن قابىلدانباعانىن دا ايتا كەتكەن ءجون. ك س ر و جوعارعى كەڭەسى باسشىلىعى قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراتسيانىڭ قابىلدانۋىن ۇنەمى تەجەپ وتىرعانى بەلگىلى. سوندىقتان قازاقستاننىڭ تاعدىرىن شەشكەن وسى ساياسي- قۇقىقتىق قۇجاتتى ازىرلەۋ ءارى قابىلداۋ ازاماتتىق باتىلدىقتىڭ كورىنىسى بولدى.
«ارينە، دەكلاراتسياعا ەنگىزىلگەن بارلىق نورما سول كەزەڭنىڭ ىقپالى مەن كورىنىسىنە يە بولدى. سوندىقتان ناقتى تارماقتاردىڭ وبەكتيۆى ارقىلى ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق مۇددەسىن تۇگەلدەي قامتۋ وڭاي بولعان جوق. سونىمەن بىرگە، جالپى اتموسفەرانى ەسكەرۋ قاجەت ەدى. سەبەبى، ءبىز ءالى تولىق ماعىنادا تاۋەلسىز بولعان جوقپىز. بۇل قۇجاتپەن ءبارى تازا پاراقتان باستالدى. بۇعان دەيىن ەشكىم قۇجاتتى ۇلتتىق مۇددە، ءوز رەسپۋبليكاسى ۇعىمدارى بويىنشا قابىلداعان جوق. بۇل وتە جاۋاپتى، ءبىراق سونىمەن بىرگە قىزىقتى بولدى. ارينە، اركىم ەگەمەندىكتىڭ ماعىناسىنا نە كىرۋى كەرەك ەكەندىگى تۋرالى ءوز يدەياسىن قوسۋعا تىرىستى. قىزۋ پىكىرتالاس، ءارتۇرلى وي. بارلىعى بىردەي قولداپ، جاقتاعان جوق، ويتكەنى جۇمىس توبىنا ءارتۇرلى باعىتتاعى وكىلدەر كىردى. پلەنارلىق وتىرىستا مەنىڭ كەيبىر ارىپتەستەرىم «تاۋەلسىزدىك» ۇعىمىن تولىق ەنگىزىپ، وداقتىڭ بارلىق بايلامدارىنان باس تارتۋدى ۇسىندى. بۇل - باتىل ۇسىنىس بولدى»، - دەيدى جوعارعى كەڭەستىڭ XII شاقىرىلىمىنىڭ دەپۋتاتى، مەملەكەتتىك ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراتسيانى قابىلداۋدىڭ باستاۋىندا بولعان بۇرىنعى ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ءبىرعانىم ءايتىموۆا.
قۇجاتتا قازاق ك س ر ەگەمەندىگىن جاريالاپ، قازاقستاننىڭ تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندە ساياسي- قۇقىقتىق نەگىزدەرىن جاريالادى. وندا تۇڭعىش رەت اۋماقتاردىڭ تۇتاستىعى، بولىنبەيتىندىگى جانە تاتۋلىعى، قازاقستان حالىقتارى مەن ولاردىڭ تىلدەرىنىڭ مادەنيەتىن دامىتۋ، ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى نىعايتۋ سياقتى مەملەكەتتىلىكتىڭ قاعيدالارى بەكىتىلدى. بۇل - تاريحي جانە وتە ماڭىزدى شەشىم.
سونداي-اق قۇجاتتا ساياسي، ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى دەربەس شەشۋ پرينسيپى جاريالاندى. قازك س ر ءوزىنىڭ ىشكى اسكەرىن، مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك جانە ىشكى ىستەر ورگاندارىن قۇرۋ قۇقىعىن الدى. ال پرەزيدەنت ەل باسشىسى، اكىمشىلىك- اتقارۋشى جوعارعى بيلىكتىڭ باسشىسى بولىپ تانىلدى.
قايتا ورالعان مەرەكە
2001 -جىلى 25-قازان رەسپۋبليكا كۇنى رەتىندە مەملەكەتتىك مەرەكەلەر تىزىمىنە ەندى. الايدا كەيىنىرەك 2009 -جىلى پرەزيدەنت جارلىعىمەن بۇل تىزىمىنەن الىنىپ تاستالدى. ارادا 13 جىل وتكەن سوڭ 2022 -جىلى ۇلىتاۋ وڭىرىندە وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ رەسپۋبليكا كۇنىنە ۇلتتىق مەرەكە مارتەبەسىن قايتارۋدى ۇسىندى.
«ۇلتتىق مەرەكەلەر مەن اتاۋلى كۇندەر تىزبەسىنە ءبىرقاتار وزگەرىس ەنگىزگەن ءجون. مەن رەسپۋبليكا كۇنىنە ۇلتتىق مەرەكە مارتەبەسىن قايتارۋدى ۇسىنامىن. سوندىقتان قازاننىڭ جيىرما بەسى كۇنى جىل سايىن ەگەمەندىك كۇنىن ەلىمىزدىڭ باستى مەرەكەسى رەتىندە اتاپ ءوتۋىمىز كەرەك. 1990 -جىلى 25-قازاندا قازاقستاننىڭ ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراتسيا قابىلداندى. بۇل ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك جولىنداعى تۇڭعىش قادامى بولاتىن»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.
سول جىلى 25-قىركۇيەكتە پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ رەسپۋبليكا كۇنىن ۇلتتىق مەرەكە رەتىندە بەلگىلەيتىن زاڭعا قول قويدى. وسىلايشا، زاڭناماعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەردەن كەيىن رەسپۋبليكا كۇنى ەلىمىزدىڭ جالعىز ۇلتتىق مەرەكەسى ساناتىنا ەنىپ وتىر. زاڭناماعا سايكەس، ۇلتتىق مەرەكەلەر ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىلىگىنىڭ دامۋىنا ەلەۋلى اسەر ەتكەن ەرەكشە تاريحي ماڭىزى بار وقيعالاردى اتاپ ءوتۋ ءۇشىن بەلگىلەنگەن. ۇلتتىق مەرەكە كەزىندە ورتالىق جانە جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك ورگانداردا مىندەتتى تۇردە رەسمي ءىس- شارالار ۇيىمداستىرىلادى.
«ۇلتتىق مەرەكەلەر دەپ ءبىز قازاقستان مەملەكەتتىلىگىنىڭ دامۋىنا ەلەۋلى ىقپال ەتكەن، ەرەكشە تاريحي ماڭىزى بار وقيعالاردىڭ قۇرمەتىنە بەلگىلەنگەن مەرەكەلەردى ايتامىز. ۇلتتىق مەرەكەلەردى مەيرامداۋ كەزىندە ورتالىق جانە جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك ورگانداردا رەسمي ءىس- شارالار وتكىزىلەدى، ياعني ول مەرەكە بۇكىل ەل كولەمىندە رەسمي تۇردە، كەڭىنەن اتالادى. وسى ورايدا، رەسپۋبليكا كۇنىنىڭ قادىرىن ارتتىرۋدى تاۋەلسىزدىك كۇنىنىڭ ءمانىن تومەندەتۋمەن بايلانىستىرۋدىڭ ءجونى جوقتىعىن ايتۋ ارتىق بولمايدى. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ ۇلىتاۋداعى العاشقى قۇرىلتايدا «تاۋەلسىزدىك كۇنىنىڭ باستاپقى ءمانى ساقتالادى» دەپ اتاپ ايتۋ ارقىلى بۇل ماسەلەنىڭ دە باسىن اشىپ بەرگەن ەدى. تاۋەلسىزدىك كۇنى - جاڭا مەملەكەتتىڭ رەسمي تۇردە دۇنيەگە كەلگەن كۇنى. ەلدىڭ ەرەن ەكى مەرەكەسى ءبىر-ءبىرىن تابيعي تۇردە تولىقتىرادى، جاراسىمدى جالعاستىرادى. تاۋەلسىزدىك كۇنىن سول كەزدە ەل باسقارعان ادامنىڭ اتىمەن بايلانىستىرىپ قاراۋ تىم اسىرە ساقتىق بولار ەدى»، - دەيدى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى ساۋىتبەك ابدراحمانوۆ.
دەمالىس كۇندەرى قايدا بارۋعا بولادى
رەسپۋبليكا كۇنىنە وراي، قازاقستاندىقتار ءۇش كۇن – 25، 26 جانە 27-قازاندا دەمالادى. مەرەكەگە بايلانىستى ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماقتارىندا ارنايى باعدارلامالار وتەدى.
ايتۋلى كۇننىڭ قۇرمەتىنە استانادا 100-دەن استام مادەني- بۇقارالىق، ءبىلىم بەرۋ، سپورتتىق جانە الەۋمەتتىك ءىس-شارا وتكىزىلەدى. ولاردىڭ اراسىندا مەرەكەلىك كونسەرتتەر، اۆتوشەرۋلەر، كورمەلەر، بالالارعا ارنالعان كورنەكتى نىساندار بويىنشا ەكسكۋرسيالار، دوڭگەلەك ۇستەلدەر، ۇلتتىق سپورت تۇرلەرى بويىنشا تۋرنيرلەر جانە باسقا دا كوپتەگەن ءىس-شارالار بار.
ەلوردادا حالىقتىڭ الەۋمەتتىك وسال توپتارىنا مىڭنان استام ازىق-تۇلىك سەبەتتەرى تاراتىلادى.
استانادا رەسپۋبليكا كۇنىنە وراي دەمەۋشىلەردىڭ قاراجاتى ەسەبىنەن مەرەكەلىك وتشاشۋ ۇيىمداستىرىلادى. وتشاشۋ 25-قازان كۇنى ساعات 21:00-دە ترياتلون پاركىنىڭ اۋماعىندا (پيرس اۋدانى) باستالادى.
سونداي-اق، الماتىنىڭ بارلىق سەگىز اۋدانىندا رەسپۋبليكا كۇنىنە ارنالعان مەرەكەلىك جانە رەسمي ءىس- شارالار وتەدى. قالانىڭ ءار جەرىندە ءتۇرلى كونكۋرستار، كورمەلەر، جارمەڭكەلەر جانە باسقا دا مادەني- تانىمدىق ءىس- شارالار ۇيىمداستىرىلادى.
25-قازان كۇنى ساعات 11:00-دە «مەدەۋ» بيىك تاۋ كەشەنىنىڭ مەملەكەتتىك تۋدى كوتەرۋ جانە قازاقستان گيمنىن جاپپاي ورىنداۋ سالتاناتتى ءراسىمى وتەدى. شاراعا قالا جاستارى، قوعام قايراتكەرلەرى، الماتى ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتتارى جانە قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ وكىلدەرى قاتىسادى.
ايتا كەتەيىك، قازاقستان اۋماعىندا اتاۋىندا «رەسپۋبليكا» ءسوزى بار 29 زاڭدى تۇلعا تىركەلگەن. ولاردىڭ اراسىندا پارتيا، كوفەحانا، قوعامدىق قور بار.
سونداي-اق، رەسپۋبليكا كۇنىنە وراي عالىمدار، مۇعالىمدەر، دارىگەرلەر، قۇتقارۋشىلار جانە جۇمىسشىلار ماراپاتتالدى.
اۆتور
ايجان سەرىكجان قىزى